«Ճգնաժամի այս ուժեղ ալիքի տակ բոլորս մեզ զգում ենք նույն նավի վրա»

ՃԳՆԱԺԱՄԸ ԿՎԵՐԱՃԻ՞ ՔԱՂՑԱԾՆԵՐԻ ԽՌՈՎՈՒԹՅԱՆ
Ճգնաժամը, ըստ հոգեբանների, մի իրավիճակ է, երբ խնդրի լուծման հին, ստանդարտ մոտեցումներն այլևս արդյունավետ չեն։ Այս իրավիճակին հետևող հոգեբանական արձագանքը կարելի է բաժանել մի քանի փուլի. նախ՝ մարդիկ կարծում են, որ ճգնաժամը կարող է անցնել իրենց կողքով։ Այնուհետև գալիս է իրական վիճակի գիտակցման ժամանակը, երբ առաջանում են բազմաթիվ տագնապներ, անարդարության զգացողություններ, ընկճվածություն։ Հանգամանքներն այս փուլում կարող են բավականին ծանր լինել` աշխատավարձի կրճատում, գործազրկություն, պարտքերի կուտակում, ծրագրերի փլուզում։ Եվ վերջապես՝ ճգնաժամի գագաթնակետը, որը ճիշտ մոտեցումների, կազմակերպվածության դեպքում կարող է դառնալ նոր հեռանկարների սկիզբ։ Հոգեբանները կարծում են, որ ճգնաժամ կոչվածն անցումային ժամանակաշրջան է, թեև այն վերապրելը բավականին ցավագին է։ Ըստ նրանց՝ կա ճգնաժամից դուրս գալու երկու ելք. կա՛մ այն ընկալվում է որպես փորձություն և կենսական նոր գաղափարների իրականացման հնարավորություն, կա՛մ էլ՝ հոգեբանական ընկճվածություն և դեպրեսիա։ Թե որն է առավել շահավետ, ընտրեք ինքներդ։
Ճգնաժամի հոգեբանական ազդեցության մասին է հարցազրույցը հոգեբան ԿԱՐԻՆԵ ՆԱԼՉԱՋՅԱՆԻ հետ։
-Ամիսներ առաջ, երբ նոր-նոր էին խոսում ֆինանսատնտեսական ճգնաժամի մասին, մեր հասարակությունը դա առարկայական, շոշափելի չէր ընկալում,- ասում է հոգեբանը։- Երևի մենք կարծում էինք, որ այն, ինչ կատարվում է աշխարհում, մեզ շրջանցելու է։ Բայց, ի վերջո, այդ ճգնաժամ կոչվածը մոտեցավ, դարձավ իրականություն, այն արդեն անհատականացվել է, և մարդկանց մոտ համատարած տագնապի զգացողություն կա։ Չկա վստահություն վաղվա օրվա հանդեպ։ Անհատի համար դժվար է տանել այդ անորոշությունը, այն վախ ու տագնապ է ծնում։ Ֆինանսատնտեսական ճգնաժամը հետագայում անպայման վերածվելու է սոցիալական և հոգեբանական ճգնաժամի, որովհետև դրա կրողը մարդն է։ Ճգնաժամերի միջով անցած մեր երկրում ժողովուրդը ծանր օրեր է վերապրել. 1990-ականներին գտնվել է տնտեսական ծայրահեղ վիճակում։ Բայց մենք շատ լավ հիշում ենք, որ այն ժամանակ պատերազմ էր, և մարդիկ դիմանում էին հանուն Արցախի։ Հետաքրքիր է, որ այդ ծայրահեղ վիճակում մարդիկ շատ բարոյական դարձան, ամեն ինչ կուլ էին տալիս, որովհետև գիտեին, որ հայրենիքի հարց է դրված։
-Այսօր մենք ունե՞նք այդ հանունը, որը կստիպի դիմանալ։
-Այժմ այդ հանունը չկա, բայց կա մեկ այլ հանգամանք, ինչը հոգեբանորեն ավելի տանելի է դարձնում ճգնաժամը. ճգնաժամի գլոբալ ընկալումը մի քիչ թուլացնում է մարդկանց սթրեսային վիճակը, հոգեկան ցնցումը, որովհետև ընդհանրապես ավելի հեշտ է տանել որոշակի հոգեկան բացասական ազդեցություններ այն դեպքում, երբ դու գիտես, որ մենակ չես։ Կարևոր է նաև, որ մարդիկ հասկանան՝ ճգնաժամը չունի տեղական բնույթ, հզոր երկրները նույնպես տնտեսական ցնցումների են ենթարկվում: Շատ ավելի հեշտ է դիմակայել սթրեսային վիճակին, երբ գիտակցում ես, որ խնդիրը համընդհանուր բնույթ է կրում։ Կարծում եմ` մարդիկ այս պայմաններում կդառնան ինքնակենտրոն, կներփակվեն, կսպասեն։ Չեմ հավատում, որ այսպիսի հանգամանքներում մեզ մոտ կարող է քաղցածների խռովություն առաջանալ։ Դրան մեր ժողովուրդը չի գնա, և մարդկանց առաջ կդրվի ընդամենը սեփական գլուխը պահելու խնդիր։
-Չե՞ք կարծում, որ ճգնաժամը նաև նոր ելքեր ու ոչ ստանդարտ լուծումներ է պահանջում։
-Ցանկացած ճգնաժամ, ցանկացած կոնֆլիկտ թե՛ դրական, թե՛ բացասական տարրեր է պարունակում։ Իհարկե, շատ վատ է, որ աղքատության ուրվական կա, բայց նման իրավիճակները նաև մարդկանց նոր դրության առջև են կանգնեցնում։ Այն մարդիկ, ովքեր ճիշտ կկողմնորոշվեն, ոչ սովորական քայլերով կառաջնորդվեն, նույնիսկ կկարողանան ձեռքբերումներ ունենալ և շահեկան վիճակում հայտնվել։ Դրա վկայությունը Խորհրդային Միության փլուզումից հետո ստեղծված իրավիճակն էր։ Բացի այդ, ճգնաժամի պայմաններում, մի տեսակ, միասնության էֆեկտ է երևում. ճգնաժամի առաջ բոլորը հավասար են։ Եթե հարվածներ են տեղում, ապա կապ չունի՝ դու սոցիալական որ շերտին ես պատկանում։ Եվ համընդհանուր «մենք»-ի զգացողության թարմացում կլինի, մի բան, որ վերջին ժամանակների սոցիալական և քաղաքական բևեռացումների պայմաններում գոյություն չուներ։ Ի դեպ, ճգնաժամը մի քիչ հանգստացրեց, համախմբեց վերջին շրջանում երկփեղկված մեր ժողովրդին։ Ֆինանսատնտեսական այս ուժեղ ալիքի տակ բոլորս մեզ զգում ենք նույն նավի վրա։
-Տնտեսական անկման մասին անընդհատ թմբկահարումներն ավելի չե՞ն խորացնում ճգնաժամը։
-Մարդիկ պետք է իմանան իրականությունը։ Սխալ է այն թաքցնելը, որովհետև նման պարագայում մարդն իրեն խաբված է զգում։ Մեկ այլ ծայրահեղություն է, երբ անընդհատ խոսվում է այդ մասին։ Դա կարող է տարբեր վախեր առաջացնել, մարդն անկախ իրենից ֆիքսվում է դրա վրա։ Ի դեպ, այստեղ կարող է նաև շահարկում լինել. այն, ինչ կատարվեց շրջապատում, կվերագրվի ճգնաժամին։ Սա միամիտների համար պատրաստված կերակուր է, բայց մարդիկ մտածում են, վերլուծում և շատ լավ կարող են հասկանալ՝ ինչն է ճգնաժամի հետևանք, և ինչը՝ ոչ։ Ըստ իս՝ հարկավոր է ասել միայն ճշմարտությունը. սատանան իրականում այնքան սարսափելի չէ, որքան թվում է։
-Մենք ունե՞նք համապատասխան ներուժ` ճգնաժամի հարվածներին դիմագրավելու համար։
-Հոգեբանական ռեսուրսներն, իհարկե, կարող են սպառվել, բայց դրանք բավականին մեծ են։ Ծայրահեղ իրավիճակներում միշտ ներքին ռեզերվներ գտնվում են։ Ինչ-որ հիմքեր, հենման կետեր պետք է լինեն, որպեսզի մարդիկ կարողանան դիմանալ։ Այդ հենման կետերից մեկն էլ այն է, որ ճգնաժամն ամբողջ աշխարհի դռանն է չոքել։ Ես լավատեսորեն եմ տրամադրված և կարծում եմ, որ մեր ժողովուրդն արժանապատվորեն կդիմագրավի այս իրավիճակին։ Եթե ճգնաժամը շուտ հաղթահարվի, լուրջ հոգեբանական կորուստներ չենք ունենա։ Եթե երկար շարունակվի, կարող է ագրեսիվության ալիք բարձրանալ, մարդիկ իրարից պատառ փախցնելու խնդիր կունենան։ Հուսանք` նման հեռանկար մեզ չի սպառնում։
Զրուցեց Լիլիթ ԳՐԻԳՈՐՅԱՆԸ

Մեկնաբանություններ