Զատենք անցողիկն ու մնայունը

Երևի թե լրջանալու ժամանակն է: Ինչպես անցյալի առաջնորդն էր անվանում, ձախության մանկական հիվանդություններն անցան: Հարկ է այլևս հարդը ցորենից զատել ու ապրել կայուն արժեքներով: Այն արժեքներով, որոնք մեզ առաջնորդում են, դուրս են բերում ճանապարհ:
Դերենիկ Դեմիրճյանն այն անհատներից է, որոնք հսկայական ազդեցություն են թողել մեր ժողովրդի վերջին սերունդների ձևավորման վրա: Չնայած ինչի մասին խոսելու ենք, չի վերաբերում միայն այս գրողին: Այն կարող ենք պրոյեկտել մեր կյանքի յուրաքանչյուր խնդրի վրա, յուրաքանչյուր քայլափոխի ենք դեմ առնում դեպքերի և իրողությունների, որոնք տեղավորվում են նույն տրամաբանության մեջ: Դա արժեքների մեր ընկալումն է, որը ձևախեղվել է այս վերջին շրջանի քաղաքական, տնտեսական, համակարգային հեղափոխություն-փոփոխությունների մեջ:
Կոնկրետացնենք ասելիքը. խոսքը Դերենիկ Դեմիրճյանի տուն-թանգարանի մասին է, որը մնացել է, բառիս բուն իմաստով, անխնամ, անմխիթար, ուշադրությունից զուրկ վիճակում: Եվ այն գտնվում է Երևանի ուղիղ սրտում՝ Աբովյան փողում: Չնայած այս պարագայում էական էլ չէ նրա գտնվելու վայրը։
Մի փոքր ծանոթություն. տուն-թանգարանը հիմնվել է գրողի տան տարածքում. երեքսենյականոց բնակարան է, ուր ապրել է 1929-1956 թվականներին: Այն նախաձեռնվեց ՀԽՍՀ իշխանությունների կողմից, 1977-ին, երբ պետականորեն նշվում էր գրողի ծննդյան 100-ամյա հոբելյանը: Ասել կուզի՝ նախկին իշխանություններն իրենց տուրքը մատուցեցին մեծ գրողին:
Հիմա խոսենք մեր մասին. մե՞նք ինչ ենք անում և ինչպե՞ս ենք անում:
Երբ հիմնադրվեց, այն իր ժամանակների համար լավ էլ թանգարան էր, ստանդարտների մեջ, գործող նորմերին համապատասխանող: Պարզապես ներկայացվող նյութը պետք է կրեր ժամանակի գաղափարախոսության ազդեցությունը, և այդպես էլ էր: Հետագայում արդեն, անկախության տարիներին, փոխվեց և այլ հայեցակարգ դրվեց գործունեության հիմքում: Թանգարանի տնօրինությունը վերանայեց ցուցադրությունների տրամաբանությունը, առաջնային դարձավ այն նյութերի մասսայականացումը, որոնք բնութագրում էին բուն գրողին, ներկայացնում նրա ստեղծագործական ու անձնական կյանքի մանրամասները:
Հիմա անցել է այսքան տարի, ի՞նչ վիճակում է այն. մենք ի՞նչ ենք արել այս թանգարանի համար: Համարյա ոչինչ: Եթե չհաշվենք երկու մասնակի վերանորոգումները, որոնք պարզապես անհրաժեշտություն էին ինչ-ինչ հանգամանքներից ելնելով: Ավելի քան 35 տարի է անցել, և մինչ օրս այս հաստատությունը հիմնանորոգման երես չի տեսել, չեն եղել որոշակի ֆինանսական ներդրումներ, որոնք կհոգային նրա խնդիրները: Ամեն ինչ, ինչ արվել է, արվել է ընդամենն էնտուզիաստ աշխատակիցների կողմից ու նրանց նախաձեռնությամբ, որպեսզի թանգարանը, այնուամենայնիվ, մնա ու գործի որպես մշակութային օջախ:

ՖՐՈՅԴԻ ԱՉՔԻՑ
Մտնում ես դռնից ներս, և առաջինը, որ աչքիդ զարնում է, ոչ թե ցուցանմուշներն են, այլ առաստաղից կախված գաջի ծեփերն են, խունացած պատերը՝ դեղնած ու սևացած հատվածներով: Եվ աշխատակիցները, բռնելով զարմացական ու տարակուսած հայացքդ, շտապում են պատասխանը տալ՝ տարիներ առաջ, 2006-ին, թե 2007-ին, վերևում բնակվող հարևանի տնից ջուրը հոսել ու լցվել է թանգարան: ՈՒ պատկերն այսպիսին է դարձել և այսպիսին էլ մնացել է ահա այսքան տարիներ:
Իհարկե, թափվող ջուրն իր գործն արել է նաև ցուցանմուշների հետ. շատ նկարներ, նամակներ պարզապես ոչնչացվել են: Այսօր է ասում տնօրենը՝ լավ է, գոնե դրանք կրկնօրինակներն էին. պատկերացնո՞ւմ եք, եթե բնօրինակները ցուցադրած լինեինք:
ՈՒ, ինչպես ասում են, թարսի նման ջուրը հոսել էր նախասրահ, որտեղից սկսվում է մուտքը, և հյուրասրահ, որտեղ կազմակերպվում են հիմնական միջոցառումները:
Իսկ այցելուներ կա՞ն՝ տվեցի հարցս տնօրենին և նույն պահին էլ այն ավելորդ զգացի, որովհետև կողքի սենյակում էքսկուրսավարը մի խումբ ուսանողների հետ իր գործն էր անում: Եվ պատկերացնո՞ւմ եք՝ կա՛ն այցելուներ: Եվ նրանք հիմնականում առանձին մարդիկ են, ավելի ճիշտ՝ առանձին դասախոսներ և ուսուցիչներ են, ովքեր հարկ են համարում իրենց աշակերտներին և ուսանողներին բերել այստեղ ու հաղորդակից դարձնել գրողի կյանքին ու գործին:
Անհատ այցելուներ ևս լինում են: Ճիշտ է, ո՛չ շատ, բայց լինում են: Մեր օրերում, պատկերացրեք՝ մարդը տնից դուրս է գալիս և քայլերն ուղղում է ոչ թե զվարճանքի ինչ-որ վայր, այլ գալիս է Դեմիրճյանի տուն-թանգարան: Զարմանալի է, բայց այդպես է: ՈՒ նաև այս փաստն է մեզ ստիպում կրկին ասել, որ ոչինչ կորած չէ, և նորից սկսելու, լրջանալու ժամանակն է:
Լավ, իսկ ինչպե՞ս են իրենց աշխատանքը կազմակերպում թանգարանի աշխատակիցներն այս պայմաններում: Պարզապես այս մարդիկ մի միջոց են գտել. պետք է իրենց խոսքն ավելի ազդեցիկ դարձնեն, որ այցելուն հայացքը քիչ պահի սևացած ու խունացած պատերի ու առաստաղից կախված ծեփերի վրա: Ինչքան հնարավոր է` նյութը համեմում են գրողի կյանքի հետաքրքիր դրվագներով, բացառիկ պատմություններով: Իսկ ի՞նչ անեն. անգամ եթե անհատ այցելու է մտնում, ով վճարում է ընդամենը մուտքի վճարը, որը էքսկուրսավարի բացատրություն չի ենթադրում, էլի նրա հետ աշխատում են: Մի խոսքով, տերերը, վատ զգալով սեփական տան անհարմարությունների համար, սկսում են առավել ջանասիրաբար աշխատել: Հավանաբար այդպես են փորձում փոխհատուցել այցելուին: Հաստատ Ֆրոյդի աչքից այս փաստը չէր վրիպի:
-Լավ,- նեղվում է տնօրեն Կարինե Ռաֆայելյանը,- աշխարհի թանգարաններում ընդունված կարգ է, և ինչո՞ւ միայն աշխարհի, նաև մե՛զ մոտ. որպեսզի այցելու գրավես, ժամանակավոր ցուցադրություններ ես կազմակերպում: Մեր պարագայում ինչ նոր ցուցադրության մասին է խոսքը, երբ եղած նյութերը չենք կարողանում դիտողին հասցնել:
Իսկ Դեմիրճյանն ունի բավականին չցուցադրված նյութեր. նրա ֆոնդը պահվում է Չարենցի անվան գրականության և արվեստի թանգարանում: Եթե հնարավորություն լինի, կարող են բերել ու ներկայացնել հանրությանը:

ՉԱՍԵԻՆ ԷԼ...
Ասենք, որ պրոբլեմին ծանոթ են բոլոր իրավասու մարմինները՝ և՛ քաղաքապետարանը, և՛ թաղապետարանը, և՛ մշակույթի նախարարությունը: Գիտեն ու համամիտ են, որ թանգարանը վերանորոգման խիստ կարիք ունի: Բայց… գումարներ չկան: Դե, չասեին էլ, գլխի կընկնեինք, թե ինչ պետք է ասեն:
Իսկ խոսքը` որքան տեղյակ ենք, կոպիտ հաշվումներով 30 միլիոն դրամի մասին է: Եվ եթե այն հատկացվի, եթե շենքը վերանորոգվի, կկարողանան իրենց աշխատանքը կարգին կազմակերպել, հետո արդեն հնարավոր կլինի դուրս գալ շենքի բակ ու նայել շուրջը: Իսկ այնտեղ որքա՜ն բան կա անելու:
Այստեղ-այնտեղ թափթփված աղբ: Քիչ այն կողմից թանգարանին իր մեջքն է արել արագ սննդի ինչ-որ կրպակ: Այն կողմում ժամանակին դրվել է թանգարանի մասին հիշեցնող հուշասյունը. հիմա եթե գիտես այդ մասին ու գլուխդ մի լավ այս ու այն կողմ տանես-բերես, կարող ես և հայտնաբերել: ՈՒ, պատկերացրեք, հակաէսթետիկական այս ճանապարհով պետք է անցնի այցելուն, որպեսզի մտնի մշակութային օջախ ու բավարարի իր էսթետիկական պահանջները:
Մինչդեռ այնքան խելամիտ բան է առաջարկում տնօրենը. թանգարանի շենքն Աբովյան փողոցից ընկած է մի փոքր ներս: Այդ ներս ընկած հատվածը հենց կարելի է բարեկարգել ու դարձնել կանաչապատ անկյուն: Չի մոռանում նաև այսօր քաղաքում դրվող նստարանների մասին: Այստեղ էլ դրանցից դրվեն. ի՜նչ հիանալի պուրակ կստեղծվի: ՈՒ այն կոչվի գրողի անունով՝ Դերենիկ Դեմիրճյանի անվան պուրակ: Հատկապես, եթե դրվի նաև գրողի արձանը:
Արձանի մասին: Երևանում Դեմիրճյանի արձանը կանգնեցնելու որոշումը կայացվել է դեռևս ԽՍՀՄ օրոք՝ 1977-ին, ծննդյան 100-ամյակի տոնակատարության շրջանակներում: Հայտարարվել է նաև մրցույթ, հաղթել է Խաչատուր Իսկանդարյանի աշխատանքը, որի մանրակերտը հենց գտնվում է թանգարանում: Մեկ ուրիշ քանդակագործի՝ Սամվել Ղազարյանի քանդակը ևս իրենց ցուցանմուշների մեջ է: Թող ընտրեն, որն ուզում են՝ ձուլեն-դնեն:
Իսկ եթե ֆրեսկա էլ անեն պուրակը եզրափակող շենքի պատն ու թանգարանի շենքի ճակատային մա՞սը: ՈՒ անեն դեմիրճյանական թեմաներով, պատկերացնո՞ւմ եք` ինչպիսի լուծում կստացվի:
Այս մասին ասում ու այս պահի դրությամբ բարձրաձայն երազում է թանգարանի տնօրենը: Բայց արդյո՞ք դա այդքան մեծ բան է, որ երազ կոչվի: Ի՞նչ է, մենք մեր քաղաքի շենքերի բակերը չե՞նք բարեկարգում: Կամ ներկա քաղաքապետարանն անցյալ տարվա ապրիլին կրկին հաստատեց Դեմիրճյանի արձանը տեղադրելու որոշումը: Նշանակում է` քաղաքապետարանն ընդամենն իր որոշումը պետք է կատարի: ՈՒ հարցը կլուծվի ամեն կողմի համար նախընտրելի տարբերակով. Երևանում ավելանում է ևս մեկ կանաչ անկյուն, թանգարանը ճանաչելի է դառնում հասարակությանն իր պուրակով, գոհ ու գոհ են նաև տվյալ շենքի բնակիչները:

ՈՐՊԵՍԶԻ...
Ըստ էության, ներկայացրինք քաղաքաշինական մի գողտրիկ լուծում, որի իրականացման համար ընդամենը ցանկություն է պետք: Նաև բեկում է պետք մեր մտածողության մեջ, որպեսզի կարևորն ու անկարևորը զատենք: Տարբերակենք անցողիկն ու մնայունը: Որպեսզի դադարենք փայլունին, սնամեջին տուրք տալուց, ու հասկանանք, թե որոնք են հիմնական արժեքները, որ պահում են մեզ որպես հանրություն, որպես ազգ ու որպես ժողովուրդ:
Հիմա թույլ տանք, որ Դեմիրճյանը մեզ մի քիչ զվարճացնի: Ի դեպ, նա եղել է չափազանց հումորով մարդ և այդ հումորի առաջին սլաքները չի զլացել ուղղել նաև իր դեմ:

Դեմիրճյանը սիրում էր նկարել: Եվ ոչ միայն կտավի առաջ նստում ու գեղանկարչական լուրջ գործեր էր անում, այլև նկարում էր գրելու ընթացքում: Ասենք՝ կարող էր նամակ գրել, պատմվածք գրել, ապա ընդհատել գիրն ու ինչ-որ բան նկարել:
Պահպանվել է Ավետիք Իսահակյանին ուղղված անթվակիր մի նամակ: Երկու-երեք էջ շարադրել է նամակը, ապա թերթը շրջել է ու նկարել ծառ: Իրականում մի քանի տերևներով չորացած բուն է՝ արտացոլված ջրի մեջ. ներքևում լճականման ինչ-որ բան կա:
Տակը գրված է՝ Եթե Այվազովսկին սաղ է, կարող է հանգիստ գերեզման մտնել, եթե գերեզմանում է, կարող է շուռ գալ մյուս կողքին:

1957 թվականի հունվարի 17-ին պետք է նշվեր Դեմիրճյանի ծննդյան 80-ամյակը: Արդեն ձևավորված էր կառավարական հանձնաժողով նրա հոբելյանը նշելու համար: Բայց նա մահացավ 1956-ի դեկտեմբերի 6-ին՝ չհասցնելով ապրել մինչ այդ օրը:
Հիվանդ գրողին այցելում են կառավարության ներկայացուցիչները, քաջալերում են, թե՝ վարպետ, առողջացի՛ր, հանձնաժողով ենք ձևավորել, 80-ամյակդ ենք նշելու:
Վարպետը շատ հանգիստ պատասխանում է՝ ես կարծում եմ` դժվար չէ այդ հանձնաժողովի անունը փոխել ու դնել թաղման հանձնաժողով: Այն կզբաղվի իմ թաղման հարցերով:

Մոտակա գյուղերից մի մարդ ավանակով գալիս է Երևան` մածուն ծախելու: Էշը թողնում է վարպետի շենքի առաջ ու մածունն առած բարձրանում Կոնդ: Թաղի երեխաները հավաքվում են էշի շուրջը և սկսում քաշքշելու, խոշտանգելու իրենց գործը:
Դեմիրճյանը տեսնում է այս ամենը, տնից վերցնում է ֆրանսիական բուլկի, մեջը դնում է կարագ, կանաչու մի թերթիկ ու դուրս է գալիս բակ: Նախ` նախատում է երեխաներին կենդանու հետ վատ վարվելու համար, ապա բուլկին տալիս է նրանց ու հանձնարարում, որ դրանով կերակրեն ավանակին:

Ասում են, որ Դեմիրճյանը զերծ է եղել շատ թուլություններից: Անգամ ալկոհոլ, սուրճ, ծխախոտ չի օգտագործել: Բայց անկարող էր դիմադրել կանանց հմայքին: Եվ ինքն էլ շատ սիրված է եղել նրանցից: Նա տանը կատուներ էր պահում. երեք կատու, որոնց կոչում էր իր «սերերի» անուններով՝ Շառլոտա, Էլեոնորա, Մարան:
Տանը նաև շուն է պահել՝ Զանգի անունով: Կատուները և շունը համերաշխ ապրել են մեկ հարկի տակ:

Դեմիրճյանի առաջին ամուսնությունը եղել է Դրաստամատ Կանայանի քրոջ հետ: Իսկ երկրորդ կնոջը, որ ազգությամբ ռուս է եղել, ասում են (բանավոր խոսակցություններ են)` ամուսնուց փախցրել ու Դեմիրճյանի համար բերել է Չարենցը: Ի դեպ, Չարենցը մեծ պատկառանքով է վերաբերվել վարպետին:

Գոհար ՍԱՐԴԱՐՅԱՆ

Լուսանկարներ

Հեղինակի նյութեր

• «Դյակոնովը ներողություն է խնդրել հայ ժողովրդից»
• Ինչի՞ առջև ենք բացել մեր երկրի դռները
• Ալլա Պուգաչովան «նախանձել» է հարազատ աղջկան
• Փրկարարները շարունակում են որոնողական աշխատանքնները տեխասյան աղետից ողջ մնացածներին հայտնաբերելու ուղղությամբ
• «Ոչ բոլոր հարուստ ընտանիքների զավակներն են, որ կարող են սովորել «ԱՅԲ»-ում»
• Գրիգոր Գուրզադյանի առեղծվածի բացահայտումը՝ Առնո Սարոյանով
• Նոր շրջադարձ Անատոլի Սերդյուկովի շուրջ ստեղծված սկանդալում. «անձեռնմխելի» կանայք
• Պայթյուն բոստոնյան մարաթոնի վերջնագծում
• Թերագնահատում եք նրա ապրած կյանքը, որը դաս կարող է լինել յուրաքանչյուր հասարակության համար և յուրաքանչյուր ժամանակի մեջ

Մեկնաբանություններ