Իրական և վիրտուալ Հայաստանի միջակայքում

ՃԳՆԱԺԱՄ
...Չգիտես որ դարից ու որ ճակատամարտից հետո, որտեղ ակներևաբար բարոյական հաղթանակ է տոնվել, հայերիս մեջ արմատացել է այն ըմբռնումը, որ մենք փոքր ժողովուրդ ենք (Պատմահայրն էլ արդեն, թերևս, հեղինակություն չէր, որ հավատային` «Թեպետ և եմք փոքր ածու, բայց մեր երկրում էլ եղել են...»), որ մեր երկիրը մեծ աշխարհի փոքր անկյունն է... Այսինքն` մեծ աշխարհն իր ճանապարհով, մենք` մեր... ՈՒ այդ տրամաբանության ուղիղ շարունակությունն է, որ մերն ուրիշ է, որ նրանց գլոբալը մեր միկրոն է, գուցե նաև սոֆթը... Սա մեր վիրտուալ երկիրն է, որ հեռուստաալիքներով ամեն օր ներկայանում է մեզ ու այնքան լավն է, այնքան հավատ ներշնչող, այնպես կազմակերպված զարգացող, այնքան հուսալի ձեռքերում, որ ուղղակի նստիր ու վեպ գրիր այդ նոր ուտոպիայի մասին:
ՈՒ վիրտուալ այդ երկրում անգամ գլոբալ ֆինանսատնտեսական ճգնաժամը հեշտությամբ հաղթահարվում է տնտեսական մրցակցության հանձնաժողովի, ծայրահեղ դեպքում, կառավարության մի քանի որոշումներով: Բայց, վաղ թե ուշ, մարդն անջատում է հեռուստացույցը (հիշեցնենք, որ ապրիլի 1-ից էլեկտրաէներգիան էլ թանկացավ` մեկ կիլովատն արդեն 30 դրամ է), ու նույնիսկ տնից դուրս է գալիս... Թող նրա մտքով էլ չանցնի դեղատուն մտնել, որովհետև դեղատները վերածվել են արտասահմանյան ֆիրմաների բուտիկների մասնաճյուղերի` գների առումով: Մի տարբերությամբ` այդ մասնաճյուղերում զեղչեր չեն լինում: Իսկ եթե ցավում է գլուխդ` դիմիր ժողովրդական բժշկությանը, ավելի լուրջ խնդիրների դեպքում... Բայց մենք արդեն մտնում ենք իրական Հայաստան:
Իսկ իրական Հայաստանում չեն ստացվել Չինաստանից ակնկալվող վարկը, Ռուսաստանից ակնկալվող վարկը... Ճիշտ է, Համաշխարհային բանկը 50 միլիոն դոլար է տրամադրել փոքր ու միջին բիզնեսի զարգացմանը, այդքան էլ կառավարությունն է հատկացրել, բայց որպեսզի այդ փոքր ու միջին կոչվածը զարգանա, հարկային կառույցները պետք է նվազագույնը օրենքի դաշտում աշխատեն: Ահա այս կետում սկսվում է իրական Հայաստանը, որտեղ ոչ մի կերպ չի հաջողվում օրենքի դաշտ բերել բոլոր հարկատուներին: Անձեռնմխելիների կոհորտան այնքան պաշտպանված է, որ նրանց բեռն ինքնաբերաբար պիտի կրի փոքր ու միջին անվանված բիզնեսը, եթե, իհարկե, տանիք չգտնի, որը հնարավորություն կտա գոնե օրենքով աշխատել: Աբսուրդ է, չէ՞: Իսկ աբսուրդ չէ՞ր դրամի փոխարժեքի արհեստական պահպանումը, որից հետո նավը պիտի հանձնեին ծովին` գնա, ազատ լողա... խորտակվես` մեղավորը դու ես, ծովում նաև փոթորիկներ են լինում: Աբսուրդ չէ՞ր այս պայմաններում հաշվիչ դրամարկղային մեքենաների պարտադիր կիրառումը. միևնույն է, նույնիսկ առասպելական շահումների խոստումների (որոնք չիրականացան) ու թեժ գծերի ստեղծումով չհասան ցանկալիին` կտրոնները կամ չեն տրվում, կամ կիսատ-պռատ են տրվում... Եվ, ի վերջո, հարկային դաշտ բոլորին ներգրավել չհաջողվեց, որովհետև կա պարզ պատճառ. դա նրանց ձեռնտու չէ, այդպես աշխատել հնարավոր չէ:
Ի վերջո, պարզ է պատկերը. արտերկրից ստացվող գումարները հայտնի պատճառներով նվազել են, ավելին, աշխատանքը կորցնելով, շատերը հարկադրված են վերադառնալ Հայաստան, ահա և լրացուցիչ գործազուրկներ, որոնց ևս աշխատանք է պետք... «Հին» ու «նոր» այդ գործազուրկների համար կգտնվի՞ աշխատանք, կկարողանա՞ն վերաորակավորում կամ վերամասնագիտացում ստանալ մարդիկ, ովքեր արդեն ապրել են կյանքի կեսը և ուզում են մյուս կեսն էլ ապրել: Կգտնեն նրանք աշխատանք, թե ոչ, ակնհայտ է կենսամակարդակի որոշակի անկումը, որից խուսափել չի հաջողվելու:
Կառավարությունը, իհարկե, ծրագրեր է մշակում, քայլեր է ձեռնարկում, նույնիսկ մեծահոգաբար համաձայնեց պետական ապարատի ծախսերը կրճատելուն: Բայց որքանո՞վ է իրական. ակնհայտորեն շարունակվում են բազմամարդ պատվիրակությունների պաշտոնական ու անպաշտոն այցերը առիթով ու անառիթ Փարիզից (որ կարծես Հայաստանի ոչ պաշտոնական մայրաքաղաքն է դարձել` այնքան շատ են Փարիզ մեկնում տարբեր մասշտաբի հայ պաշտոնյաները) մինչև Պեկին (որ հայերիս հարազատ երկիր է նաև միջկուսակցական հարաբերությունների գծով): Ծառայողական մեքենաների թիվը չի կրճատվել: Պետական կառավարման առանց այդ էլ ուռճացված համակարգում նոր կառույցներ են ավելանում: Կոռուպցիան էլ ինչ-որ անհեթեթ ակցիաներով ու մի քանի հազար դրամ կամ դոլար գրպանած աստիճանավորների բացահայտումով չի վերանում. Արիադնայի այդ կծիկը պետք է մինչև վերջ քակել, եթե ուզում ես լաբիրինթոսից դուրս գալ: Սրանք, ի վերջո, անկարևոր մանրուքներ են Հայաստանի տնտեսության վիճակի համեմատ:
Պարզապես բոլորը սպասում են, թե ինչ է լինելու...
Սպասում են նաև նրանք, ովքեր այդ ինչը պիտի անեն, բայց չեն անում, որովհետև չգիտեն` ինչպես: Իսկ դա արդեն կոչվում է ոչ թե ֆինանսատնտեսական, այլ կառավարման ճգնաժամ: Անկախ նրանից` փաստն ընդունվում է, թե ոչ, նրա իրական գոյությունն օրեցօր շոշափելի է դառնում. համոզվելու համար յուրաքանչյուրը կարող է համեմատել սեփական դրամապանակի պարունակությունն ապրանքների ու ծառայությունների գների հետ ու ընդամենը հաշվել` իր եկամուտով ամիսը քանի՞ օր կարող է ապրել, ի՞նչ պիտի անի ու ի՞նչ չանի, որովհետև գումար չունի: Եվ եթե «չանի»-ների սյունակն ավելի երկար լինի, այդ ժամանակ արդեն գիտակցությունը կընկալի, որ դա անձնական խնդիր չէ. համակարգային լուծում պահանջող խնդիրները մարդիկ մենակ-մենակ չեն լուծում:
...Մարդկանց պետք են ոչ թե գիտական եզրույթներով համեմված դասախոսություններ, ոչինչ չասող բառակույտերով հանդիպումների արձանագրումներ, այլ պարզ ու հուսադրող խոսք. այ, այսքան ժամանակ կլինի այսպես, որովհետև այսպիսին է վիճակը, հետո կլինի այսպես, որովհետև, այսպես ու այսպես, ձեռնարկվել են այս-այս քայլերը, ի վերջո, ոչ առաջին, ոչ էլ վերջին ճգնաժամն է աշխարհն իր մեծ ու փոքր անկյուններով ապրում, հաղթահարում ու ավելին` վերելք սկսում... Ժամանակի հարց է, բայց աշխարհում ամեն ինչ, ի վերջո, հենց ժամանակի հարց է, խնդիրն այդ ժամանակը ճիշտ օգտագործելն ու կորուստները նվազագույնին հասցնելն է: Այդ թվում` բարոյահոգեբանական, մարդկային ու արժեքային համակարգերում... Ճգնաժամի հաղթահարումը նախ պիտի լինի գաղափարական դաշտում, մտովի, հոգեբանական, հետո նոր մտնի իրական կյանք, իսկ դրա համար հավատ է պետք, հավատի համար էլ նախադրյալներ են պետք, որ ամեն օր մեռնում են վիրտուալ Հայաստանի պատկերներում, որովհետև իրական Հայաստանն ավելի շոշափելի է ու մեր կյանքի բովանդակությունն է:
Վաչիկ ՄԵԼԻՔՍԵԹՅԱՆ

Մեկնաբանություններ