«Երբ Շոստակովիչը հակադրվում էր ղեկավարությանն ինչ-որ հարցում, «պարզվում» էր, որ նա երկրի վատագույն կոմպոզիտորն է»
27.09.2019 | 01:10
«Իրատեսի» հյուրը կոմպոզիտոր ՎԱՉԵ ՇԱՐԱՖՅԱՆՆ է:
-Պարոն Շարաֆյան, տարին հոբելյանական է. նշում ենք Թումանյանի և Կոմիտասի 150-ամյակները: Ի՞նչ նախաձեռնություններով է հանդես եկել կոմպոզիտոր Վաչե Շարաֆյանը, և ի՞նչ է սպասվում այս համատեքստում առաջիկա ամիսներին:
-Ցավոք, Թումանյանին անդրադառնալու լուրջ առիթ չեմ ունեցել, թեև կարող էի: Երիտասարդ տարիներիս նրա բանաստեղծություններին անդրադարձել եմ, իհարկե, բայց դա բավարար չէ, դեռ խորությամբ պիտի զբաղվեմ դրանով: Իսկ Կոմիտասին անդրադարձել եմ, անդրադառնում եմ, նույնիսկ խաղացել եմ իր կերպարը կինոյում, որովհետև, բախտի բերմամբ, արտաքինով նման եմ նրան: Վերջերս Գառնիում կայացած բացօթյա համերգի ժամանակ հնչեցին իմ գործերից՝ բազմամաս ստեղծագործության երկու մաս: Գաղափարն այն էր, որ Կոմիտասի փրկած մեղեդիները փոխադրվեին դուդուկի և նվագախմբի համար: Կոմիտասը փրկեց մեղեդիներ, որ պիտի վերանային իրականում, որովհետև այն կենցաղը, որում դրանք ստեղծվել ու կատարվել էին, արդեն չկար: Կոմիտասի հանճարը նաև նրանում էր, որ ճիշտ ժամանակին եկավ ու արեց այն, ինչ արեց: Ես շատ եմ անդրադարձել այդ մեղեդիներին: Շարքն ամբողջությամբ հնչել է Սանկտ Պետերբուրգում, Մոսկվայում, Փարիզում, Իտալիայում, Սոչիում օլիմպիական խաղերին կից անցկացվող Յուրի Բաշմետի փառատոնին, այլուր: Այդպես Կոմիտասի ստեղծագործությունները կարծես նոր կյանք են ստանում: Գրել եմ չորս մասից բաղկացած Դաշնամուրային տրիո, որի մեջ օգտագործված են Կոմիտասի ժողովածուից վերցված մեղեդիներ: Դրանք կոչել եմ «Չորս շարունակություն» և նվիրել իմ ուսուցչին՝ Էդվարդ Միրզոյանին: Նա ասում էր, որ եթե մի բան ավարտվեց, ուրեմն լավ չէ:
-Հայտնի խոսք ուներ. «Ամեն ինչ լավ է, եթե լավ է շարունակվում»:
-Այո՛, անվերջ կրկնում էր այդ խոսքը, կարծում, որ ամեն լավ բան պիտի շարունակվի: Եվ ես որոշեցի շարունակություն տալ, նոր կյանք տալ կոմիտասյան այս մեղեդիներին, որոնք կենցաղում արդեն չեն շարունակվում: Իսկ եթե երբեմն փորձում են այս մեղեդիներին ժողովրդական ոճ տալ ու կատարել, ծիծաղելի է դառնում: Ես փորձել եմ դրանք ապրեցնել բոլորովին ուրիշ մի ճանապարհով, և փա՜ռք Աստծո, այդ ստեղծագործությունները կատարվում են, շուտով նորից կկատարվեն Եվրոպայում: Ունեմ նաև «Դիալոգներ Կոմիտասի հետ» շարքը, որը ձայնագրեց «Դոյչե գրամոֆոնը», բայց դեռ լույս չի տեսել: Այդ նախագիծն իրականացրել ենք Մարկ Սինանի հետ, որի տատիկը հայ է, պապիկը՝ թուրք: Շատ մեծ ներքին խնդիրներ է ունեցել Սինանը՝ այս հանգամանքի բերումով, և դրանից նա ձերբազատվեց՝ նախաձեռնելով հանրահայտ «Աղետ» նախագիծը, որը միտված էր Գերմանիայում և Թուրքիայում Հայոց ցեղասպանության ընդունման նպատակին: Գերմանիայում նպատակն իրականացավ, իսկ Թուրքիայի մասով քայլերը դեռ շարունակվում են: Նախատեսված համերգը, որ պիտի լիներ Ստամբուլում 2015 թվականին, հետաձգվեց: Առայժմ մնում է հետաձգված, բայց այդ օրը կգա, և համերգը կկայանա:
-Դուք դասավանդել եք Կոմիտասի անվան կոնսերվատորիայում, ունեք նաև դրսում դասավանդման փորձ. դասավանդել եք Կալիֆոռնիայի պետական համալսարանում (UCLA): Շատ է խոսվում մեր երկրում անկախության տարիներին փլուզված կրթական համակարգի, խորհրդային նախկին համակարգի առավելությունների մասին: Ի՞նչ զուգահեռներ և հակադրություններ եք նկատում մեր և դրսի կրթական համակարգերի միջև:
-Այո՛, որոշ ժամանակ դասախոսել եմ Կալիֆոռնիայի պետական համալսարանում, որը համարվում է աշխարհի լավագույն համալսարաններից մեկը: Տասը տարի էլ դասավանդել եմ Երևանի պետական կոնսերվատորիայում: Մինչ այդ չորս տարի դասավանդել եմ Երուսաղեմի Ժառանգավորաց ճեմարանում, և այդ տարիներն ինձ համար շատ կարևոր են եղել: Վերջերս առիթ ունեցա կրկին լինել Երուսաղեմում, որտեղ չէի եղել քսաներեք տարի: Երուսաղեմը քաղաք է՝ իմ սրտի մեջ, և միշտ ասում էի, որ մի օր պիտի վերադառնամ այնտեղ: Լավ էր, որ գնացի և բոլորովին զարմացած չէի, որ ինձ դա առաջարկվեց: Անդրադառնանք դասավանդման հարցին: Երկար ժամանակ է, որ այլևս չեմ դասավանդում: Ես մտածում եմ՝ ինչպե՞ս են որոշում այս կամ այն համալսարանի արժեքը, վարկանիշը: Իհարկե, այն դասախոսներով, որոնք դասավանդում են այնտեղ: Ես, օրինակ, բախտավոր եմ, որ կոնսերվատորիայում ուսանելիս առնչվել եմ Էդվարդ Միրզոյանի, Ավետ Տերտերյանի, Ղազարոս Սարյանի, Գայանե Չեբոտարյանի, Էդվարդ Բաղդասարյանի, շատ այլ հանրահայտ մասնագետների, դասախոսների հետ: Դա մի ջերմ մթնոլորտ էր, որում չկար կեղծ մրցակցություն: Երբեմն Էդվարդ Միրզոյանն ինքն էր իր ուսանողներին ուղղորդում այս կամ այն հարցով դիմել Ղազարոս Սարյանին՝ ասելով. «Ինքը քեզ ավելի ճիշտ խորհուրդ կտա»: Սա խորհրդային տարիներին էր, բայց ոչ թե այս մթնոլորտն ստեղծված էր խորհրդային մտածողության շնորհիվ, այլ կոնկրետ մարդկանց, որոնք մեծություններ էին, մեծահոգի էին: Հիմա Խորհրդային Միությունը չկա, բայց ես շատ հարցեր եմ բարձրացնում՝ կապված համակարգային փոփոխությունների հետ, և դրանք մնում են անպատասխան: Այսինքն՝ հիմա էլ, միշտ էլ շատ բան կախված է անհատներից: Այս առումով շատ ուրախ եմ, որ Սոնա Հովհաննիսյանն է այսօր ղեկավարում մեր կոնսերվատորիան:
-Սոնա Հովհաննիսյանի նշանակման համար ես նույնպես շատ ուրախ եմ: Ինչ-որ փոփոխություններ արդեն նկատվու՞մ են հաստատության ներսում:
-Շատ լավ ուժեր են համախմբված կոնսերվատորիայում հիմա, երիտասարդ մասնագետներ: Ամեն ինչ լավ է կարծես, և ես ունեմ մեծ սպասումներ: Եթե ինչ-որ բան էլ ինձնից կախված կլինի, ուրախությամբ միշտ կնպաստեմ: Ամեն անգամ, երբ լինում եմ որևէ ժյուրիի կազմում, շատ ծանր ապրումներ եմ ունենում: Նույնը կատարվեց այս տարի, երբ նախագահում էի կոնսերվատորիայի ավարտական քննությունների հանձնաժողովը: Միշտ ինքս ինձ հետ կռիվ եմ ունենում այս դեպքերում: Գնահատականները ոչ մի բան չեն նշանակում: ՈՒզում ես բոլորին բարձր նշանակիր, ուզում ես՝ ցածր, դրանից ոչինչ չի փոխվում, մեկ է՝ մարդն ինչ կա, այն էլ մնում է: Ես իմ ողջ կյանքում «չորս» չեմ ստացել (մասնագիտությունից, իհարկե, բայց ԽՄԿԿ պատմությունից «երեք» եմ ստացել): Ամեն բան անհատական որակներով է որոշվում: Վերադառնալով նախորդ հարցին՝ ասեմ, որ ինչ վերաբերում է խորհրդային կրթական համակարգը կարոտով հիշելուն, պետք է նախ և առաջ հասկանանք, որ այդ երկիրը չկա այլևս: Եթե համարենք, որ դա կատարյալ երկիր էր՝ իր օրենքներով, համակարգով, ուրեմն ինչու՞ փլվեց, ինչու՞ էինք մենք այս քսան-քսանհինգ տարիների ընթացքում այսքան փոփոխություններ անում մեր կառավարման համակարգում: Ստացվում է, որ փաստորեն կատարյալ չէին այն երկիրն ու համակարգը: Բայց այնպես չէ, թե հիմա է կատարյալ: Ես շատ եմ բարձրացնում այն հարցը, որ մենք ունենք արվեստի ֆինանսավորման միակ ճանապարհ՝ մշակույթի (այսօր արդեն՝ միավորված) նախարարությունը: Խորհրդային Միության ժամանակ էլ էր այսպես. մշակույթը ֆինանսավորում էր պետությունը, և ով ուներ որոշակի հատկանիշներ, ով լավ էր հաճոյանում պետության ղեկավարներին, նա էլ ստանում էր ֆինանսավորում: Երբ Շոստակովիչը հակադրվում էր ղեկավարությանն ինչ-որ հարցում, «պարզվում» էր, որ նա երկրի վատագույն կոմպոզիտորն է: ՈՒ բոլորին դա շատ ուրախացնում էր, որովհետև Շոստակովիչի հանդեպ նախանձից մեռնում էին: Հիմա էլ շատ բան չի փոխվել: Եվ մինչև այսօր ունենալ այս վիճակը՝ ինչ-որ կոչումներով (վաստակավոր, ժողովրդական, չգիտես՝ էլ ինչ), սովետից եկած կեղծ մոտեցումներով, քծնող ինտելիգենցիա ձևավորելով, մարդկանց խամաճիկներ սարքելով ստեղծել մշակութային դաշտ, ինձ համար անընդունելի է եղել միշտ և այսօր: Ինչ էլ որ փոխվի հասարակության կյանքում, երբեք մեկ անհատից չպետք է կախված լինի մշակույթի ճակատագիրը: Ես չեմ ուզում հաճոյանալ որևէ մեկի ճաշակին, թող նա հաճոյանա իմ ճաշակին. ես եմ կոմպոզիտորը: Երբ Թամանյանը ժամանակին հարց բարձրացրեց, որ թույլ տան արվեստի հարցերն իրենք` արվեստագետները, տնօրինեն, նրան ուղղակի քշեցին, որովհետև խորհրդային չինովնիկներն ուզում էին միանձնյա որոշել ամեն բան նաև արվեստում: Այսպես չի կարող լինել, և խելացի պետություններն ունեն այս գիտակցությունը: Բոլոր մարդիկ ունեն իրենց թույլ տեղերը, և շատ հեշտ է ոմանց համար լինել շողոքորթներով շրջապատված, իրենց հասցեին լավ բառեր ասողներին միայն մոտ թողնել: Բայց այսպիսի համակարգով ոչ մի արժեքավոր բան չի ստեղծվի: Արժեքավոր բաներն ստեղծվում են այնտեղ, որտեղ կա ազատ մտավորականի տեսակ: Միայն այդ ազատ մտավորականի տեսակն ունենալու պարագայում կարելի է համարել, որ երկիրն առհասարակ ունի մտավորականություն: Ես կողմ եմ, որ մեր հանրապետությունում ընդունվի մեկենասության մասին օրենք, ստեղծվեն նոր ապարատներ: Ես դեմ չեմ, իհարկե, պետական ֆինանսավորմանը, այն անպայման պիտի լինի, ավելին՝ դա անհրաժեշտ է: Ֆիլհարմոնիա ունենք, օպերայի և բելատի թատրոն, այլ հաստատություններ, որոնց պիտի ֆինանսավորի պետությունը, բայց սա միակ ճանապարհը չպետք է լինի, աշխարհում կան ուրիշ մոդելներ: Դրանց շնորհիվ մտավորականությունն ազատ է լինում: Ես հիանում եմ, երբ լինում եմ որևէ երկրում, որտեղ հեռուստատեսության 1-ին ալիքով խոսում են նախագահի, երկրի առաջին դեմքի դեմ, նրա հասցեին սուր քննադատություն հնչեցնում: Սա կոչվում է ժողովրդավարություն: Եթե մենք ուզում ենք իսկապես ստեղծել մի նոր երկիր, եթե մենք արել ենք հեղափոխություն, որի համար ես շատ ուրախ եմ, ապա եկեք անենք այն մինչև վերջ՝ ընդունելով համապատասխան օրենքներ, ձեռնարկելով դրա համար անհրաժեշտ բոլոր քայլերը:
Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ
Հեղինակի նյութեր
- Անհամբեր ու սիրով եմ սպասում իր հերթական գրին, ես էդ գրի մշտամնա ընթերցողն եմ
- Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
- Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
- Դերենիկ Դեմիրճյան-145
- «Այս մարդիկ չեն սիրում մեր ժողովրդին, պատրաստ չեն նրա հոգսը կրելու՝ առանց պարգևավճարի»
- «Պետությունը կորցրել է իր դեմքը, և եթե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնաժամն ավելի խորանա, ուղղակի կկործանվենք»
- «Կա այսպիսի մի կարծիք՝ հարկ է ստեղծել Հայաստան ամրոց-պետություն»
- «Մի բան հստակ է՝ այս իշխանությունները պետք է անհապաղ հեռանան»
- «Եթե մեր մշակույթը լիներ բարձր մակարդակի վրա, մենք այսօրվա ողբերգությունը չէինք ունենա»
- «Մեր թշնամու գործած ոճիրներից ու հանցագործություններից ոչ մեկը թույլատրված չէր որևէ օրենքով»
- «Ի սկզբանե մտածել են արնաքամ անել ժողովրդին, բերել-հասցնել մի վիճակի, որ հետո ասեն՝ դե՜, չդիմացանք, ու ստորագրեն այս փաստաթուղթը»
- «Վերջին տեխնոլոգիաներով զինված հարուստ, անպարտ բանակ, սեփականին զուգահեռ՝ պետական հզոր արդյունաբերություն պիտի ստեղծենք»
- «Եթե հիմա ենք գնում փոխզիջման, դրա տակ ի՞նչ է ենթադրվում. ինքնաոչնչացու՞մ, ինքնասպանությու՞ն»
- «Աստված մեզ հետ է և մեր արդար գործին զորավիգ»
- «Պարտադրված պատերազմը, իհարկե, ծանր բան է, բայց մենք պատրաստ էինք դրան»
- «Հանուն ազգի, հանուն հայրենիքի զոհվածների հերոսությունը չափանիշների փոփոխության ենթակա չէ»
- «Ինչպես Հիսուսը, այդպես էլ Նարեկացին Աստծուց ներողություն է խնդրում բոլորիս մեղքերի համար»
- «Մենք աշխարհի մեջ ենք, ու աշխարհն է մեր մեջ. պարզապես, որպես գաղտնի զենք, ունենք Ոգին, որ մեզ պահել ու պահելու է»
- «Մենք Աստուծոյ փառք կու տանք, որ հայրենիքը կը մնայ հայրենիք եւ մեր մնայուն հասցէն»
- «Կարդում էի այն ստեղծագործությունների ցանկը, որ պատրաստվում են հանելու դպրոցական դասագրքերից, ու սարսափում էի»
Մեկնաբանություններ