«Ա­գա­թան­գե­ղո­սից սկ­ս­յալ՝ մեր գրե­թե բո­լոր պատ­միչ­նե­րի գոր­ծե­րը թարգ­ման­ված են գեր­մա­նե­րեն»

Թարգ­մա­նիչ, բա­նա­սի­րա­կան գի­տու­թյուն­նե­րի թեկ­նա­ծու ՎԱ­ՆՈՒ­ՀԻ ԲԱՂ­ՄԱ­ՆՅԱ­ՆԻ հետ զրուցել ենք թարգ­մա­նա­կան գրա­կա­նու­թյան և հա­րա­կից թե­մա­նե­րի մա­սին։ Զրույ­ցը հե­ռա­վար էր՝ Հա­յաս­տա­նից Գեր­մա­նիա։ Վա­նու­հին սո­վո­րել է ԵՊՀ հայ բա­նա­սի­րու­թյան ֆա­կուլ­տե­տում։ Որ­պես ԵՊՀ հա­յոց լեզ­վի պատ­մու­թյան ամ­բիո­նի աս­պի­րանտ՝ 2017-ին սո­վո­րել և գի­տա­կան հե­տա­զո­տու­թյուն կա­տա­րել Բել­գիա­յում՝ Լյու­վեն-լա-Նյո­վի, Բրյու­սե­լի հա­մալ­սա­րան­նե­րում։ 2018-ին ստա­ցել է բա­նա­սի­րա­կան գի­տու­թյուն­նե­րի թեկ­նա­ծուի աս­տի­ճան։ Ար­դեն մեկ տա­րի է հետ­թեկ­նա­ծուա­կան հե­տա­զո­տու­թյուն է կա­տա­րում Գեր­մա­նիա­յում՝ Քյոլ­նի հա­մալ­սա­րա­նում՝ հա­ճա­խե­լով գեր­մա­նե­րե­նի՝ մի­ջազ­գա­յին հե­տա­զո­տող­նե­րի հա­մար նա­խա­տես­ված դա­սըն­թա­ցին։ Որ­պես թարգ­մա­նիչ՝ սկ­սել է աշ­խա­տել 2017-ին՝ «Է­դիթ Պրինտ» հրա­տա­րակ­չու­թյան ա­ռա­ջար­կով և ցայ­սօր թարգ­մա­նել գեր­մա­նա­ցի նշա­նա­վոր գրող Է­րիխ Մա­րիա Ռե­մար­կից հինգ վեպ։

-Բա­վա­կա­նին ե­րի­տա­սարդ տա­րի­քում հանձն եք ա­րել մե­ծա­ծա­վալ գր­քե­րի թարգ­մա­նու­թյուն, հա­մա­գոր­ծակ­ցում եք մի շարք հրա­տա­րա­կիչ­նե­րի հետ։ Ի՞նչ է են­թադ­րում այդ հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թյու­նը, ի՞նչն եք կարևո­րում հա­մա­տեղ աշ­խա­տան­քում։
-Հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թյունն ինձ հա­մար, ան­կախ նրա­նից՝ ում հետ է, պար­տա­դիր են­թադ­րում է փո­խա­դարձ վս­տա­հու­թյուն, եր­կուս­տեք խիստ կար­գա­պա­հու­թյուն և մեծ պա­տաս­խա­նատ­վու­թյուն։ Այս հատ­կա­նիշ­նե­րը, որ մեր ի­րա­կա­նու­թյան մեջ, ցա­վոք, հազ­վա­դեպ են ու, ըստ այդմ, ար­ժեք­ներ են դար­ձել, տա­րիք չգի­տեն, հետևա­բար, ե­թե ու­նես դրանք, նույնն էլ տվյալ դեպ­քում հրա­տա­րակ­չից ես ակն­կա­լում, ու հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թյու­նը հա­ջող­վում է, ե­թե եր­կուս­տեք այդ հատ­կա­նիշ­նե­րի կրողն եք։ Հա­յաս­տա­նում, ցա­վոք, վս­տա­հե­լի, կար­գա­պահ և պա­տաս­խա­նա­տու հրա­տա­րա­կիչ­նե­րը և գոր­ծա­տու­ներն ընդ­հան­րա­պես, խիստ սա­կավ են, և հա­ճախ ես ստիպ­ված լի­նում մատ­նա­ցույց ա­նել քո ի­րա­վունք­նե­րի մեկ­նա­կե­տը՝ հղում­ներ ա­նե­լով աշ­խա­տան­քա­յին օ­րենս­գր­քին։
-Ա­սում են՝ թարգ­մա­նի­չը հա­մա­հե­ղի­նակ է։ Հա­մա­մի՞տ եք, շատ պար­տա­վո­րեց­նող բա­նաձևում չէ՞։
-Թարգ­մա­նիչ լի­նելն ինք­նին գեր­պար­տա­վո­րեց­նող կո­չում է՝ հա­վե­լյալ պար­տա­վո­րե­ցում­նե­րի կա­րիք չու­նե­ցող։ Թարգ­մա­նի­չը կա­պող օ­ղակ է հե­ղի­նա­կի և ըն­թեր­ցո­ղի միջև, հետևա­բար կրկ­նա­կի պար­տա­վոր­ված՝ հե­ղի­նա­կին՝ նրա ո­ճը չխա­թա­րե­լով, ըն­թեր­ցո­ղին՝ նույ­նը այլ բա­ռե­րով, հաս­կա­նա­լի փո­խան­ցե­լով։ Ես չեմ կա­րող Ռե­մար­կի հա­մա­հե­ղի­նա­կը լի­նել, ո­րով­հետև ես չեմ տե­սել ու զգա­ցել այն, ինչ նա է տե­սել ու զգա­ցել ռազ­մա­ճա­կա­տում, փախս­տա­կա­նի կար­գա­վի­ճա­կում, բայց որ­պես նրա թարգ­մա­նիչ՝ պար­տա­վոր եմ ինքս գրե­լու ձիրք ու­նե­նալ, որ­պես­զի հաս­կա­ցածս ու զգա­ցածս կա­րո­ղա­նամ փո­խան­ցել հայ ըն­թեր­ցո­ղին։
-Թարգ­ման­չի հա­մար հա­վա­սա­րա­պես կարևոր են և՛ օ­տար լեզ­վի ի­մա­ցու­թյու­նը, և՛ հա­յե­րե­նի։ Կա կար­ծիք, որ նոր սերն­դի թարգ­մա­նիչ­նե­րը լավ չեն տի­րա­պե­տում ան­գամ հա­յե­րե­նին։ Ինք­ներդ ի՞նչ բաց­թո­ղում­ներ, խն­դիր­ներ եք նկա­տում թարգ­մա­նա­կան դաշ­տում։
-Թարգ­ման­չի հա­մար, շեշ­տեմ, ա­ռաջ­նա­հերթ նշա­նա­կու­թյուն ու­նի մայ­րե­նի լեզ­վի գե­րա­զանց ի­մա­ցու­թյու­նը, հե­տո միայն օ­տար լեզ­վի­նը։ Մենք այ­սօր շատ թարգ­մա­նիչ­ներ ու­նենք, ընդ ո­րում, ոչ միայն նոր սերն­դի, որ հա­յե­րեն քե­րա­կա­նո­րեն ճիշտ նա­խա­դա­սու­թյուն կազ­մել չգի­տեն և կար­ծում են՝ բա­ռե­րը թարգ­մա­նե­լով, ի­րար գլ­խի լց­նե­լով՝ թարգ­մա­նիչ են, մինչ­դեռ նրանց պար­տա­կա­նու­թյուն­ներն ի վեր­ջո կա­տա­րում են խմ­բա­գիր­նե­րը։ Թարգ­մա­նու­թյու­նը, ինչ­պես ՈՒգ Է­կոն է բնո­րո­շում, ոչ թե բառն է բա­ռի դի­մաց, այլ ի­մաս­տը՝ ի­մաս­տի։ Եվ միայն մեր ի­րա­կա­նու­թյան մեջ զա­վեշ­տա­լի, տգի­տու­թյան ձգ­տող մի պատ­կե­րա­ցում կա թարգ­ման­չու­թյան մա­սին, որն է՝ ե­թե, դի­ցուք, գեր­մա­նե­րե­նից թարգ­մա­նու­թյուն ես կա­տա­րում, պետք է ԵՊՀ ռո­մա­նա­գեր­մա­նա­կանն ա­վար­տած լի­նես։ Ո՛չ, ե­րիցս ո՛չ, օ­տար լեզ­վից թարգ­մա­նու­թյուն կա­տա­րե­լու հա­մար պար­տա­վոր ես, նախ, մայ­րե­նի լեզ­վիդ լիար­ժեք տի­րա­պե­տել։ Այս մա­սին բազ­մա­թիվ տե­սու­թյուն­ներ և դրանց վրա հիմն­ված դա­սըն­թաց­ներ գո­յու­թյուն ու­նեն, ո­րոն­ցից մե­կին ինքս եմ մաս­նակ­ցել Բել­գիա­յում։ Թարգ­մա­նու­թյան դաշ­տի գլ­խա­վոր թե­րու­թյու­նը Հա­յաս­տա­նում մաս­նա­գետ­նե­րի պատ­րաստ­ման հնա­րա­վո­րու­թյան բա­ցա­կա­յու­թյունն է, նրանց այն­պի­սի դա­սըն­թաց­նե­րով ա­պա­հո­վե­լը, ո­րոնց շնոր­հիվ թարգ­մա­նիչն ա­մուր կկանգ­նի ոտ­քե­րի վրա։
-Գր­քե­րը թարգ­մա­նե­լիս հաշ­վի եք առ­նում հրա­տա­րակ­չի՞ ա­ռա­ջար­կը, թե՞ ինք­ներդ եք ա­ռա­ջար­կում այս կամ այն հե­ղի­նա­կին։
-Ռե­մար­կի վե­պե­րի թարգ­մա­նու­թյունն «Է­դիթ Պրինտն» ա­ռա­ջար­կեց, ու դեռ եր­կար ճա­նա­պարհ ու­նենք միա­սին անց­նե­լու, ո­րով­հետև ի սկզ­բա­նե պայ­մա­նա­վոր­վել ենք Ռե­մար­կից 11 վեպ թարգ­մա­նել, իսկ Լոիզ Ֆի­շեր-Ռու­գեի «Իմ հայ ե­րե­խա­նե­րը» գր­քի թարգ­մա­նու­թյու­նը ես եմ ա­ռա­ջար­կել «Դա­րա­կին»։
-Հնա­րա­վո՞ր է հե­տա­գա­յում հանձն առ­նեք հա­յե­րե­նից գեր­մա­նե­րեն թարգ­մա­նու­թյուն­ներ ա­նել։
-Սո­վո­րա­բար ես ո­չինչ չեմ բա­ցա­ռում։ Ինձ հա­մար մե­ծա­գույն պա­տիվ և հա­ճույք կլի­նի հայ դա­սա­կան­նե­րին գեր­մա­նե­րեն թարգ­մա­նե­լը։ Մնում է՝ այդ գա­ղա­փա­րը որ­պես նպա­տակ ձևա­կեր­պել և հաս­տա­տուն քայ­լե­րով ըն­դա­ռաջ գնալ դրան։
-Ըստ Ձեզ՝ հայ գրա­կա­նու­թյու­նը (ժա­մա­նա­կա­կից կամ դա­սա­կան) կա­րո՞ղ է հե­տաք­րք­րել գեր­մա­նա­ցի ըն­թեր­ցո­ղին։
-Վեր­ջին եր­կու-ե­րեք տա­րի­նե­րին աշ­խու­ժու­թյուն կա հայ ժա­մա­նա­կա­կից գրա­կա­նու­թյան գեր­մա­նե­րեն թարգ­մա­նու­թյան դաշ­տում։ Մենք հրա­շա­լի ար­ձակ ու­նենք՝ թե՛ դա­սա­կան, թե՛ ժա­մա­նա­կա­կից, որն ի­րա­վամբ ար­ժա­նի է մի­ջազ­գա­յին հար­թակ դուրս գա­լու, Հա­յաս­տա­նը ներ­կա­յաց­նե­լու։
-Ի՞նչ գի­տեն Հա­յաս­տա­նի մա­սին Գեր­մա­նիա­յում, դա­տե­լով մաս­նա­վոր զրույց­նե­րից, կամ ի՞նչ չգի­տեն։
-Մեզ միշտ թվում է՝ աշ­խար­հի կենտ­րո­նում ենք, բո­լո­րը գի­տեն մեզ մեր պատ­մու­թյամբ, մշա­կույ­թով, սփյուռ­քով, սա­կայն, որ­քան էլ տխուր փաստ է, ստիպ­ված եմ ար­ձա­նագ­րել, որ Գեր­մա­նիա­յում Հա­յաս­տա­նի մա­սին գրե­թե ո­չինչ չգի­տեն։ Խոսքս չի վե­րա­բե­րում, ան­շուշտ, իմ ա­մե­նօ­րյա գոր­ծու­նեու­թյան շր­ջա­նա­կին, որ­տեղ դա­սա­խոս­ներ են, տար­բեր հե­տա­զո­տող­ներ։ Գոր­ծըն­կերս, ո­րի հետ գրա­բար-գեր­մա­նե­րեն դարձ­վա­ծա­բա­նա­կան բա­ռա­րան ենք գրում, Օքս­ֆոր­դի հա­մալ­սա­րա­նում սո­վո­րել է գրա­բար և մեր պատ­միչ­նե­րի գոր­ծե­րին նույ­նիսկ ա­վե­լի քա­ջա­տե­ղյակ է, քան ես։ Հատ­կան­շա­կան ու խան­դա­վա­ռող է, ան­շուշտ, որ Ա­գա­թան­գե­ղո­սից սկ­սյալ՝ մեր գրե­թե բո­լոր պատ­միչ­նե­րի գոր­ծե­րը թարգ­ման­ված են գեր­մա­նե­րեն։
-Պա­տա­հե՞լ է, որ մտ­նեք գրա­խա­նութ և հայ գրո­ղի գիրք տես­նեք։
-Ո՛չ, չի ե­ղել նման դեպք։
-Ըն­թեր­ցա­սե՞ր են գեր­մա­նա­ցի­նե­րը։
-Նա­խան­ձե­լի ըն­թեր­ցա­սեր են։ Ա­մեն քայ­լա­փո­խի կար­դում են՝ կան­գա­ռում, գնաց­քում, զբո­սայ­գում, ան­գամ քայ­լե­լիս։ Հա­մալ­սա­րա­նի վիթ­խա­րի ըն­թեր­ցաս­րահ­նե­րում ժա­մե­րով հերթ ես կանգ­նում՝ տեղ զբա­ղեց­նե­լու հա­մար։ Քյոլ­նի ան­ծայ­րա­ծիր, ե­ռա­հարկ-քա­ռա­հարկ գրա­խա­նութ­ներն իս­կա­կան ե­րա­զանք են ըն­թեր­ցա­սեր­նե­րի հա­մար։
-Իսկ հա­յե­րի՞ մա­սին ինչ կա­սեք։
-Հա­յերս նույն­պես կար­դա­ցող ենք, ի­հար­կե ոչ այն­քան, որ­քան գեր­մա­նա­ցի­նե­րը։ Մենք հիմ­նա­կա­նում կար­դում ենք այն, ինչ «նո­րաձև» է՝ ան­կախ նրա­նից՝ լա՞վ գիրք է, թե՞ ոչ։
-Կա՞ն գր­քեր, որ մտա­ծում եք՝ պետք է ան­պայ­ման հայ ըն­թեր­ցո­ղին թարգ­մա­նա­բար հասց­նեք։
-Ա­յո՛։ Կան գեր­մա­նա­կան ան­գե­րա­զան­ցե­լի քրեա­վե­պեր, ո­րոնք ան­պայ­ման թարգ­մա­նե­լու եմ։
-Հա­մա­վա­րա­կը աշ­խար­հում դեռ հետ­քայլ չի ա­նում։ Ինչ­պի­սի՞ն է ի­րա­վի­ճա­կը Գեր­մա­նիա­յում։ Ի՞նչ տպա­վո­րու­թյուն ու­նեք կա­ռա­վա­րու­թյան գոր­ծե­լաո­ճի, հա­սա­րա­կա­կա­կան տրա­մադ­րու­թյուն­նե­րի մա­սին։
-Հա­մա­կար­ծիք չեմ, թե հետ­քայլ չկա, ա­վե­լին՝ աշ­խար­հը գրե­թե հաղ­թա­հա­րել է հա­մա­վա­րա­կը։ Գեր­մա­նիա­յում այն միան­գա­մից բռնկ­վեց՝ մեծ թվով վա­րակ­ված­նե­րով ու մա­հե­րով։ Այս պա­հին ան­հա­մե­մատ լավ վի­ճակ է։ Ես ուղ­ղա­կի հիա­ցած եմ թա­գա­վա­րա­կի դեմ պայ­քա­րի կազ­մա­կերպ­վա­ծու­թյամբ թե՛ բժշ­կա­կան, թե՛ լրատ­վա­կան, թե՛ սո­ցիա­լա­կան դաշ­տե­րում։ Ա­պա­տե­ղե­կատ­վու­թյու­նից և հա­վե­լյալ խու­ճա­պից խու­սա­փե­լու հա­մար ի սկզ­բա­նե հոր­դո­րե­ցին հետևել միայն այ­սինչ ինս­տի­տու­տի տե­ղե­կատ­վու­թյա­նը։ Սահ­ման­վեց տու­գանք փակ տա­րած­քում դի­մակ չկ­րե­լու հա­մար, որ գոր­ծում է մինչ օրս, բաց տա­րածք­նե­րում, ի դեպ, եր­բեք դի­մակ չենք կրել։ Մար­դիկ ան­տր­տունջ կրում են դի­մակ­նե­րը, պահ­պա­նում սո­ցիա­լա­կան հե­ռա­վո­րու­թյուն, ո­րը նո­րու­թյուն չէ Գեր­մա­նիա­յի հա­մար։ Պե­տու­թյուն-քա­ղա­քա­ցի (բնա­կիչ) փո­խա­դարձ վս­տա­հու­թյան և հար­գան­քի շնոր­հիվ Գեր­մա­նիան կա­րո­ղա­ցավ վե­րահս­կո­ղու­թյան տակ առ­նել ի­րա­վի­ճա­կը։ Գեր­մա­նա­ցին նույն­պես տար­բեր հար­ցե­րում դժ­գոհ է կա­ռա­վա­րու­թյու­նից, բայց եր­բեք ի­րեն թույլ չի տա չհար­գել երկ­րի ղե­կա­վա­րին, երկ­րի իշ­խա­նու­թյանն ընդ­հան­րա­պես։ Ե­թե ան­կեղծ՝ նա­խան­ձում եմ այդ ազ­գի, ա­ռա­ջին հեր­թին ներ­քին կար­գա­պա­հու­թյանն ու դաս­տիա­րա­կու­թյա­նը։
-Իսկ մշա­կույ­թի ու մշա­կու­թա­յին գոր­ծիչ­նե­րի հան­դեպ վե­րա­բեր­մուն­քի մա­սին ի՞նչ կա­սեք։
-Հար­գում ու գնա­հա­տում են, ե­թե նույ­նիսկ մե­կի գոր­ծու­նեու­թյու­նը խորթ կամ ա­նըն­դու­նե­լի է ի­րենց հա­մար։
-Մեծ հաշ­վով՝ ի՞նչն է պա­կա­սում Հա­յաս­տա­նում, և ին­չի՞ պա­կասն եք զգում Գեր­մա­նիա­յում։
-Հա­յաս­տա­նում պա­կա­սում է հե­ռան­կա­րը ե­րի­տա­սարդ գիտ­նա­կան­նե­րի հա­մար, հար­գան­քը մի­մյանց հան­դեպ, հատ­կա­պես տա­րեց­նե­րի՝ ե­րի­տա­սարդ­նե­րի նկատ­մամբ, ինչ­պես նաև ե­րա­նե­լի սո­ցիա­լա­կան հե­ռա­վո­րու­թյու­նը ոչ միայն թա­գա­վա­րա­կի օ­րե­րին, այլև միշտ։ Գեր­մա­նիա­յում զգում եմ մեր երկ­րի արևի ու մարդ­կա­յին ջեր­մու­թյան պա­կա­սը։
-Ծրագ­րե­րի մա­սին։
-Նա­խա­տե­սում եմ շու­տով գրա­բար-գեր­մա­նե­րեն դարձ­վա­ծա­բա­նա­կան բա­ռա­րան լույս ըն­ծա­յել, ըն­թեր­ցո­ղի սե­ղա­նին դնել Լոիզ Ֆի­շեր-Ռու­գեի՝ 1988-ի երկ­րա­շար­ժի մա­սին պատ­մող «Իմ հայ ե­րե­խա­նե­րը» գր­քի թարգ­մա­նու­թյու­նը, սկ­սել Ռե­մար­կի «Լի­սա­բո­նի գի­շե­րը» վե­պի թարգ­մա­նու­թյու­նը։ Այս տար­վա հոկ­տեմ­բե­րին վե­րա­դառ­նա­լու եմ Հա­յաս­տան՝ տպագ­րու­թյան պատ­րաս­տե­լու «Գրա­բա­րի դարձ­վա­ծա­բա­նա­կան բա­ռա­րա­նը», որ­պես հա­վե­լում Ռ. Ղա­զա­րյա­նի «Գրա­բա­րի դարձ­վա­ծա­բա­նա­կան բա­ռա­րա­նի», գի­տա­կան նոր հե­տա­զո­տու­թյուն­նե­րի հա­մար, սա­կայն, վե­րա­դառ­նա­լու եմ Գեր­մա­նիա։ Հա­յաս­տա­նը, ցա­վոք, գի­տու­թյամբ զբաղ­վե­լու հնա­րա­վո­րու­թյուն չի ըն­ձե­ռում։

Զրույցը՝ Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ