«ՈՒրիշի հողի վրա հաղթանակ տանելը շատ դժվար է, մանավանդ, եթե այդ հողի տերը ղարաբաղցին է»

«ԵԹԵ ՀԱՅ-ԹՈՒՐՔԱԿԱՆ ՍԱՀՄԱՆԸ ՊԻՏԻ ԲԱՑՎԻ ՄԵՐ ԱՐԱԾ ԶԻՋՈՒՄՆԵՐԻ ԱՐԴՅՈՒՆՔՈՒՄ, ԱՎԵԼԻ ԼԱՎ Է ՓԱԿ ՄՆԱ»
…և ոչ միայն մշակույթի մասին
«Իրավունքը de facto»-ի հարցերին պատասխանում է գեղանկարիչ, Հայաստանի նկարիչների միության քարտուղար, Երևանի գեղարվեստի պետական ակադեմիայի կերպարվեստի ֆակուլտետի դեկան, պրոֆեսոր ԽԱՉԱՏՈՒՐ ԱԶԻԶՅԱՆԸ, ով մեր հանդիպումից օրեր առաջ մեծ կյանք էր ճանապարհել իր ղեկավարած ֆակուլտետի շրջանավարտներին և մեր զրույցի ընթացքում անդրադարձավ նաև այդ թեմային:
«ՆԱԽԸՆՏՐԵԼԻ Է ԱՅՆ ՔԱՂԱՔԱՊԵՏԸ, ՈՎ ԼԱՎ ԳՈՐԾ ԿԱՆԻ ԵՐԵՎԱՆԻ ՀԱՄԱՐ»
-Պարոն Ազիզյան, հետևում են մայրաքաղաքի ավագանու և քաղաքապետի ընտրությունները: Ըստ Ձեզ՝ ընտրվո՞ղ, թե՞ նշանակվող քաղաքապետն է նախընտրելի մերօրյա Երևանի համար:
-Դժվար է ասել՝ որն է նախընտրելի: Բայց մի բան հաստատ է՝ նախընտրելի է այն քաղաքապետը, ով լավ գործ կանի Երևանի համար: Այնուամենայնիվ, այսօրվա Հայաստանի համար նշանակովի քաղաքապետն ավելի ճիշտ կլիներ, որովհետև ընտրությունների պարագայում ասեկոսեները, միմյանց չվստահելու դրսևորումներն անխուսափելի են: Իհարկե, եթե լայն մոտեցմամբ քննենք հարցը, ճիշտը ընտրված քաղաքապետ ունենալն է, բայց մեր պարագաներն այլ են: Թեև նշանակվող պաշտոնյաների դեպքում էլ ամեն ինչ չէ, որ ճիշտ է արվում: Երբեմն այնպիսի մարդիկ են հայտնվում բարձր պաշտոններում, որ մնում ես ապշած:
-Եթե հետադարձ հայացքով փորձեք գնահատել անկախության տարիների մեր քաղաքապետերին, ո՞ւմ աշխատանքն առավել բարձր կգնահատեք՝ որպես Երևանի քաղաքացի:
-Կարծում եմ՝ Երվանդ Զախարյանի: Նա է ահագին գործ արել Երևանի համար:
«ՂԱՐԱԲԱՂԻ ՀԱՐՑԸ ՎԱՂՈՒՑ ԼՈՒԾՎԱԾ Է, ԵՎ ԹՈՒՐՔԻԱՆ ԴԱ ՀՐԱՇԱԼԻ ԳԻՏԱԿՑՈՒՄ Է»
-Հայ-թուրքական հարաբերությունների տեղատվությունների և մակընթացությունների ֆոնին ինչպե՞ս եք գնահատում վարչապետ Էրդողանի կոշտ հայտարարությունները Լեռնային Ղարաբաղի հիմնահարցի առնչությամբ: Հայտնի է, որ նրա վրա խիստ ճնշում են գործադրում թուրք գեներալները, նաև կարծիք կա, թե Վարշավայում և Էրդողանի Բաքվում արած հայտարարությունները պոպուլիստական ելույթներ են ընդամենը:
-Ինձ թվում է` մենք վախենալու պատճառ չունենք այդ հայտարարություններից: Թուրքիան, իր ավանդական դիվանագիտությանը հավատարիմ, փորձում է մեզ ինչ-որ պարտադրանքներ թելադրել, բայց ես համոզված եմ, որ մեր ղեկավարները կուլ չեն տա այդ խայծը: Մենք պիտի մերը պնդենք, մերն առաջ տանենք և թույլ չտանք, որ մեզ խեղճացնեն: Պիտի լինենք պահանջատեր և՛ ցեղասպանության ճանաչման, և՛ կորուստների փոխհատուցման հարցերում: Թուրքերն առաջ են քաշում Ղարաբաղի հարցը, բայց դա որևէ կապ չունի իրենց հետ: Ղարաբաղն արդեն մերն է, այսինքն՝ ղարաբաղցիներինն է: Ղարաբաղի հարցը վաղուց լուծված է, և Թուրքիան դա հրաշալի գիտակցում է: Գործնականում լուծված է այդ հարցը, իսկ տեսականորեն կլուծվի, թե ոչ, անձամբ ինձ շատ էլ չի հուզում: Ամեն դեպքում, մենք պիտի ամուր լինենք մեր դիրքորոշման մեջ:
-Եվ, այնուամենայնիվ, եթե մենք հաստատուն մնանք մեր դիրքորոշման մեջ, Թուրքիան էլ՝ իր պահանջներում, հայ-թուրքական հարաբերությունները կմտնեն փակուղի՞:
-Այո՛, այդ դեպքում փակուղին ենթադրվում է: Բայց ավելի լավ է հայ-թուրքական հարաբերությունները մտնեն փակուղի, քան մենք գնանք զիջումների: Եթե հայ-թուրքական սահմանը պիտի բացվի մեր արած զիջումների արդյունքում, ավելի լավ է փակ մնա: Ի միջի այլոց, ես դեմ եմ սահմանները բացելուն:
-Ինչո՞ւ:
-Որովհետև չեմ ուզում, որ թուրքերը մտնեն մեր երկիր, մեր հողի վրայով գնան-գան: Թող նախ ճանաչեն ցեղասպանությունը, հետո միայն ազատ ելումուտ անեն Հայաստան:
-Այսինքն, ուզում եք, որ մենք է՞լ նախապայմաններով սկսենք բանակցել թուրքերի հետ:
-Այո՛: Մանավանդ որ Թուրքիան ինքն է բարձրացնում նախապայմանների հարցը: Մենք էլ պիտի պահանջենք ճանաչել Մեծ եղեռնը և հետ տալ մեր հողերը: Հե՛նց այդպես, չմտածեք, թե մեծ-մեծ եմ խոսում: Պետք չէ հավատալ Թուրքիային, դա այն երկիրը չէ, որին կարելի է հավատալ: Բայց, ուզած թե չուզած, մենք պիտի ապրենք կողք կողքի, ուրեմն` հարկավոր է գտնել երկխոսելու ինչ-որ տարբերակ:
-Հայաստանում ընթանում է գարնանային զորակոչը: Ի՞նչ եք կարծում, այս նորակոչիկներին սպասում է խաղա՞ղ ծառայություն, թե՞ հնարավոր է ռազմական գործողությունների վերսկսում հայ-ադրբեջանական սահմանագծում:
-Ես հավատում եմ, որ ռազմական գործողությունները չեն վերսկսվի: Փոքրիկ միջադեպեր կլինեն և միշտ էլ լինում են, բայց խոշոր ռազմական բախում չի լինի: Ադրբեջանը չի գնա այդ քայլին:
-Ինչո՞ւ, մե՞նք ենք ուժեղ, թե՞ միջազգային ատյաններն են ազդեցիկ:
-Երկու հանգամանքն էլ նշանակություն ունի: Մենք, իրոք, ուժեղ ենք և այն ժամանակ էլ էինք ուժեղ: Գուցե զենքը պակաս էր, կռվողները` փոքրաթիվ, բայց մեր ոգին, մեր հավատն ուժեղ էին: Ի վերջո, մեր հողն էր, չէ՞, Արցախը: Իսկ ուրիշի հողի վրա կռվելը հեշտ չէ: Մակեդոնացու գրաված հողերն այսօր ո՞ւր են: ՈՒրիշի հողի վրա հաղթանակ տանելը շատ դժվար է, մանավանդ, եթե այդ հողի տերը ղարաբաղցին է:
«ՄԵԶ ՄՈՏ ԱՇԽԱՏԱՏԵՂ ՔԻՉ ԿԱ ԿԱՄ ՈՒՂՂԱԿԻ ՉԿԱ»
-Ի՞նչ ապագա եք կանխատեսում Երևանի գեղարվեստի պետական ակադեմիան ավարտած երիտասարդների համար, այդ ապագան կապվում է Հայաստանի՞, թե՞ օտար երկրների հետ:
-Դա շատ նուրբ ու կարևոր հարց է ոչ միայն մեր ակադեմիայի, այլև Հայաստանի բոլոր բուհերի շրջանավարտների համար: Մեզ մոտ աշխատատեղ քիչ կա կամ ուղղակի չկա: Մենք ունենք համակարգչային գրաֆիկայի բաժին, որտեղ, թվում է, ժամանակակից մասնագիտություն են ուսանում, պիտի շրջանավարտները կարողանան լավ աշխատանքի անցնել, բայց դարձյալ մասնագետները մնում են անգործ: Նույնը խորհրդային տարիներին էր. գեղանկարչության բաժինն ավարտում էին և աշխատանք չէին գտնում: Ոմանք մանկավարժություն էին անում, բայց հիմնականում զբաղվում էին ստեղծագործական աշխատանքով: Իսկ ստեղծագործողը պիտի իր աշխատանքի դիմաց ինչ-որ բան ստանա, որ կարողանա ապրել: Առաջ մշակույթի նախարարությունն ինչ-որ գործեր էր գնում նկարիչներից, ցուցահանդեսների ժամանակ հնարավորություն էր ստեղծվում վաճառելու նկարիչների, քանդակագործների աշխատանքները, բայց հետագայում այդ բաները վերացան: Վերջերս նկարիչների միությունը պայմանավորվածություն է ձեռք բերել մշակույթի նախարարության հետ, համաձայն որի՝ պայմանագրեր կկնքվեն նկարիչների հետ՝ հաջորդ տարի Մեծ եղեռնի 95-ամյակին նվիրված ցուցահանդեսին մասնակցելու համար: Նախապես նկարիչները կներկայացնեն իրենց էսքիզները, կընտրվեն դրանցից լավագույնները, որոնց դիմաց հեղինակներին կվճարվի աշխատանքի համար նախատեսված հոնորարի 25 տոկոսը: Մնացած 75 տոկոսը կվճարվի ցուցահանդեսից հետո: Սա արդեն լավ քայլ է։ Հուսանք, որ շարունակություն կունենա:
-Հայաստանյան բուհերում շատ են արտասահմանցի ուսանողները: Կարծում եք` սա պայմանավորված է կրթական բարձր մակարդակո՞վ, թե՞ ուսման վճարների մատչելիությամբ (իհարկե, ըստ արտասահմանյան չափանիշների):
-Ակադեմիայում օրեր առաջ ավարտվեցին դիպլոմային աշխատանքների պաշտպանությունները: Մեր շրջանավարտների մեջ բավականին շատ էին Պարսկաստանից և Վրաստանից եկած երիտասարդները: Նրանք գալիս են այստեղ սովորելու, որովհետև գիտեն, որ մենք լավ կրթություն ենք տալիս: ՈՒ դա երևաց հենց դիպլոմների պաշտպանության ժամանակ: Ներկա էին նաև Պարսկաստանի դեսպանատան պաշտոնյաները, որոնք ուրախություն հայտնեցին իրենց երիտասարդների ցուցաբերած գիտելիքների առիթով: Իհարկե, գուցե ուսման վարձն էլ համեմատաբար մատչելի է, և դա հրապուրում է, բայց կարծում եմ, որ առաջնային գործոնը կրթության որակն է: Մեր նկարչական դպրոցը շատ ուժեղ է եղել: Մեծ նկարիչներ են դասավանդել գեղարվեստի ակադեմիայում՝ Էդվարդ Իսաբեկյան, Արա Բեքարյան, Անատոլի Պապյան, Սուրեն Սաֆարյան և ուրիշներ:
«ՕՊԵՐԱՆ ՇՐՋԱՊԱՏՈՂ ԱՅԳԻՆԵՐԸ ՆԱԽԱԳԾԵԼ ԷՐ ԻՆՔԸ՝ ԹԱՄԱՆՅԱՆԸ»
-Ամիսներ առաջ Դուք գեղարվեստի ակադեմիայի ցուցասրահում կազմակերպել էիք ցուցահանդես՝ նվիրված Թամանյանի նախագծած Երևանի հատակագծի 85-ամյակին: Ձեզ կարելի՞ է դասել այն երևանցիների շարքին, որոնք Հյուսիսային պողոտայի կառուցումը համարում են սրբապղծություն` Թամանյանի հիշատակի առաջ:
-Ոչ այնքան Հյուսիսային պողոտան կհամարեի սրբապղծություն Թամանյանի հիշատակի առաջ, որքան այն, ինչ կատարվեց օպերայի շրջակայքում: Օպերայի բակը, օպերան շրջապատող այգիները նախագծել էր ինքը՝ Թամանյանը: Իսկ հիմա ի՞նչ է կատարվում այնտեղ, ամբողջ տարածքը լցվել է սրճարաններով: Ովքե՞ր կառուցեցին դրանք, ի՞նչ իրավունքով: Իսկ Հյուսիսային պողոտան մի քիչ նեղ է, թե մի քիչ լայն, առանձնապես կարևոր չէ: Սխալները կերևան ժամանակի ընթացքում:
«ԵՐԵՎԱՆՈՒՄ ՑՈՒՑԱՀԱՆԴԵՍ ԲԱՑԵԼԸ ՇԱՏ ՊԱՏԱՍԽԱՆԱՏՈՒ ԲԱՆ Է»
-Մի քիչ էլ խոսենք Ձեր ստեղծագործական ծրագրերից:
-Անհատական ցուցահանդեսներ շատ եմ ունեցել Եվրոպայում, Ամերիկայում, Ղարաբաղում, բայց ոչ երբեք՝ Երևանում: Շուտով կդառնամ 61 տարեկան: Երբ լրացավ 45 տարիս, ուզում էի անհատական ցուցահանդես բացել Երևանում, բայց մտածեցի, որ դեռ վաղ է: Նույնը կրկնվեց 50, 55, 60 տարեկանում: Հիմա խոստանում եմ, որ 65-ամյակիս առիթով ցուցահանդես կբացեմ նկարիչների միության նոր դահլիճներում: Մեր նկարիչներն ուժեղ են, ու ես կարծում եմ, որ նրանց ներկայանալը, Երևանում ցուցահանդես բացելը շատ պատասխանատու բան է: Ամեն անգամ մտածում եմ, որ դեռ էլի պիտի սպասեմ, նոր, ավելի լավ գործեր պիտի ստեղծեմ, որ համարձակվեմ ներկայանալ ընկերներիս դատին: Վերջին շրջանում իմ ողջ էությունը լցված է արցախյան թեմաներով: Ես հայ եմ ու սիրում եմ իմ երկիրը, իմ ժողովրդին, իմ հողն ու ջուրը, և իմ գործերն այդ թեմաներով են: Երկու մեծ նկար եմ արել՝ պորտրետային լուծումներով: Մեկը նվիրված է Եղեռնի 90-ամյակին, կոչվում է «20-րդ դար. Հայաստան»: Այն ներկայացնում է 37 դիմանկար, որոնցում ամփոփված են 20-րդ դարի Հայաստանի ճակատագրական իրադարձությունները՝ Մեծ եղեռնը, ֆիդայական շարժումը, բոլշևիկյան հեղափոխությունը, խորհրդային կարգերի հաստատումը, Հայրենական պատերազմը, հետպատերազմյան խաղաղ կյանքը, 88-ի ազգային ազատագրական շարժումը, ղարաբաղյան պատերազմը, անկախության շրջանը: Մեկ կտավի վրա կողք կողքի պատկերված են Կոմիտասը, Սիամանթոն, Մեծարենցը, Վարուժանը, Նժդեհը, Անդրանիկը, Թեհլերյանը, Մյասնիկյանը, Շահումյանը, Բաղրամյանը, հետպատերազմյան շրջանի մտավորականները, արվեստագետները, Մոնթեն, Վազգեն Սարգսյանը, Կարեն Դեմիրճյանը: Կենտրոնում կանգնած է 20-րդ դարի մեր մեծագույն կաթողիկոսը՝ Վազգեն Առաջինը: Իսկ վերջում մեր անկախ հանրապետության երկու նախագահներն են՝ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը և Ռոբերտ Քոչարյանը: Ես չգիտեմ՝ ով է առաջինին սիրում, ով՝ երկրորդին, բայց նրանց նկարելու համար ինձ հաճախ են քննադատել մեկի կամ մյուսի կողմնակիցներն ու հակառակորդները, բայց ես նկարել եմ մեր պատմությունը, և այստեղ սիրել-չսիրելը, որևէ մեկի հետ համաձայն լինել-չլինելն էական չէ: Կոմպոզիցիայի մեջ էլ որոշակի լուծումներ եմ տվել այս կերպարներին, նրանց պատկերել համապատասխան կեցվածքով ու դիրքով: Մյուս աշխատանքս Շուշիի թեմայով է: Ես այն նվիրել եմ Շուշիի թանգարանին, որի տնօրենն իմ ուսանողն է եղել: Մշակույթի նախարարությունը մրցանակ էր սահմանել Շուշիի ազատագրման կապակցությամբ արված լավագույն աշխատանքի համար, բայց մրցանակը հանձնում էին աշխատանքը վերցնելու պայմանով, մի բան, որ սխալ է: Եթե աշխատանքը մրցանակի է արժանացել, այն չպիտի վերցնեն հեղինակից: Եթե վերցնում են, նշանակում է գնում են այն, ոչ թե մրցանակի արժանացնում: Պատճառաբանեցին, թե պետք է ուղարկեն Շուշի, ես էլ հրաժարվեցի մրցանակից ու ինքս աշխատանքս նվիրեցի Շուշիի թանգարանին: Այս աշխատանքում էլ 60 պորտրետ է: Դրանք Շուշին ազատագրողներն են, կենտրոնում, իհարկե, Կոմանդոսն է, հետևում՝ եկեղեցին: Սրանք են իմ վերջին շրջանի գործերը, այս թեմաներով եմ ստեղծագործում այսօր:
Զրուցեց Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Մեկնաբանություններ