Փոքր ազգերն ի զորո՞ւ են զարգացման ինքնուրույն ուղի ընտրելու

ԱՆԴՐԱԴԱՐՁ
«Իրավունքը de facto» թերթի 2008-ի դեկտեմբերի 18-ի համարում տպագրված «Հանուն հայրենիքի» ՀԿ-ի նախագահ Ներսես Ներսիսյանի «Հայ ազգային սոցիալիզմ» հոդվածը, իրավամբ, կարելի է համարել նոր «Ողբ հայրենասերի»: Ն. Ներսիսյանը մամուլում հաճախ է հանդես գալիս համարձակ առաջարկություններով ու գաղափարներով: Այդ հոդվածն էլ թիրախին ուղղված հերթական ճիշտ կրակոցն էր մտավորականության լռության մեջ և, իրոք, բանավեճի համարձակ մարտահրավեր է: Կարդալով հոդվածի արձագանքները, անհրաժեշտ համարեցի ծանոթացնել նաև իմ կարծիքին:
Հայտնի է, որ «ազգային սոցիալիզմը» մեծ ներուժ ունեցող ազգերի շրջանում կարող է ֆաշիզմ առաջացնել և ապահովել տվյալ ազգի միասնությունն այդ ներուժն այլ ազգերի դեմ ուղղելու հաշվին: Իսկ բռնապետական սոցիալիզմի պայմաններում ռենտան ու շահույթը, կենտրոնանալով հզորացած պետության ձեռքում, նրան դարձնում են ագրեսիվ: Այդ տեսանկյունից ԽՍՀՄ-ի փլուզումից հետո Արևմուտքը հանգիստ շունչ քաշեց, բայց այժմ վախենում է Չինաստանից:
Ներսես Ներսիսյանի առաջարկած «հայ ազգային սոցիալիզմը» մեր պարագայում ոչ միայն ֆաշիզմի հետ կապ չունի, այլև հետագայում էլ չի կարող ունենալ, քանի որ ուղղված է մեծ տերությունների նեոգաղութային համակարգի դեմ և ունի ազգային ազատագրական պայքարի երանգ: Հեղինակը, միավորելով «ազգ», «հայ» և «սոցիալիզմ» հասկացությունները մեկ գաղափարի ներքո, հենվելով Նժդեհի ազգային գաղափարախոսության, պատմականորեն կայացած սոցիալիզմի փորձի վրա, հայությանն ու Հայաստանին ներկա վտանգավոր իրավիճակից դուրս գալու ելք է առաջարկում: Իրոք, պարտադրանքով հրաժարվել ենք «բռնապետական սոցիալիզմից», բայց չգիտենք, թե մեր տերերը մեզ ուր են ուղեկցում: «Ազատ շուկա» մականունով տնտեսակարգը ո՛չ անհատականություն է, ո՛չ էլ պլանային տնտեսություն: Արևմուտքի մի շարք մտածողներ հետխորհրդային շատ պետությունների վարչակարգերը բնութագրում են որպես «սուլթանություններ»: Նույն Արևմուտքի ջանքերով ստեղծված և նրա կողմից վերահսկվող այդ գաղութային պետություններում «միապետը» կամ «սուլթանը» ինքն է որոշում, թե իրեն ով պիտի փոխարինի, ով է լինելու իր ժառանգորդը: Այդ երևույթը քողարկված ձևով արժանանում է «քաղաքակիրթ Եվրոպայի» հավանությանը:
Հայաստանում տիրող և նեոգաղութային համակարգին ծառայող, տնտեսապես թույլ զարգացած և հետամնաց երկրին բնորոշ կոմպրադորական բուրժուազիան իր արտասահմանյան տերերի հետ համերաշխորեն թալանում է սեփական ժողովրդին: Պատահական չէ, որ հոդվածագիրը, մտահոգված Հայաստանի ապագայով, առաջ է քաշում նեոգաղութային լուծը թոթափելու, կոմպրադորական բուրժուազիայից հրաժարվելու, հասարակական-տնտեսական նոր համակարգ ընտրելու խնդիրները: Նա բացահայտում է Հայաստանում կապիտալի նախասկզբնական կուտակման անօրինական պատճառները: Հոդվածագիրը նաև ցույց է տալիս այդ հողի վրա ձևավորված «էլիտար» հասարակական խավի ապազգային էությունը: Նա արտադրության հիմնական միջոցների սոցիալիստական սեփականության հետ է պայմանավորում Հայաստանի ազգային անվտանգությունն ու հայրենասիրության զգացողության պահպանումը, այսինքն` բարձրացրած խնդիրների լուծման ուղին համարում է «հայ ազգային սոցիալիզմի» հաստատումը, պնդելով, որ այդ ուղին բխում է նաև հայ ազգի հոգեկերտվածքից:
Բռնապետական սոցիալիզմի ժամանակ էլ ազգայնականները «պնդում էին», որ հայ ազգը կապիտալիստական հոգեկերտվածք ունի, և օրինակ էին բերում ցարական Ռուսաստանի ժամանակ Կովկասում ու Հյուսիսային Կովկասում հայ բուրժուազիայի առաջատար դերը: Հետևաբար, այդ խնդիրը, նախ, կարիք ունի ավելի լուրջ գիտական հետազոտության ու քննարկումների: Երկրորդ, փոքր ազգերն ի զորո՞ւ են արդյոք ինքնուրույն հասարակական-տնտեսական իրավակարգ ընտրելու: Ն. Ներսիսյանը նույնպես կասկածում է դրան, երբ վերջում անում է հետևյալ տխուր, բայց իրատեսական բնորոշումը. «…պարտադրված քսանամյա կապիտալիստական, իսկ ավելի ճիշտ՝ գաղութացման ուղին»: Ճիշտ է, նշում է, որ ժողովուրդների ներքին գործն է զարգացման ուղի ընտրելը, բայց ավելացնում է. «Եթե, իհարկե, նրանց այդպիսի հնարավորություն ընձեռվի…»: Ահա այս «եթե»-ն է, որ սովորաբար կանխարգելում է փոքր ազգերի ինքնուրույն զարգացումը: Իսկ եթե հիմա, համաշխարհային տնտեսական ճգնաժամով պայմանավորված, այդ «եթե՞»-ն է, որ կարող է մեզ համար օգտակար լինել:
Ո՞րն է ելքը:
Յուրաքանչյուր հայ, ազգային գոյապահպանության իր անհատական բնազդով, պետք է որ ունենա ազգային հիմնահարցերի լուծման իր սեփական դեղատոմսը: Պետք է ծանոթանալ դրանց, ընտրել իրատեսականներն ու լավագույնները:
Ըստ իս, խնդիրների լուծման բանալին փոքր ազգերի համար պիտի լինի հզոր տերությունների հակասությունների ճկուն և իրավական հենքի օգտագործումը: Այդ հակասությունների շրջանակներում պետք է կարողանալ ըստ ամենայնի զարգացնել գիտությունն ու տեխնոլոգիաները: Այդպիսի փորձ ունենք 4-5-րդ դարերում. պարսկա-հունական հակասության արդյունքում էր, որ Պարսկաստանի թողտվությամբ հայերը սեփական այբուբենն ունեցան:
Նորայր ՍԱՐԳՍՅԱՆ
Պատմ. գիտ. թեկնածու

Մեկնաբանություններ