«ՈՐՔԱՆ ԻՄԱՍՏՈՒՆ, ԱՅՆՔԱՆ ԽԵՆԹ»

«Աշխարհահռչակ հայ գեղանկարիչ ԿԱՐԵՆ ՍՄԲԱՏՅԱՆԻ գեղագիտությունն արտահայտվում է ոչ թե ցուցադրական էմպիրիկ իրողության, այլ արվեստն իր մեջ ընդգրկող իրականության մեջ: Նրա գույները հոգու արտացոլումներն են, որոնք տեսանելի են կտավներում: Պատկերների մի մասը Կանդինսկու, Մյութերի, Մարկի կամ Սեզանի ինքնադրսևորման խմորումների մասնակի համադրությունն է: ՈՒրեմն զարմանալի ոչինչ չկա, որ Սմբատյանի նկարները խոսում են բազում լեզուներով, որտեղ հովվերգական անդորրը զուգակցվում է կենսուրախության և կյանքի ազատության հետ»:
Նիկոլ ԳՐԱՆԵՐ
Մյունխեն, 2000 թ.
Բագրատունյաց արքայական տոհմից սերող գյումրեցի Կարեն Սմբատյանի բնատուր ձիրքը «չհասցրեց» մասնագիտանալ ընդունված պատկերացումների համաձայն: Երևանի Փանոս Թերլեմեզյանի անվան գեղարվեստի ուսումնարանը չավարտած (նկարչական որոշակի հմտությունը նկատելի էր արդեն 1948-ին` առաջին կուրսում արված յուղաներկ նատյուրմորտում)` 1952-ի ապրիլին զորակոչվել է ԽՍՀՄ ռազմածովային ուժեր: Հնգամյա պարտադիր զինծառայության մոտ մեկ տարին անցկացրել է Էստոնիայի մայրաքաղաքում: «Ազատ նկարիչ» մկրտված շարքային Սմբատյանին 3 տարի ինքնարտահայտման երանելի հնարավորություն է ընձեռվում: Հենց այդ տարիներին արված բազմաթիվ էտյուդներով ու գծանկարներով է բնորոշվում նրա ստեղծագործության վաղ շրջանը: Ռիգայի ծովային օդաչուների ռազմակայանում անցկացրած վերջին չորս ամիսներին միակ մխիթարությունը մեկօրյա արձակուրդներով քաղաքի պատկերասրահի զննումներն են լինում: «Թե՛ Ռիգայի, թե՛ Տալլինի «Կադրիորգի» պատկերասրահների կտավների մեծ մասը պատճեններ է,- հպարտությամբ նշում է «ծովային» Սմբատյանը մերձբալթյան գրառումներում:- Երևանի պատկերասրահի հետ սրանք համեմատվելու եզր անգամ չունեն»:
Երևանում 1957-ին ուսումնառությունն ավարտելուց հետո անմիջապես փորձում է ընդունվել Լենինգրադի գեղարվեստի ակադեմիա: Միջանցքներում մտամոլոր դեգերելիս դիպլոմանտների ցուցասրահում նկատում է Մինաս Ավետիսյանի «Ճակնդեղ հավաքողները» նկարը: Երջանիկ պատահականությամբ «Սարյանի հայրենակցին» նկատում է ակադեմիայի պրոֆեսոր Վասիլևը: «Տղաս, դուք արդեն նկարիչ եք,- «Կղզիական շրջանի» փոքրիկ նկարների տպավորությամբ եզրակացնում է ալեզարդ դասախոսը և բարեկամաբար խորհուրդ տալիս։- Այստեղ սովորելն իզուր է: Դուք պետք է սովորեք ամբողջ կյանքում և շարունակ աշխատեք, աշխատեք և աշխատեք: Հիշեք, որ մեծ նկարիչ Մարտիրոս Սարյանն ավարտել է միայն Մոսկվայի գեղարվեստի ուսումնարանը, դարձել մեր ժամանակի մեծագույն նկարիչներից մեկը»:
Բազմանդամ ընտանիքի սուղ պայմանները հնարավորություն չեն տալիս տունդարձին անմիջապես ի կատար ածելու պրոֆեսոր Վասիլևի խորհուրդները: Դեռ ուսումնարանում հետազոտելով բոլոր ժամանակների ու «իզմերի» մեծահամբավ արվեստագետների ստեղծագործական յուրահատկությունները` նա սեփական մեկնաբանություն-արտապատկերումներով ինքնակամ յուրացնում է համաշխարհային կերպարվեստի հարուստ փորձը։
Առաջին անհատական ցուցահանդեսը բացվում է 1966-ին, «Կոմսոմոլեցի» խմբագրատանը: Հանրաճանաչ այցելուներից Մինաս Ավետիսյանն է «կանաչ լույս վառում» կայացման փշոտ ճանապարհին. «Կարեն Սմբատյանը մեծ ապագա խոստացող նկարիչ է: Ասում եմ` ապագա, քանի որ նրա գործերում կա մեծ պոտենցիալ ուժ»:
Նրա կտավներն այսօր սփռված են Հայաստանի ազգային պատկերասրահում, Երևանի գրականության և արվեստի թանգարանում, Վաշինգտոնի «Արտ մոդեռն», Փարիզի «Արշիլ Գորկի», Նյու Ջերսիի «Զիմեռլի» ժամանակակից արվեստի թանգարաններում, Դեթրոյթի «Ռիչարդ Մանուկյան» ցուցասրահում և մի շարք մասնավոր հավաքածուներում: Դասականի ու մոդեռնի տարաչափ երկմիասնությամբ ներկայացող նրա գեղանկարչության մասին բազմաթիվ արվեստաբաններ են գրել: Ամենաանկեղծ գնահատականը, անկասկած, ամփոփված է Սմբատյանի օրագրային պատառիկներում: Կենսափորձի իմաստնությամբ ուշագրավ դրանցից մեկով էլ փորձենք ավարտել հոբելյանական այս դիմանկարի ուրվագիծը. «Որքան մոտենում է արվեստագետի մայրամուտը, այնքան շատ է խոսվում նրա մասին, որքան շատ է խոսվում նրա մասին, այնքան շատ է նա մեծարվում, որքան շատ է նա մեծարվում, այնքան շատ թշնամիներ է ձեռք բերում, որքան շատ թշնամիներ է ձեռք բերում, այնքան նա դառնում է իմաստուն, որքան իմաստուն` այնքան խենթ, որքան խենթ, այնքան նա մոտենում է Աստծուն, որքան մոտենում է Աստծուն... այնքան մոտենում է Անմահության»:
Նվարդ ԱՍԱՏՐՅԱՆ

Մեկնաբանություններ