«Իմ մեծ մայրն էլ դաջվածքներ ուներ»

Շվեդաբնակ ռեժիսոր Սյուզան Խարտալյանի աղմկահարույց «Տատիկին դաջվածքները» (2011 թ.) ֆիլմը ներկայացված է «Ոսկե ծիրան» միջազգային փառատոնի «Հայկական համայնապատկեր» ծրագրում: Ֆիլմը Հայոց ցեղասպանության մասին է: Խարտալյանը փորձում է հետաքննել իր մահացած տատի` Խանումի կյանքի իրական պատմությունը, ում, ջարդերի օրերին, 12 տարեկան հասակում բռնաբարել էր քուրդ կապիտանը, և անդրադառնում է այնպիսի դեպքերի, որոնք 1915-ի Ցեղասպանության ժամանակ տեղի են ունեցել շատ կանանց հետ:
«Խանում տատը մյուսների նման չէր: Մանկուց նրան իբրև վատ կին եմ հիշում: Խուսափում էր ֆիզիկական շփումից: Նա մի տատ էր, որը երբեք չէր գրկում կամ համբուրում: Եվ ձեռնոց էր դնում` թաքցնելով իր ձեռքերն ու դաջվածքները: Թաքցնելով իր գաղտնիքը»,- այսպես է Սյուզան Խարտալյանը նկարագրում իր տատին:
Ֆիլմը ցուցադրվել է արաբական 200-միլիոնանոց լսարան ունեցող «Ալ Ջազիրա» հեռուստաալիքով, եվրոպական մի շարք երկրներում: Չնայած գործադրվող ճնշումներին, այն ցուցադրվել է նաև Թուրքիայում` Կանանց միջազգային կինոփառատոնի ընթացքում: Թուրքական մամուլը ֆիլմը որակել էր Հայոց ցեղասպանության ճանաչմանն ուղղված «քարոզարշավ», ուր, իբր, ամեն ինչ ներկայացված է միակողմանի: «Որոշ թերթեր գրեցին, իբր դաջվածքները վտանգավոր չէին, թերևս բարի կամեցողության նշան էին, որ փրկում էին այդ աղջիկների կյանքը,- ասում է ռեժիսորը:- Իմ պատասխանն այս հարցին շատ հստակ է: Կյանքը ազատեցին, բայց ի՞նչ գնով, պարտադրաբար դարձնելով թուրք, արաբ, քուրդ: Սա ցեղասպանության մասին հռչակագրի 3-րդ կետն է. բռնությամբ խմբի անդամներին մեկ այլ խումբ տեղափոխելը»:
Խարտալյանը Թուրքիայում ֆիլմի ցուցադրությունից հետո նաև հարյուրավոր այլ բնույթի նամակներ է ստացել: Հիմնականում ասվել է հետևյալը` «Իմ մեծ մայրն էլ դաջվածքներ ուներ»:
Ակնհայտ է, որ «Տատիկին դաջվածքները» հուզել է հազարավոր մարդկանց սրտեր, իսկ կարո՞ղ է ինչ-որ բան փոխել քաղաքական դաշտում` ի նպաստ Ցեղասպանության ճանաչման: «Ես նման ամբիցիաներ չունեմ, թե հայկական հարցը պիտի լուծեմ այս ֆիլմով,- ասում է ռեժիսորը:- Բայց վերջերս մի տեսանյութ եմ ստացել, որտեղ ամերիկացի կոնգրեսմենը Ցեղասպանության ճանաչմանը նպաստող իր ելույթում մեջբերում է «Տատիկին դաջվածքները»` որպես նոր իրադարձություն` դաջված կանանց իրականություն:
Իմ ֆիլմերը հարցեր չեն լուծում, բայց օգնում են, որ այն խնդիրների մասին, որ նկարահանում եմ, ավելի շատ խոսվի»:
Շվեդաբնակ ռեժիսորը ավելի քան 20 ֆիլմ է նկարահանել, որոնք ցուցադրվել են ԱՄՆ-ում և Եվրոպայում: 1988-ին նկարահանած «Վերադարձ դեպի Արարատ» ֆիլմը կինոյի պատմության մեջ առաջին լիամետրաժ վավերագրական աշխատանքն է Հայոց ցեղասպանության մասին: Այն, որպես լավագույն շվեդական կինոնկար, արժանացել է «Ոսկե բզեզ» մրցանակի, որն «Օսկարի» համարժեքն է Շվեդիայում: Խարտալյանն իր գործերում անդրադարձել է նաև արցախյան պատերազմին, այս թեմայով երկու կինոնկար է ստեղծել: Նա չի ժխտում, որ իր բոլոր ֆիլմերը, գուցե, տանում էին դեպի «Տատիկին դաջվածքները», դեպի ինքնության վերադարձը:
«ՈՒզում էի այնպիսի ֆիլմ նկարահանել, որ «ցեղասպանություն» բառը չգործածվի, բայց յուրաքանչյուր մարդ հասկանա, որ դա իմ ինքնությունն է,- ասում է նա:- Այս պատմությունը, ասես, ինձ հետ էր եղել: Մեր ընտանիքն ապրում է դրա հետ, հաշտվում ենք, բայց չենք մոռանում»:
Տատիկի դաջվածքները տարիներ անց թոռնուհուն ստիպում են սեփական մարմնի վրա զգալ հարազատի կրած ստորացումները, և դա բնական է. սեփական ազգի հոգու, կենսագրության դաջվածքներն ի՞նչը պետք է ջնջի:
Հատկանշական է, որ Եղեռնը վերապրածներն իրենց զավակներին պատմել են Անդրանիկի, Նժդեհի մասին, հայկական երգեր են երգել, բայց ստորացումների մասին հիմնականում լռել են:
Սա էլ է բնական, որովհետև իրական ցավը լուռ է:

Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ