Մեր մականունավորները «դեմք» կարող են համարվել ամենաշատը իրենց բակում

«Իրատես de facto»-ի նախորդ համարներում անդրադարձել էինք հայկական օլիգարխիային վերաբերող այժմեական խնդիրներին, որոնց ուսումնասիրությունը կարևորագույն նշանակություն ունի: Պետք է նշել, որ հայկական օլիգարխիայի մասին խոսելն ու քննադատելը բավարար չէ խնդիրը լուծելու համար: Ի դեպ, օլիգարխներին իրավական պետության մեջ տեղավորելու գործընթացը պահանջում է հետևողական և համակարգային մոտեցում, և պետք է հասկանալ, որ խնդիրը մեկ օրում չէ, որ առաջացել է և մեկ օրում էլ լուծում չի ստանալու: ՈՒստի անհրաժեշտ է քննարկումների և տեսակետների առաջարկության մեթոդով փորձել հասարակական կարծիքում փոփոխություն առաջացնել և մատնանշել այն գործողությունները, որոնց իրականացման միջոցով հնարավոր կլինի հայկական օլիգարխիայի «սանձումը»:
Մենք կփորձենք ներկայացնել գործողությունների այն շղթան, որոնց միջոցով հնարավոր կլինի հայկական օլիգարխիային զրկել այն հարմարավետ պայմաններից, որոնց միջոցով այս խումբ-դասակարգը կարողացել է հասնել այսօրվա վիճակին: Կարծում ենք, պայմանականորեն ասված «օլիգարխների դեմ պայքարը» պետք է դիտարկել նախագահ Սերժ Սարգսյանի առաջ քաշած «հոռի երևույթների» անհանդուրժողականության համատեքստում և այդ գործընթացը վարել երկու հարթության վրա` տեղեկատվական և պետականության:
Տեղեկատվական հարթություն: Անկախության ձեռքբերումից և Արցախյան գոյամարտում տարած հաղթանակից հետո մեր երկրում տեղեկատվական դաշտն ապականվեց այնքան, որ ներկայումս ազգային-պետական և ոչ մի ինստիտուտ հնարավորություն չունի հասարակությանն այնպիսի ազդակներ պղելու, որոնց պատճառով հնարավոր կլիներ բառիս դրական իմաստով վերահսկողության տակ պահել հասարակության արժեքային համակարգը: Կոմունիստական ագիտպրոպի ամբողջական վերացումը բերեց տեղեկատվական արժեքների սերմանման, մատաղ սերնդի դաստիարակության համակարգի փլուզման, իսկ նորը ցայսօր էլ ձևավորված չէ: Արդյունքը եղավ այն, որ 1990-ականների կեսերից հասարակության արժեքային համակարգն այնպես դեգրադացվեց, որ արժանապատիվ կենսագործունեության, չարի և բարու, ունեցած պատմական ժառանգության և ազգային պետության մասին պատկերացումներն ու հասարակական կարծիքը, ճիշտ է, փնթփնթալով և դժգոհ, սկսեց ընդունել և համակերպվել օլիգարխիային: Ստացվում է այնպես, որ հեռուստաեթերն ու հասարակական կարծիք ձևավորող այլ ինստիտուտները ներկայումս պրոպագանդում են օլիգարխիկ-բոհեմական կենցաղն իր ողջ էությամբ: Բավական է միայն ուսումնասիրել հեռուստասերիալներն ու լրատվական թողարկումները, որպեսզի հնարավոր լինի համոզվել, որ Հայաստանում օրվա հերոսը շքեղ առանձնատանը բնակվող, թանկարժեք ավտոմեքենա ունեցող, կասկածելի և մութ գործարքներ վարող, «մենթերին» կաշառած ու կիսամերկ աղջիկների հետ ժամանակ անցկացնող երիտասարդությունն է, որոնց հայրերը զոռբայությամբ հասել են հարստության, իսկ իրենք ամեն գնով ցանկանում են պահպանել ու ավելացնել իրենց ունեցվածքը:
Արդյո՞ք նման չեն մեր օլիգարխներին և նրանց զավակներին, և արդյո՞ք օլիգարխիկ ազդակներ չեն գնում դեպի հասարակություն: Եվ, եթե իշխանության առողջ թևը, ի դեմս ՍերԺ Սարգսյանի և Տիգրան Սարգսյանի, ցանկանում է սահմանափակել օլիգարխների ազդեցությունն ու նրանց բերել իրավական դաշտ, ապա պետք է սկսել աշխատանքը հենց տեղեկատվական դաշտից: Հասանելի բոլոր միջոցներով պետք է խոսել հասարակության հետ, բացատրական և դաստիարակչական աշխատանք ծավալել, ի ցույց դնել այն ճշմարտությունը, որ օլիգարխները չեն Հայաստանի ապագան, որ նրանց կենցաղն ու արժեքային համակարգը եզրեր չունեն ազգային երազանքների, բորենի հարևաններով շրջապատված տարածաշրջանում պետականություն ունենալու և սոցիալ-տնտեսական բարեկեցության հասնելու նպատակների հետ: Եթե Սերժ Սարգսյանի գլխավորությամբ գործադիր իշխանությունը կարողանա հասարակությանը ինտելեկտուալ բանավեճի մղել և քննարկման առարկա դարձնել այն հարցը, թե որն է հերոսի իդեալը. Գագիկ Ծառուկյա՞նը, թե՞ Մոնթե Մելքոնյանը, Հովիկ Աբրահամյա՞նը, թե՞ Վիկտոր Համբարձումյանը, Սամվել Ալեքսանյա՞նը, թե՞ պատերազմում ոտքը կորցրած հերոսը, ով թիկնապահներ ու սուպերմարկետներ չունի, բայց այսօր զավակին իր նման ռազմիկ է դաստիարակում, ապա հասարակական քննարկումը կկայանա, կկոտրվի օլիգարխիկ «հերոսի» մեջքը:
Հայտնի ճշմարտություն է, որ կարծիքներն ու համոզմունքները փոխվում են, երբ փոխվում են փաստերն ու փաստարկները: Եվ ուրեմն, պետք է աշխատել նոր փաստերի և փաստարկների ուղղությամբ: Պետք է ցույց տալ հասարակությանը, որ «լավ տղա» են եղել Տիգրան Մեծը, Պապ թագավորը, Մամիկոնյաց ռազմիկները, Նարեկացին, Ներսես Շնորհալին, Մախլուտոն, Անդրանիկը, Նժդեհը, Թաթուլ Կրպեյանը, Մովսես Գորգիսյանը և շատ այլ հերոսներ, որոնք իրենց մահից հետո գաղափար են թողել, իմացել են կյանքին և մահվանն այլ աչքերով նայել, ստեղծագործել ու զոհվել են հանուն իրենց ինքնության և հայրենիքի հարատևության: Ի վերջո, պետք է հասարակությանը մատուցել այն ճշմարտությունը, որ «դեմքեր» եղել են Սցիպիոն Աֆրիկացին ու Հանիբալը, Ալեքսանդր Մակեդոնացին ու Նապոլեոնը, Սուվորովն ու Ժուկովը, Բաղրամյանն ու Բաբաջանյանը, Նորատ Տեր-Գրիգորյանն ու Հրաչ Անդրեասյանը, իսկ մեր մականունավորները «դեմք» կարող են համարվել ամենաշատը իրենց բակում։ Ինչևէ, պետական իշխանությունն ամրապնդելու համար անհրաժեշտ է տեղեկատվական դաշտում աշխատել և հասարակությանն այնպիսի ազդակներ տալ, որոնց շնորհիվ հնարավոր կլինի հանրային անհանդուրժողականություն սերմանել օլիգարխիայի գործունեության և կենցաղի նկատմամբ: Միայն այսպես է հնարավոր անցավ և առանց ցնցումների օլիգարխներին զրկել «լավ տղա-հերոսի» կոչումից, ինչից հետո նրանց բերել սահմանադրության դաշտ և վերածել քաղաքացու:
Պետականության հարթություն: Նախորդ համարներում մենք արդեն խոսել ենք տնտեսության բնագավառում օլիգարխների գործունեության կործանարար երևույթների մասին: Այժմ կփորձենք քննարկել նրանց օրինական դաշտ բերելու խնդիրը: Այսպես, պետության և իրավունքի տեսությանը նվիրված բազմաթիվ աշխատություններ մատնանշում են, որ պետության առաջնային տնտեսական գործառույթներից է եկամտի և հարստության վերաբաշխումը, որը կատարվում է այն դեպքում, երբ ազգային արտադրության կառուցվածքը այնպես է աղավաղվում, որ ճնշող փոքրամասնության ձեռքում է հայտնվում նյութական բարիքների մեծագույն մասը: Այս պարագայում պետությունն իր կարգավորող մեխանիզմներով` հարկային վարչարարությամբ և այլն, նյութական արժեքների մի մասը վերցնում է փոքրամասնությունից և վերաբաշխում: Էստ էության, պետության առաջնային գործառույթներից է արդարության հաստատման մեխանիզմներ ստեղծելն ու հասարակության սոցիալական բևեռվածությունը կանխելը կամ առնվազն մեղմելը:
Չենք կարող չնշել, որ մեր հասարակության սոցիալական բևեռվածությունը ծայրահեղ վտանգավորության աստիճանի է հասել. երկրում առկա է 40 տոկոսի հասնող աղքատություն, բայց և օլիգարխները բարգավաճում են` ավելացնելով իրենց կարողությունը: Հարց է առաջանում. գիտակցո՞ւմ է արդյոք իշխանությունը, որ այսպես շարունակել հնարավոր չէ, որ պետական ինստիտուտների գործունեության բացակայության պատճառով օլիգարխիան, որը լրջագույնս ներկայացված է պետության օրենսդիր և որոշակիորեն նաև գործադիր մարմիններում, ժամանակի ընթացքում է՛լ ավելի է հզորանալու և խորացնելու սոցիալական բևեռվածությունը, ինչը, անկասկած, բերելու է արտագաղթի ծավալների մեծացման, անգրագիտության աստիճանի բարձրացման, և որպես հետևանք` երկիրը վերածվելու է բանանային հանրապետության: Կարծում ենք, պետական կառավարման հսկայական փորձ ունեցող Սերժ Սարգսյանն ու տնտեսագիտության ոլորտում մեծածավալ գիտելիքներ ունեցող Տիգրան Սարգսյանն առաջիկա երկու տարիներին հեղափոխական մոտեցումներ և կամք են դրսևորելու պետության առաջնային գործառույթներն իրականացնելու և Հայաստանի տնտեսական դաշտն ապաօլիգարխիկացնելու ուղղությամբ: Հակառակ պարագան, ուղղակիորեն, հնարավոր չէ պատկերացնել: Հեռու է պետք մնալ այն մտքից, թե պետության գլուխ կանգնած անհատները երկար կհանդուրժեն այս իրավիճակը. սա ուղղակի մարտավարական հնարք է, օլիգախիայի զգոնությունը բթացնելու մոտեցում և ընդամենը երկու տարի անց ականատես ենք լինելու այլ իրավիճակի, երբ վարկաբեկված օլիգարխիան ստիպված է լինելու քիթը դուրս հանել պետական համակարգից և առաջնորդվել արդար բիզնեսի օրենքներով: Պետք է հասկանալ, որ նախագահին ու վարչապետին, հավանաբար, դուր չի գալիս, որ «Գագիկ Ծառուկյանի Էդոն» կամ «Հովիկ Աբրահամյանի Բագրատը» շատ ավելի ազդեցիկ են, քան իրենց նշանակած նախարարների և փոխնախարարների մեծամասնությունը:
Ինչևէ, «պետությունն ընդդեմ օլիգարխիայի» օպերացիան վաղ, թե ուշ ի կատար է ածվելու: Սպասենք…

Ալբերտ ՊՈՂՈՍՅԱՆ

Մեկնաբանություններ