Այսօր մայրաքաղաքում գերիշխում, ճաշակ ու ոգի է պարտադրում թոքմաջյանիզմը

ՏԱԳՆԱՊ. ԹՈՔՄԱՋՅԱՆԸ ԲՌՆԱԶԱՎԹՈՒՄ Է...
Այն, ինչ իրականացնում է ժողովրդական նկարիչ Լևոն Թոքմաջյանը, մշակութային եղեռն է, ոչ պակաս: Ի սկզբանե բավականին շնորհալի այս ստեղծագործողն ասես դիվահարվեց Սարյանի մարմարակերտ արձանը տեղադրելով: Հետո եկան անկախության, բարքերի, ոգու ու մտքի խառնակման ժամանակները, և պարոն Թոքմաջյանն առաջապահների թվում էր: Եթե խորհրդային տարիներին գործող գեղարվեստի խորհուրդը որոշակիորեն զսպում էր Լևոն Թոքմաջյանի (նաև այլոց) ահագնացող ախորժակը, ապա անկախացմամբ վերացավ գեղխորհուրդը, և կանաչ լույս վառվեց զարհուրելի այս հեղեղի առջև:
Լեոնիդ Ենգիբարովի, Կարաբալայի, Տիգրան Մեծի, Նոյ նահապետի, ուրարտական Արգիշտի արքայի, ազգային վրիժառու Սողոմոն Թեհլերյանի, Գևորգ Չավուշի, Արամ Մանուկյանի արձանները Հայաստանը և հայկական գաղթօջախները մշակութային, ավելի ստույգ` արձանագործական բռնաբարման են ենթարկում: Եվ դա մի մարդու կողմից, ով, հանուն արդարության փաստենք, հիանալի կերտվածքներ ունի: Մասնավորապես Անուշն ու Սարոն Թումանյանի անվան զբոսայգում: Սակայն արվեստը, երկրի անկախացմամբ, նրա մոտ փոխարկվում է արհեստի, արհեստն` առևտրի, ավելի ստույգ` ծովահենության...
Ինչ-ինչ ճանապարհներով Թոքմաջյանին հաջողվում է արձանագործական լավագույն պատվերները ձեռք գցել, բառի բուն իմաստով դրանք կորզելով քաղաքապետարանի և թաղապետարանների միջանցքներում և առանձնասենյակներում:
Այսօր արդեն հայ ազգային քանդակագործության չափանիշը Սասունցի Դավթի, Ալեքսանդր Թամանյանի կամ Մատենադարանի առջև շարակարգված արձանների գեղարվեստն ու գաղափարախոսությունը չէ: Այսօր մայրաքաղաքում գերիշխում, ճաշակ ու ոգի է պարտադրում թոքմաջյանիզմը: Միմիայն...
«ՆՐԱ ՁԵՌՔԻՑ ՊՐԾՈՒՄ ՉՈՒՆԵՆՔ»
Անկեղծ ասած, ժամանակին փորձեցին ըմբռնել այս անըմբռնելի երևույթը սնուցող դրդապատճառները: Նկարիչների միության քանդակի և արվեստաբանության սեկցիաները փորձեցին դիմակայել այս հեղեղին, սակայն անկարող էին: Պարզ մի պատճառով. նրանց կարծիքն ուշադիր լսում էին և... ուշիմորեն անտեսում: Առանձին թաղապետերի և մշակութային հիմնահարցերով զբաղվող պատասխանատուների պատասխանները նման էին սիամական երկվորյակների. «Նրա ձեռքից պրծում չունենք»:
Նրա գործընկերների, ասել է` տասնյակ քանդակագործների կարծիքը Թոքմաջյանի վերաբերյալ նույնական է. նա, անդուլ ջանքեր գործադրելով, տարեսկզբին թերթում է օրացույցը, հայտնաբերում նշանավոր տարեթիվը և սրարշավում քաղաքապետարան, կառավարություն... անհրաժեշտության դեպքում էլ` նախագահական նստավայր: Եվ գործը «դզում»:
Այնուամենայնիվ, անհնար է զուտ համառությամբ Հայաստանը, Երևանը և հայկական գաղթօջախները վերածել սեփական տնամերձի ու այն հագեցնել մշակութային մոլախոտով: Զորավոր մի ձեռք կանաչ լույս է վառում նրա առջև: Ինչպես վառեց, երբ նախագահական նստավայրի առջև բուսնեցին արձանագործական նշանավոր խայտառակությունները: Հասկանալի է, Ռոբերտ Քոչարյանն իր նշանավոր կոչով Երևանը վերածելով սեփական գրասենյակի, Հայաստանն էլ տոնավաճառի, կարող էր նման «կայֆ բռնել»: Այսինքն` ընդունել Թոքմաջյանի առաջարկը` նախագահականի առջև Նոյի և Տիգրան Մեծի արձանները տեղակայել և, հեռակա կարգով, ինչ-որ մի վիրտուալ իրականությունում... համահավասարվել առասպելական և կիսաառասպելական գերհերոսներին:
Հասկանալի էր և այն, որ Աջափնյակի նախկին թաղապետ, գեղագիտությամբ ամենևին չփայլող Արծրուն Խաչատրյանն էլ կուլ է տալիս Թոքմաջյանի խայծը և համայնքի խուլ մի անկյունում տեղակայում ազգային վրիժառու Թեհլերյանի ահասարսուռ կիսանդրին: Հետո Արծրունը գլուխը բռնած փնտրում էր Լևոնին: Համայնքը չընդունեց արձանը և այն իսկույն անվանակոչեց` «Պլանքյաշը»: Սակայն դրա համար ավելի առարկայական պատճառ էլ կար. Թոքմաջյանը «մոռանում է» կիսանդրու վրա բրոնզաձույլ տառերով դաջել հերոսի անուն-ազգանունը...
Իհարկե, գեղագիտության և մտավոր պաշարի տեսանկյունից հաջորդ թաղապետ Ռ. Հովսեփյանն անհամեմատ ավելի հասուն է: Սակայն նա էլ է հայտնվում թոքմաջյանական սարդոստայնում և համայնքի` արդեն կենտրոնական վայրերից մեկում կանաչ լույս վառում Գևորգ Չավուշի արձանի համար: Բավարարվենք համայնքի բնակչության հերթական անվանակոչմամբ. «Քինգ-Քոնգ»...
ՁԳՏՈՒՄ Է ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՀՐԱՊԱՐԱԿՈՒՄ ՏԵՂԱԿԱՅԵԼ ԱՐՁԱՆԱԽՈՒՄԲ
Երբ համայնքային հեղինակություններից փորձեցի տեղեկանալ, թե, այսուհանդերձ, ինչպե՞ս թույլ տվեցին նաև իրենց «կոտրել», պատասխանն անսպասելի չէր: Ինչ-որ մեկը վերևներից զանգում, համոզում է: Ամենազոր այդ ձեռքի առջև անզոր են մասնագիտական հանձնաժողովները, խորտակվում են չինովնիկական քիչ թե շատ ամուր պատնեշները, արգելափակվում է հասարակական բողոքի հերթական պայթյունը...
Իսկ պարոն Թոքմաջյանը «կոտրում է» նաև ՀՅԴ-ին ու ՀՀ ոստիկանապետին` Ալիկ Սարգսյանին. ոստիկանական մասնաշենքի առջև հերթական քանդակագործական խեղաթյուրանքը տեղակայելով: Ի դեպ, պարոն Ալիկ Սարգսյանը մինչ այդ մտավորականներից կազմված հասարակական խորհուրդ էր ձևավորել: ՈՒ ի՞նչ եք կարծում` այս հարցը նա համաձայնեցրե՞լ է հիշյալ խորհրդում: Բնավ: Եվ նրան հասկանալ է պետք: Հասարակական խորհուրդն անգո, վերացական ինչ-որ բան է: Իսկ ահա հայոց մշակույթի նախարար տիկնոջ ցանկությունը բոլորովին այլ որակ է:
ՈՒ այսպես պարոն Թոքմաջյանը հետևողականորեն գնում է իր ոսկե երազի հետևից` Հանրապետության հրապարակում տեղակայել արձանախումբ:
Ի դեպ, 1992-ին, ՈՒլյանով-Լենինի գահընկեցումից հետո, Թոքմաջյանը բազում դռներ է թմբկահարում ու փորձում կորզել հրապարակում քյալագյոզություն անելու պատվերը: Ի դեպ, նաև հրապարակավ հայտարարելով, թե նոր արձանի կամ հուշակոթողի մրցույթ հայտարարելու որևէ կարիք չկա, ինքը պատրաստի արձան ու կոթող ունի և ցանկացած ժամանակ կարող է բերել ու տեղակայել... Ինչ-ինչ, սակայն որոշակի գեղագիտական սկզբունքներ այն տարիների իշխանություններն ունեին: Եվ Թոքմաջյանի մտահղացումը մնաց օդում կախված:
ՆԱ ԵՂԵՌՆԻ ԶՈՀԵՐԻ ԱՐՁԱՆԱԽՈՒՄԲՆ Է ԿԵՐՏԵԼՈՒ
Անցած երեքշաբթի Թոքմաջյանի և նրա հովանավորների բենեֆիսն էր` օրը ցերեկով: Բարձրաստիճան մի խումբ գործիչներ մամուլի աշխույժ ուղեկցությամբ գրոհեցին Թոքմաջյանի բացօթյա աշխատանոցը: Կարծես մեծն Քոչարի Սասունցի Դավիթն էր կերտվում...
Այդ այցը, սակայն, ինքնանպատակ չէր: Բացեիբաց, ի լուր հասարակության և ի գիտություն ստեղծագործ մտավորականության հայտարարվեց` Լևոն Թոքմաջյանն իրենց բարձր հովանու տակ է, նա Եղեռնի զոհերի արձանախումբն է կերտելու, նա հեղեղելու է հանրապետության դեռևս ազատ հրապարակներն ու անկյուններն իր արձաններով և, ուշադիր եղեք, հենց նա է հեղինակելու Հանրապետության հրապարակում վաղ թե ուշ կերտվելիք հուշակոթողը: Այս ամենը նրբաճաշակ փարիսեցիությամբ կոծկվեց ինչ-որ գեղարվեստական խորհրդի վերջնական խոսքի իրավունքով: Այո՜...
Վրեժ ԱՌԱՔԵԼՅԱՆ

Հ. Գ. -Այս հանդիսավոր ցուցքին ներկա քաղաքապետ Գ. Բեգլարյանին վերապահված է քավության նոխազի տխուր դերակատարումը: Դեռևս ուժի մեջ է ՀՀ կառավարության դ 556 (31 օգոստոսի, 1999 թ.) որոշումը, ըստ որի` Երևանում քաղաքապետն է որոշում ընդունում որևէ հուշարձանի իրականացման վերաբերյալ:
Ինչ վերաբերում է տարփողված գեղխորհրդին, ապա վերջինիս կազմում յոթ ճարտարապետներ են և միայն երեք քանդակագործ:
Ի դեպ, հոկտեմբերի 27-ին ԱԺ այգում տեղադրվելիք աննախադեպ սպանդի զոհերին ձոնված հուշարձանը ևս Թոքմաջյանի սևեռուն ուշադրության կենտրոնում է:

Մեկնաբանություններ