Հայ­րե­նիք էր ներ­գաղ­թել այն հույ­սով, որ ստեղ­ծա­գոր­ծե­լու հա­մար նպաս­տա­վոր պայ­ման­ներ են ստեղծ­վել, ա­վա՜ղ...

Ցան­կա­լի, բայց այդ­պես էլ չկա­յա­ցած հան­դի­պում­նե­րը եր­բեմն ա­վե­լի քան ափ­սո­սան­քով եմ հի­շում. մա­նա­վանդ որ ոչ իմ կա­մոք. ԱԲ­ՐԱ­ՀԱՄ Ա­ԼԻ­ՔԵԱ­ՆԻՆ այդ­պես էլ չհան­դի­պե­ցի, և ա­վաղ։ Քսան տար­վա տար­բե­րու­թյամբ եր­կու ան­հա­ջող հե­ռա­խո­սա­զանգ-փորձ։ Ա­ռա­ջի­նը՝ Մոսկ­վա­յից. ին­քը դա­սա­վան­դում էր Մ. Գոր­կու ան­վան հա­մաշ­խար­հա­յին գրա­կա­նու­թյան ինս­տի­տու­տում, ես, գրող­նե­րի միու­թյան ե­րաշ­խա­վո­րու­թյամբ, փոր­ձում էի ըն­դուն­վել: Դպ­րո­ցը նոր էի ա­վար­տել, Մոսկ­վա հաս­նե­լուն պես զան­գա­հա­րե­ցի, ափ­սո­սանք հայտ­նեց, որ վա­տա­ռողջ է, չհան­դի­պե­ցինք։ Երկ­րորդ ան­գամ (2000 թ.) Բեյ­րու­թից զան­գա­հա­րե­ցի, ին­քը տա­րի­ներ ա­ռաջ Մոսկ­վա­յից տե­ղա­փոխ­վել էր Լի­բա­նան (Բիք­վա­յա), նո­րից ան­հա­ջո­ղու­թյուն, դար­ձյալ վա­տա­ռողջ էր, բայց ինձ հի­շեց, բա­վա­կա­նին տե­ղե­կաց­ված էր. «Կը կար­դամ հրա­պա­րա­կում­ներդ, քեզ մա­տաղ, խան­դա­վառ եմ քեզ­մով, կը ոգևո­րես զիս, շատ ալ ե­ռան­դուն ես»։ Հուզ­վե­ցի Աբ­րա­համ Ա­լի­քեա­նի խոս­քե­րից, ու կար­ծես թե հաշտ­վե­ցի այն մտ­քի «հու­շու­մին», որ ի­րեն այդ­պես էլ չպետք է հան­դի­պեմ, իսկ տա­րի­ներ անց լսե­ցի ի­րա­պես հա­րա­զատ մար­դու, մտա­վո­րա­կա­նի մահ­վան լու­րը։

Ա­լեք­սանդ­րե­թում ծն­ված՝ հայ­րե­նա­դար­ձու­թյան ա­ռա­ջին քա­րա­վան­նե­րի հետ Հայ­րե­նիք էր ներ­գաղ­թել շա­տե­րի պես այն հույ­սով, որ ստեղ­ծա­գոր­ծե­լու հա­մար նպաս­տա­վոր պայ­ման­ներ են ստեղծ­վել, ինք­նադրսևոր­վե­լու հնա­րա­վո­րու­թյուն­ներ, բայց ի­րա­կա­նում պայ­ման­նե­րը ոչ այն­քան խա­բու­սիկ էին, որ­քան անն­պաստ, ա­վե­լին, ար­դեն իսկ հա­մալ­սա­րա­նում ու­սա­նե­լու տա­րի­նե­րին նրանք՝ նո­րա­գաղթ ե­րի­տա­սարդ­նե­րը, անվ­տան­գու­թյան մար­մին­նե­րի չա­փա­զանց ա­չա­ռու հս­կո­ղու­թյան տակ էին՝ իբրև օ­տա­րերկ­րյա «դես­պա­նորդ­ներ», խնդ­րա­հա­րույց էր «հա­վա­քագ­րե­լու» գոր­ծըն­թա­ցը։ Եվ ճիշտ որ, ինչ­պես Ա. Ա­լի­քեանն է գրում իր «Հեգ ի­րի­կուն» (2008) ժո­ղո­վա­ծուի նա­խա­բա­նում. «Հայ­րե­նա­դար­ձու­թեան ա­ռա­ջին եր­կու ու­սում­նա­կան տա­րի­ներս, երբ գրե­թէ ա­մէն յետ­մի­ջօ­րէին, միա­սին հա­մալ­սա­րան բարձ­րա­նա­լու հա­մար Պուշ­կի­նի այ­գիին մէջ, Օ­պե­րա­յին դի­մա­ցը, կը սպա­սէի յե­տա­գա­յին պե­տանվ­տան­գու­թեան գոր­ծա­կալ­նե­րու սադ­րանք­նե­րուն զոհ մտե­րի­միս՝ բա­նաս­տեղծ Անդ­րա­նիկ Թեր­զեա­նին, որ հան­րա­կառ­քով կու գար Նոր­քի Ա­րե­շէն... հի­մա ալ կար­ծես իմ վա­ղա­մե­ռիկ բա­րե­կա­միս սպաս­ման մէջ եմ...»:
Ակն­հայտ է, որ պե­տանվ­տան­գու­թյան մար­մին­նե­րի հետ «չհա­մա­գոր­ծակ­ցե­լու» հա­մա­ձայ­նու­թյունն էր պատ­ճա­ռը Անդ­րա­նիկ Թեր­զեա­նի մահ­վան՝ ի­րա­կա­նում «դժ­բախտ պա­տա­հա­րի»՝ վրաեր­թի։ Նույն ճա­կա­տագ­րին ար­ժա­նա­ցավ նաև ե­րի­տա­սարդ գե­ղան­կա­րիչ Պետ­րոս Կոն­դու­րա­ջեա­նը, ո­րը անզ­գու­շո­րեն «նետ­վել» էր Երևան հյու­րա­նո­ցի իր սե­նյա­կի պա­տու­հա­նից։ Այս ա­մե­նը վատ նա­խան­շան­ներ են թվա­ցել Աբ­րա­համ Ա­լի­քեա­նի հա­մար և ներ­գաղ­թե­լու նրա փա­փա­գին, տա­րի­ներ անց հա­ջոր­դում է Հայ­րե­նի­քից ար­տա­գաղ­թե­լու, գրա­կա­նու­թյան ինս­տի­տու­տում ու­սա­նե­լու և այ­նու­հետև դա­սա­վան­դե­լու ոչ այն­քան սի­րա­հո­ժար, ինք­նահ­նար փա­փա­գը:
Տաս­նա­մյակ­ներ ա­նընդ­մեջ ապ­րե­լով Մոսկ­վա­յում, հա­յաս­տա­նյան, հատ­կա­պես գրա­կան մի­ջա­վայ­րե­րում ոչ այն­քան սի­րա­լիր ըն­դու­նե­լու­թյան ար­ժա­նա­ցած բա­նաս­տեղ­ծը, թարգ­մա­նի­չը, այ­նուա­մե­նայ­նիվ, հրա­պա­րա­կում է բազ­մա­թիվ ժո­ղո­վա­ծու­ներ, թարգ­մա­նա­կան եր­կեր (ար­ձակ, բա­նաս­տեղ­ծու­թյուն­ներ ֆրան­սիա­կան, անգ­լիա­կան դա­սա­կան և ժա­մա­նա­կա­կից գրող­նե­րից) ի վեր­ջո, վերս­տին ար­տա­գաղ­թում է Լի­բա­նան՝ վեր­ջին տա­րի­նե­րը ապ­րե­լով մե­կու­սի։

Աբ­րա­համ Ա­լի­քեա­նի մա­սին հա­ճախ զրու­ցում էի լու­սա­հո­գի բա­րե­կա­միս՝ Մա­նուէլ Քէօ­սեա­նի հետ, որ ինչ­պես ինքն էր ա­սում. «Բա­րե­պա­տե­հու­թիւնն ու­նե­ցած եմ Աբ­րա­հա­մին հետ մտե­րիմ ըլ­լա­լու, տա­կա­ւին 1968-ին Բեյ­րութ հրա­տա­րա­կած եմ իր «Բա­րե­հու­սոյ հրուան­դան» հա­տո­րը, նա­մակ­ներ ալ փո­խա­նա­կած ենք, ինք այն ա­տեն Մոսկ­վա կապ­րեր»։ Ա­կա­մա հի­շում եմ Ջեյմս Ջոյ­սի «Ար­վես­տա­գե­տի դի­ման­կա­րը» պա­տա­նու­թյան հա­սա­կում վե­պի հե­րո­սին՝ ե­րի­տա­սարդ բա­նաս­տեղ­ծին, որն ի­րեն ա­նօգ­տա­կար, միայ­նակ, օ­տա­րաց­ված ու հոգևին լք­ված զգա­լով հայ­րե­նի Դուբ­լի­նում՝ տա­րագր­վում է Եվ­րո­պա, ապ­րում վտա­րան­դու­թյան մեջ… Բա­նաս­տեղ­ծի բա­ցա­ռիկ զգա­ցո­ղու­թյուն, այդ­պես ապ­րեց նաև Աբ­րա­համ Ա­լի­քեա­նը՝ իր ինք­նու­թյու­նը ի գին ա­մեն բա­նի չկորց­նե­լով, ժա­ռանգ­ված Մշո դաշ­տե­ցի Խազ­գեղ­ցի մոր պա­տու­մը՝ սի­րել բա­ռե­րը «տա­րօ­րի­նակ սի­րով մը»:

Ար­թուր ԱՆԴ­ՐԱ­ՆԻ­ԿՅԱՆ

Մեկնաբանություններ