Հայաստան-Ռուսաստան հարաբերությունների ծիրում եղել են, կան և կլինեն թե դրական, թե բացասական երևույթներ: Անցյալում իրենց թողած բնորոշ ազդեցությամբ դրանք բախտորոշ ու ճակատագրական են եղել հայ ժողովրդի համար՝ լավ ու վատ հետևանքներով: Նպաստավոր և հայօգուտ իրադարձություններում մենք չենք հապաղել դրանց դրդապատճառները բացատրել «եղբայրական մեծ ժողովրդի» առանձնահատուկ ջերմ վերաբերմունքով՝ հանդեպ հայ ժողովրդի, իսկ հակառակ դեպքերում մեր մեջ արթնացել է հինավուրց ազգ լինելու ինքնագնահատանքի պարծենկոտ սինդրոմն ու հարայ-հրոցով քննադատել ենք «ռուսական շովինիզմն» ու ընդվզել ենք «ռուսական սապոգի» ճնշման դեմ:

«Սևանա լիճը Հայաստանի բնության հրաշալիքներից և հայ ժողովրդի ազգային խորհրդանիշերից է, որն ունի հանրապետական և տարածաշրջանային բացառիկ նշանակություն»։ Պատվելի իմ ընթերցողներ, դուք վերոնշյալին ծանո՞թ էիք։ Հարկավ, զի այն Սևանա լճի մասին օրենքի ներածության հրովարտակն է` դեյուրե ազգանպաստ, դեֆակտո` ազգադավ։ Ինչո՞ւ։ Ահավասիկ, օրենքը վավերացված է 2001-ի դեկտեմբերի 27-ին (ՀՕ-276), իսկ խեցգետինների տիրակալությունը հաստատվեց «Գեղամա գեղեցկուհու» վճիտ ջրերում 2002-ին։ Սևանը, առհասարակ, 3-րդ հանրապետության գոյամարտի պերճախոս վկայագիրն է։

Առյուծ և վայնասո՞ւն. խելագարություն է, մայր բնաշխարհը նման բան չի հանդուրժում։ ՀՀ զինանշանը հանդուրժում է։ Քսան տարուց ավելի։ (Քսանամյա առյուծը առյուծաբար է մահանում, հեռանում է պրայդից, երբ դառնում է բեղից ընկած բրինձ։ Օրեր շարունակ գազանների արքան շրջում է տափաստանում, նա ուժասպառ է, սակայն առյուծ է ի բնե, և վեհանձն արհամարհում է բորենիների քմծիծաղը)։ Մի խոսքով, ՀՀ պետական զինանշանի առյուծը, կներեք, քաչալ է։

Մի անգամ ուշ երեկոյան մոսկովյան շենքերից մեկի բակով անցնելիս լսողությունս «շոյեցին» հայկական անզուգական ռաբիսի ազերական կլկլոցները, որ հնչում էին մուտքի մոտ կանգնած մեքենայից: «Երաժշտությունն» այնքան բարձր էր միացրած, որ հնարավոր չէր անտարբեր անցնել ու դիտողություն չանել մեքենայում ինքնագոհ փռված երկու անթրաշ ապերոներին: Տղերք, ասում եմ, դուք օտար երկրում եք, խանգարում եք տեղի բնակիչների հանգիստը, նրանք ամենևին էլ պարտավոր չեն լսելու ձեր «Արա, վայը» կամ «Էրվում եմ»-ը: Ոչինչ, հոպար, թող լսեն-իմանան` ի՛նչ երգեր ունենք. սա էր իմ խրատաբանության պատասխանը: Մտածում ես, ա՜խր ինչ գործ ունեն Ռուսաստանում` Մոսկվայում, անդաստիարակ, տգետ ու հետն էլ լկտի այս տականքները:

Եթե վերը նշվածը վերաբերում է բոլոր ժողովուրդներին, ուրեմն դա պատմության ընթացքում փորձված, որոշակի տրամաբանական շղթայի միջոցով ձևավորված բանաձև է, որը կարելի է բացել ու վերստին ապացուցել: Փորձենք:

Արցախում կրած ռազմական պարտությունը բարդույթավորել է ոչ միայն ադրբեջանական ղեկավարությանը և ռազմական գործիչներին, այլև հասարակության բոլոր շերտերին: Խորհրդային շրջանում սկսված ազգային ինքնագիտակցության զարգացման փորձերը, ազգային վերելքին ուղղված նպատակասլաց պետական գործողությունները հօդս են ցնդել 1990-ականների սկզբներին, երբ ռեսուրսներով գերակշռող Ադրբեջանը ռազմական պարտություն կրեց` կորցնելով ԱԽՍՀ տարածքների մի մասի վրա ունեցած վերահսկողությունն ու ստիպված լինելով զբաղվել 600000-ի հասնող փախստականների խնդիրներով:

«Իրատես de facto»-ի հարգարժան լրագրողներից մեկը` Սոկրատ Հովսեփյանը, թերթում կարծիք էր հայտնել, թե Հայաստանն այնքան խնդիրներ ու հոգսեր ունի, որ հազիվ թե տեղին է հայոց մամուլում հանգամանորեն քննարկել Եվրոպայի մուսուլմանացման հարցը: Գուցե և այդպես է:

Ո՜նց ենք սիրում, երբ մեզ ֆռռացնում են։ Հատկապես մեր ամենամերձավորները։ Զորօրինակ, հարևան մթերային խանութի մսամթերքի բաժնի չափավոր թմբլիկ, անուշ-մեղուշ, քիչ էլ շլդիկ վաճառողուհի տիկին Վեհանուշը։ Հարց ու փորձ է անում գիշերվա երազից, աշխարհաքաղաքական այլասերումներից, տիկնոջդ մոր առողջությունից (էդ ջադուն էն օրը սփրթնած էր, խեր լինի...), և մինչ մտքով փորձում ես Սիրիայի դեպքերը համադրել զոքանչիդ կաղ ոտքի հետ, դավադիր կշեռքն անում է յուր մրոտ գործը, ինքդ էլ շնորհակալ ու գոհ լքում ես խանութը։

Ե՞րբ երգվեց հանրապետության օրհներգը։ (Խոստովանում եմ, սույնը գրելիս կարկամեց գրիչս, ինչպես կարկամում են մականունակիր մեր երեսփոխանների պերճախոս լեզուները, երբ սերտում են «Շունն ու կատուն»)։ Գուցե այն օրերին, երբ պետությունը կենվոր դարձավ սեփական տա՞նը։