«Ի՞նչ ամրություն կարող են դնել թուրքերի դեմ, եթե նրանք նվաճեն Գերմանիան»

«Եվրոպայում տիրող անհամաձայնության հետևանքով Ասիան ընկավ թուրքերի ձեռքը, նրանց առջև բացվեցին Թրակիո դարպասները: Այնուհետև, եվրոպական թագավորների միջև հիդրայի գլուխների պես ծագած վեճերն ու կռիվները քաջալերեցին թուրքերին ավելի տարածվել Եվրոպայում։ Հանդարտ ծովի վրա նավի ղեկն ում ասես կարելի է վստահել: Սակայն, մեր սխալների հետևանքով, թուրքերն իրենց հաջողություններից դարձան ավելի համարձակ: Երբեմն արվեստը հասցնում է խմբագրել բնության թերությունները, սակայն չի վերացնում արմատը, և երբ արվեստը քաշվում է մի կողմ, բնությունն աստիճանաբար վերադառնում է իր դիրքերին: Իսկ երբ արվեստը ջնջված է կամ թույլ, բնությունը տիրականորեն պահանջում է այն, ինչ իրեն է պատկանում: Եթե քամին մի քիչ դադարի փչել, և եթե դուք ձեր քենն ու կատաղությունն ուղղեք թուրքի դեմ, անմիջապես կիմանաք, թե ինչ է ասիացիների ուժը: Դժբախտությունը կբացահայտի այն, ինչն անընդհատ հաջողությունների շարքը թաքցրել էր, և ամբողջ հստակությամբ ձեզ ցույց կտա, որ թուրքերը զորավոր են ոչ թե իրենց ուժով ու քաջությամբ, այլ ձեր սխալներով(1):

Քրիստոնյաները շարունակում են տիրապետել Եվրոպայի ամենահաստատուն մասին` Գերմանիային, միայն թե վերջ տան իրար դեմ կռվելուն, այլապես կորած են: Պետք է ամրացնեն Գերմանիան, այո, պետք է ամրացնեն բերդերով ու պարիսպներով, բայց, նախ և առաջ, պետք է համատեղ աշխատեն, որ թուրքը Գերմանիան չզավթի, եթե ոչ, ապա այլևս հույս չի լինի, թե ամբողջ Արևմուտքը չի ընկնի թուրքերի ձեռքը, և նրանք, ովքեր կհրաժարվեն այդ լծի տակ ապրելուց, մեծ տորմիղներով կգաղթեն Նոր աշխարհ: Բայց այնտեղ էլ նրանք ապաստան չեն գտնի ընչաքաղցության բոռերի գրոհներից: Ի՞նչ ամրություն կարող են դնել թուրքերի դեմ, եթե նրանք նվաճեն Գերմանիան: Այդ ժամանակ մյուս բոլոր արգելքները թղթե ամրոցներ կդառնան: Ճիշտ է, Եվրոպան շատ ուժեղ է, բայց ի՞նչ օգուտ, եթե թուրքը տիրանա Եվրոպայի լավագույն մասին»(2):

Այս մարգարեությունը գրվել է 1522 թ.՝ իսպանացի հումանիստ, Էրազմ Ռոտերդամցու աշակերտ, կաթոլիցիզմ ընդունած իսպանական հրեա Խուան Լուիս Վիվեսի (1492-1540) «De europae Dissidis et Bello Turccico Dialogus» («Վասն Եվրոպայի պառակտման և թուրքական պատերազմի») գրքում: Այդ տարիներին թուրքերն արդեն մտել էին Եվրոպա, բայց շատ հեռու էին Գերմանիայից, այնուհանդերձ, մեծ հումանիստը հինգ հարյուրամյակ առաջ անցնելով, գուշակել է Եվրոպայի ներկա կացությունը: Գերմանացիներն այսօր «ի՞նչ ամրություն կարող են դնել թուրքերի դեմ», որոնք այդ երկրում մոտ չորս միլիոն են (չհաշված թուրքերից ու գերմանացի կանանցից սերած թուրքածինները): Եվրոպայում այսօր կա՞ մի նոր Խուան Լուիս Վիվես, որը մեզ հուշեր Եվրոպայի սիրտը հանդիսացող այդ երկրի մոտակա ապագան:(3)

2006 թ. հունվարին բախտ ունեցա երեք շաբաթ հյուր լինելու բելգիացի մեծ բանաստեղծ Մորիս Կարեմի տանը՝ Բրյուսելում: Բնականաբար, առիթն անմիջապես օգտագործեցի մեկնելու հրաշք քաղաք Բրյուգե և հարգանքի տուրք մատուցելու Խուան Լուիս Վիվեսին: Ահա այդ այցելության վկայությունը՝ մարգարեի լուսանկարը, որը, չնայած ամպամած օրվան, կարծում ենք` հաջող ստացվեց:

Ալեքսանդր ԹՈՓՉՅԱՆ
_________________
1. Դոստոևսկին 1877 թ. գրեթե նույնն էր ասում թուրքի մասին. «Молодец против овец, сам овца против молодца»:
2. Դենի դը Ռուժմոն, «Եվրոպայի 28 դարերը», էջ 82-83, Երևան, «Ապոլլոն» հրատ., 1996 թ., թարգմ. ֆրանսերենից` Ալեքսանդր Թոփչյանի։
3. Այդ ապագան այսօր առավել մռայլ է թվում, երբ գերմանական քաղաքացիություն ունեցող շուրջ չորս միլիոն թուրքերին ավելանում է, այսպես կոչված, փախստականների մեկմիլիոնանոց զանգվածը։

Մեկնաբանություններ