«ԵՐԲ ՀԱՅԵՐՆ ԵՆ ԸՄԲՈՍՏԱՆՈՒՄ, ՍԵՂԱՆ ԵՆ ԳՑՈՒՄ, ՀՐԱԺԵՇՏ ԵՆ ՏԱԼԻՍ ՀԱՐԱԶԱՏՆԵՐԻՆ, ՄԵԿՆՈՒՄ ԵՆ ԱՐՏԵՐԿԻՐ ԵՎ ԵՐԳՈՒՄ «ՕՏԱՐ, ԱՄԱՅԻ ՃԱՄՓԵՔԻ ՎՐԱ»

Հայկական շուկայի ամենակարդացվող գրքերը` բեսթսելլերները, այսօր տպագրվում և մեկ-երկու տարվա ընթացքում սպառվում են 2000-3000 տպաքանակով: ԿԱՐԵՆ ՄԱՐԳԱՐՅԱՆԻ (ՄԱՐԿ ԱՐԵՆ) «Անատոլիական պատմություն. այնտեղ, որտեղ ծաղկում են վայրի վարդերը» վեպը 2008-ին համարվել է տարվա գլխավոր բեսթսելլեր` չկորցնելով հետաքրքրությունն ընթերցողի շրջանում առայսօր: Գիրքը գրավել է արտերկրի հրատարակիչների ուշադրությունը, չի բացառվում` նաև էկրան բարձրանա: «Անատոլիական պատմությունը» հայ և թուրք երիտասարդ զույգի չկայացած սիրո պատմություն է: Թուրք ազգայնականի պատմություն, որը, իր որդիների և թոռնիկների հետ կյանքի վերջին պահերն անցկացնելու փոխարեն, ոտքի տակ է տալիս հեռավոր Մարսելի գերեզմանները` հայ ծնողների շիրիմը գտնելու համար: Սա պատմություն է Եղեռնի մասին, որ դառնում է այսօրվա մարդու ճակատագրի առանցքը:
-Մի փոքր պատմեք` ինչո՞վ եք զբաղվում, ի՞նչ մասնագիտություն ունեք:
-Հեշտ չէ միանշանակ ասել, թե որն է իմ մասնագիտությունը: Ինստիտուտում սովորեցի ստեղծել համակարգիչներ, թեկնածուական աշխատանքիս թեման համակարգչային վերլուծությունն էր, Գերմանիայում մասնագիտացա հակաճգնաժամային կառավարման բնագավառում, Մոսկվայում ինձ բախտ վիճակվեց համատեղ գիտական աշխատանք վարելու ակադեմիկոս Լվովի հետ: Ներկայումս գլխավորում եմ գլոբալ տնտեսության գիտահետազոտական ինստիտուտը: Տնտեսագիտության դոկտոր եմ, բայց տնտեսագետ ինձ չեմ համարում: Տնտեսագետ էին Մարքսը, մեր ազգակից Խորազովը, որը, ի դեպ, կեյնսիական տեսության որոշ թեզեր հրապարակել էր Կեյնսից առաջ, տնտեսագետներ էին Կեյնսը, Մարշալը, Լվովը: Այ, երբ ի մի բերեմ ազգային դիվիդենդի իմ տեսությունը, ինչ խոսք, ինձ էլ կարող եմ համարել տնտեսագետ:
-Ազգային դիվիդենդի տեսությո՞ւն, ի՞նչ է դա:
-Լենինը պետությունը համարում էր բյուրոկրատների մասնավոր սեփականությունը, իսկ ես գիտեմ` ինչպես այն վերածել սեփական արժեքի` մեզնից յուրաքանչյուրի համար:
-Ինչո՞ւ որոշեցիք դառնալ Մարկ Արեն:
-Մինչ իմ առաջին գրական փորձը, ես որոշակի գիտական ճանաչում ձեռք բերեցի իմ անունով, և որպեսզի գրական ու գիտական մուսաները չընդհարվեն, կինս հորինեց այս կեղծանունը: Ինձ դուր եկավ, նման էր իմ սիրած Մարկ Տվենին, Մարկ Արյանին (Անրի Մարգարյան):
-Ձեզ գրող համարո՞ւմ եք:
-Գրող էին Դոստոևսկին, Թումանյանը, Սարոյանը, Հեմինգուեյը, Ռեմարկը… Իսկ ես պարզապես գրում եմ: Ինձ դուր է գալիս այդ զբաղմունքը: Դուր է գալիս հերոսներիս հետևել: Ես չեմ թելադրում նրանց իմ կամքը, պարզապես թղթին եմ հանձնում այն ամենը, ինչ ապրում են երևակայությանս մեջ հորինված իմ հերոսները: Ընթերցողին դուր է գալիս: Վերջերս ընկերներիցս մեկի տղան տեսել էր, թե ինչպես է մետրոյում մեկը կարդում իմ «Սգերգ Հուդայի համար» վեպը: Գրող մարդու համար դա շատ հաճելի է:
-Ինչի՞ մասին է գիրքը :
-Հավատի և դավաճանության: Այս պատմության վերջում դատավարություն է ընթանում, Հուդան գործ է հարուցում ընդդեմ մարդկության: Տեսնելով, թե ինչպես ենք ապրում, պահանջում է հայցի բավարարում: Գուցե դա տարօրինակ թվա, բայց նայեք Ձեր շուրջը և կտեսնեք քաղաքականություն` առանց սկզբունքների, կոմերցիա` առանց բարոյականության, գիտելիք` առանց ճշմարտության, գիտություն` առանց մարդասիրության, հարստություն` առանց աշխատանքի, հավատք` առանց անձնազոհության: Հատկապես ցավալի է վերջինը: Խորհրդային տարիներին, չնայած արգելքներին, մենք անկեղծ էինք մեր հավատքի մեջ, ինչպես առաջին քրիստոնյաները Ներոնի ժամանակ: Իսկ հիմա կարող ես լսել` ես քրիստոնյա եմ, բայց չեմ հավատում եկեղեցականներին, այն ամենին, ինչ գրված է Ավետարանում: Հավատալ կամ չհավատալ կարող ես կնոջը, նախանշաններին: Շատերն այսօր հավատքը պարզապես ցուցադրում են եկեղեցում: ՈՒշադրություն դարձրեք` ինչ մռայլ դեմքեր ունեն նրանք Պահքի գիշերը։ Ասես ինչ-որ մեկի հուղարկավորությանն են մասնակցում: Նրանք չգիտեն, որ Զատիկը ուրախության տոն է: Մահվան նկատմամբ Կյանքի հաղթանակի տոն: Այդ վախվորած մարդիկ իրապես կարծում են, թե եկեղեցում կարելի է միայն ողբալ… Եվ «զոհողություն» են անում այն քաղքենիական հաշվարկով, որ Աստված իրենց ինչ-որ բանով կփոխհատուցի: Նրանք մտածում են, որ Աստված «փրկության ծառայություն» է: Բայց դա այդպես չէ, Աստված Աստված է: Եվ նրա հետ չի կարելի պայման կապել: Նրան կարելի է միայն հավատալ: Իմ «Սգերգն» այդ մասին է:
-ՈՒնե՞ք նոր գրքեր:
-ՈՒնեմ երեք նոր վեպ: «Ժառանգորդը»` մի սիրո պատմություն, որը 2017-ին կպատահի հրաշքով փրկված վերջին ռուս արքայազն Ալեքսեյի ծոռան` Միխայիլի հետ: Ֆանտաստիկ ժանրի մեկ այլ վեպ` Պուշկինի արտասովոր արկածի մասին, որը տեղի է ունեցել նախքան նրա մահը` 2008-ին: Եվ «4WD»` սիրո և ընկերության պատմություն։
-Ռուսերեն եք գրում, գո՞հ եք թարգմանությունից, չե՞ք կարծում, որ վատ թարգմանությունը կարող է վնասել, աղավաղել գործը:
-Ինձ` բանաստեղծուհի Արշալույս Մարգարյանի եղբորորդու համար ցավալի է հայերեն չգրելը: ՈՒսուցչուհիս` Հասմիկ Միրզոյանը, ամեն ինչ արեց, որ հայերեն սովորենք: Բայց ես լիարժեք չեմ տիրապետում հայերենին, իսկ վատ գրել մայրենի լեզվով չեմ ուզում: Բարեբախտաբար, հանդիպեցի Հրանտ Քոչարյանին, որի թարգմանությունից շատ գոհ եմ:
-«Անատոլիական պատմությունը» իրակա՞ն հիմք ունի:
-Ամբողջությամբ` ոչ, բայց Կիլիկիայում, այդ ժամանակաշրջանում, դա կարող էր տեղի ունենալ յուրաքանչյուրի հետ: Եվ գրել եմ, որ երբեք ոչ ոքի հետ նման բան չլինի:
-Ճի՞շտ է, որ մտադիր եք «Անատոլիական պատմությունը» թարգմանել նաև թուրքերեն:
-Արդեն թարգմանվել է: Նաև` անգլերեն: Ֆրանկֆուրտի վերջին տոնավաճառում գրքով հետաքրքրվել են ֆրանսիացի, գերմանացի և թուրք հրատարակիչները:
-Լսել եմ նաև, որ երեք երկրների (Հայաստան, Թուրքիա, Գերմանիա) հետ համատեղ ֆիլմ ստեղծելու ծրագիր կա: Կարծում եք` Թուրքիան կհամաձայնի՞:
-«Մոնտյոր» Մեչնիկովը` «12 աթոռից», վստահեցնում էր, որ համաձայնությունը կողմերի չդիմադրելու արդյունք է: Կարծում եմ` թուրքերը դեմ չեն լինի, որովհետև «Անատոլիական պատմությունը» քաղաքական ենթատեքստ չունի: Վեպն այն մասին է, որ աշխարհում վատ մարդիկ չկան, կան պարզապես մոլորված հոգիներ։
-Ինքներդ ո՞ւմ եք կարդում, ժամանակակից հայ գրողներին գիտե՞ք:
-Վերջին շրջանում ես ավելի շատ վերընթերցում եմ, ի դեպ, ինքնատիպ հեղինակների` Զոշչենկո, Հաշեկ, Չապեկ, Ջերոմ… Մեր ժամանակակիցներից վերջերս կարդացել եմ Սիմոն Ծատուրյանի «Մէլս» վեպը:
-Որքան ինձ հայտնի է` շատերը Ձեզ չեն ճանաչում, բայց «Անատոլիական պատմությունը» մեծ հետաքրքրություն է առաջացրել հայ ընթերցողի շրջանում: Ինչո՞վ է դա պայմանավորված:
-Ճիշտ է, որպես գրող ես «քաջ» հայտնի եմ նեղ միջավայրում: Բարեբախտաբար, գիրքը դուր է գալիս կամ դուր չի գալիս, անկախ նրանից` ով է հեղինակը: Ինչպես երշիկը: Այն պետք է առաջին հերթին թարմ լինի, իսկ թե ով է արտադրողը, երկրորդական հարց է:
-Գրքի ձևավորումը, շապիկը, տառատեսակը նույնպես կարևոր են։ Շատ կարևոր է նաև գովազդը: Հայաստանում գրեթե բացակայում է գրքի գովազդը, չե՞ք կարծում, որ կա դրա անհրաժեշտությունը:
-Գնումներ անելիս, բացի մեզ անհրաժեշտ ապրանքից, գնում ենք նաև էմոցիաներ: Մրցակցությունն այսօր մեծ է, շատ ապրանքներ նման են բնույթով, և միայն էմոցիոնալ մատուցմամբ մի ապրանքը կարող է մյուսից ավելի նախընտրելի լինել: Գիրքն արտաքինից տարբեր են դարձնում տառատեսակը, շապիկը և, իհարկե, գովազդը` իբրև վաճառքի շարժիչ ուժ:
-Արձագանքներն ինչպիսի՞ն են, քննադատություններ չե՞ք լսել:
-Ինձ հետաքրքիր է իմանալ անծանոթ մարդկանց կարծիքը, այդ իմաստով համացանցը մեծ պարգև է: ՈՒղղակի հաճելի է, երբ ոմանց անձնական էջերում Բուլգակովի, Ռեյ Բրեդբերիի գրքերի կողքին տեսնում ես քո գիրքը…
-Ձեր կարծիքը հայ-թուրքական հարաբերությունների, սահմանի բացման մասին: Թեև Ձեր գիրքը մեծապես պատասխանում է այդ հարցերին:
-Կլաուզևիցի խոսքով` ազգը մեռնում է, երբ սկսում է սնվել հիշողություններով, և միայն այսօրվա օրով է ապացուցվում նրա գոյության իրավունքը: Սահմանի բացումը կբարելավի մեր տնտեսական վիճակը և այսօրվա օրը:
-Ի՞նչ եք կարծում, եթե Թուրքիան ճանաչի Ցեղասպանությունը, հնարավոր կլինի՞ անցյալի վերքերը մոռանալ: Հայ և թուրք երիտասարդների սիրավեպը կավարտվի ամուսնությա՞մբ, թե՞…
-Կլինեն իմ հերոսները միասին, թե ոչ, որոշողը ես չեմ, այլ մենք բոլորս, հայերը և թուրքերը: Ինչ վերաբերում է Եղեռնին, նման բանը չի մոռացվում: Մենք ներել ենք, բայց չենք մոռացել, ասել են հրեաները գերմանացիներին: Իհարկե, սարսափելի է ցանկացած ջարդ, բայց եռակի սարսափելի է էթնիկ ցեղասպանությունը: Եթե ձեզ սպանում են, որովհետև ուրիշ հայացքների տեր եք, հարում եք մեկ այլ հավատքի կամ որովհետև հակառակվում եք թշնամուն, որքան էլ սարսափելի լինի, դա ձեր ընտրության հետևանքն է: Իսկ եթե դուք ոչինչ չեք արել, ուղղակի ծնվել եք, բայց ծնվել հայ կամ հրեա ընտանիքում, և ձեզ ոչնչացնում են միայն դրա համար, նշանակում է` վերջ ամեն ինչին, որովհետև ազգությունը փոխել հնարավոր չէ:
-Թուրքիան «ստեղծեց» հայոց Սփյուռքը, մենք շարունակում ենք նրանց սկսած գործը, մեծ թվով հայեր են լքում հայրենիքը, մի քանի սերունդ հետո նրանք կդառնան գերմանացի, իսպանացի… Ո՞վ պիտի պատասխան տա, ինչո՞ւ է այդպես: Գուցե ճակատագի՞ր է:
-Ոչ, այդ ձևով է արտահայտվում հայերի ըմբոստությունը: Երբ ըմբոստանում են ֆրանսիացիները, նրանք կործանում են Բաստիլը և «Մարսելիեզ» երգելով` կառուցում են բարիկադներ: Երբ ըմբոստանում են գերմանացիները, նրանք այրում են Ռայխստագը և երգելով «Deutschland, Deutschland, u..beralles» («Գերմանիա, Գերմանիա, ամենուրեք»)` գնում են գրավելու ողջ աշխարհը: Երբ ապստամբում են ռուսները, նրանք ձեռքն են վերցնում եղանը, «նռ, ցւվպՎ!» երգելով` կործանում են տերերի տները: Իսկ երբ հայերն են ըմբոստանում, սեղան են գցում, հրաժեշտ են տալիս հարազատներին, մեկնում են արտերկիր և երգում «Օտար, ամայի ճամփեքի վրա»:
-Եթե ժամանակը հետ պտտվեր, ի՞նչը կուղղեիք մեր ժողովրդի անցյալում:
-Ես այնպես կանեի, որ Աբգար արքան չսահմանափակվեր Հիսուսին ուղղված նամակով, այլ գնար նրա հետևից Երուսաղեմ: Գուցե այդ դեպքում աշխարհը հիմա ուրիշ լիներ:
-Հայաստանյան այսօրվա իրականությունն ինչպե՞ս կբնորոշեք «հեռվից նայողի աչքերով»:
-Բոլորը փոփոխություն են ուզում: Ի դեպ, ոչ միայն նրանք, ովքեր դժվարությամբ են ապրում, այլև իմ ընկերը, որը վերջերս տղային արտասահմանյան մեքենա էր նվիրել: Միանշանակ է, որ մեզնից ամեն մեկն ի վիճակի չէ փոխելու երկիրը, բայց չէ՞ որ կարող է սկսել ինքն իրենից: Եվ եթե այդպիսիք շատ լինեն, մեր երկիրը կդառնա ուրիշ:
-Եվ, մի վերջին հարց, քանի որ խոսեցինք արտագաղթի մասին. ինչո՞ւ եք ապրում և աշխատում Մոսկվայում:
-1994-ն էր, հոկտեմբերի 22-ը` դստերս` Լինայի ծննդյան օրը: Առավոտյան գնացի շուկա ու երբ վերադառնում էի, իրար ձեռք բռնած երկու փոքրիկ մոտեցան ինձ։ Քույր և եղբայր էին: Հաց խնդրեցին: Սիրտս «վայր ընկավ» ու աստիճաններով գլորվեց. ես դա լսեցի: Չեմ հիշում, ինչպես նրանց տվեցի` ինչ գրպաններումս ունեի և կիսաողջ վերադարձա տուն: Ծննդյան սեղանին միայն խմում էի, ամբողջ գիշեր չքնեցի, առավոտյան Մոսկվա մեկնելու տոմս գնեցի: Հասկացա, եթե մնամ, կորբացնեմ փոքրիկներիս: Այդ ժամանակ «Սիլ գրուպ» ընկերության փոխնախագահն էի (ի դեպ, անվանումը իմն է): Բայց կգա մի օր, և մենք անպայման կվերադառնանք: Համոզված եմ ասում, որովհետև նույնիսկ ցանկություն չունեմ Ռուսաստանի քաղաքացիություն ձեռք բերելու: Իսկ ընկերս` Ռուսաստանի բանկերի միության նախագահ Գարեգին Թոսունյանը, նույնիսկ չի փոխում իր ժամացույցի վրա հայաստանյան ժամանակը, որ վերադառնալուց հետո փոխելու կարիք չլինի:
Զրույցը` Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ

Մեկնաբանություններ