«ՀԵՐԹԱՊԱՀ, ԹԵ ՀԵՐԹԱԿԱՆ ՈՐԵՎԷ ՀԱՄԱՁԱՅՆՈՒԹՅԱՆ ՁԵՌՔԲԵՐՈՒՄ ԴՐԱԿԱՆ Է ԵՎ ԱՎԵԼԻ ԼԱՎ Է ԱՆՀԱՄԱՁԱՅՆՈՒԹՅՈՒՆԻՑ»

«Իրատես de facto»-ի հարցերին պատասխանում է ԱԺ փոխնախագահ ՍԱՄՎԵԼ ՆԻԿՈՅԱՆԸ
-2011-ի բյուջեի նախագիծն արդեն քննարկվել է ԱԺ մշտական հանձնաժողովներում։ Ձեր կարծիքով` հաղթահարվա՞ծ են ճգնաժամային տարիների հետևանքները, և ի՞նչ է բերելու մեզ այդ բյուջեն` նկատի առնելով գնաճը:
-Ես չեմ ուզում բյուջեի նախագծի մասին խոսել թվերի ու տոկոսների լեզվով, որոնք կարող են ոչինչ չասել, որովհետև ամեն ինչ համեմատության մեջ է երևում: 2011 թ. բյուջեի մասին չի կարելի ասել, թե ամբողջությամբ ճգնաժամը հաղթահարած երկրի բյուջե է, որովհետև մինչև ճգնաժամը երկնիշ թվերով տնտեսական աճ ենք ունեցել: Փոքր երկրի տնտեսությունը երբեք էլ ինքնուրույն ու միայնակ չի կարող հաղթահարել ճգնաժամը, բոլոր երկրների տնտեսությունները պետք է հաղթահարեն, որպեսզի փոքր երկրները դուրս գան ճգնաժամից, որտեղ ինքնուրույն ու իրենց մեղքով չեն հայտնվել: Կառավարության հակաճգնաժամային քաղաքականությունը բավականին գրագետ է: Հաճախ ասում են` իսկ ի՞նչ տվեց մեզ: Շարքային քաղաքացու կյանքում էական անդրադարձ չունեցավ գլոբալ ֆինանսատնտեսական ճգնաժամը` որևէ նպաստառուի նպաստը չպակասեց, որևէ թոշակառուի թոշակը չկտրվեց, պետությունն իր նախատեսած բոլոր ծառայությունները մատուցեց, բոլոր ծրագրերն ավարտին հասցրեց: Հիշեք, որ շատ երկրներ չկարողացան դա անել` բողոքի ցույցերը մինչև հիմա էլ հեռուստացույցով կարող եք տեսնել: Մեր երկիրը գրագետ քաղաքականությամբ կարողացավ խուսափել ցնցումներից: Սա` մեկ: Երկրորդ` այնպիսի քայլեր ձեռնարկվեցին, որոնք հիմք հանդիսացան տնտեսական ճգնաժամից հնարավորինս շուտ դուրս գալու: Եթե այս տարի գյուղատնտեսության համար այդքան անբարենպաստ պայմաններ չլինեին, ՀՆԱ-ի աճը ավելի մեծ կլիներ, քան նախատեսված էր: Ես լավատեսորեն եմ նայում 2011 թ. բյուջեի նախագծի մուտքային մասին և իրատեսական եմ համարում կատարումը: Մեր կառավարության հիմնական խնդիրներից մեկը տնտեսության դիվերսիֆիկացիան է:
-Դուք կանխեցիք իմ հարցը, դիվերսիֆիկացիայի անհրաժեշտության մասին խոսում են տարբեր երկրներում, որովհետև շատերն ունեն այդ խնդիրը: Ձեզ չի՞ թվում, որ մենք դիվերսիֆիկացիայի անհրաժեշտությունն ընդունում ենք, բայց խիստ ընտրովի ենք մոտենում այդ խնդրին: Մեր պայմաններում, մեր ունեցած ռեսուրսներով` ի՞նչ է նշանակում տնտեսության դիվերսիֆիկացիա:
-Համաձայն եմ, դիվերսիֆիկացիայի խնդիր շատ երկրներ ունեն, բոլոր երկրներն էլ ուզում են իրենց տնտեսության բոլոր ճյուղերը զարգացնել: Տնտեսական ճգնաժամն ավելի շատ վնասեց այն երկրները, որոնց տնտեսությունը նվազ դիվերսիֆիկացված էր: Ճիշտ է, Հայաստանի տնտեսության դիվերսիֆիկացիայի տարբերակները քիչ են, ռեսուրսները սահմանափակ են, կոմունիկացիաները մեծ հնարավորություններ չեն տալիս: Այսինքն` դա մեզ համար ոչ միայն տնտեսական, այլև քաղաքական հարց է: Բոլոր դեպքերում այդ ուղղությամբ պետք է աշխատել, որովհետև այլընտրանք չունենք: Պետք է գտնենք տնտեսության այնպիսի ճյուղեր, որոնք այս պայմաններում էլ կզարգանան: Եթե այսօր կառավարությունը մեծ ուշադրություն է դարձնում զբոսաշրջության զարգացմանը, դա ևս դիվերսիֆիկացիայի շրջանակներում է: «Տաթևի թևեր» ճոպանուղու, համալիրի գործարկումը բազմաթիվ խնդիրներ է լուծում` զբոսաշրջության հարցում Տաթևը դառնում է մրցունակ:
-Այո՞, քանի՞ զբոսաշրջիկ հանձն կառնի հազարավոր կիլոմետրեր օդով ու ցամաքով հաղթահարել` հասնելու Տաթև, մի քանի րոպե ճոպանուղի նստել ու վերադառնալ: Զբոսաշրջությունը ճանապարհ է, թանգարան, ցուցասրահ, հյուրանոց, ռեստորան, սրճարան, հուշանվեր, զբաղմունքի ու զվարճանքի հնարավորություն, գովազդ և այլն, և այլն... Մատչելի գնով ու գերադասելի որակով: ՈՒնե՞նք:
-Այդ ուղղությամբ քայլեր են արվում. կառավարությունը դա ամբողջությամբ գիտակցում է և նախատեսում է կառուցել բոլոր ենթակառուցվածքները, որոնք անհրաժեշտ են Տաթևը զբոսաշրջության կենտրոն դարձնելուն: Ի վերջո, Տաթևը դիվերսիֆիկացիոն ուղղություններից մեկն է միայն, կան նաև այլ ուղղություններ, որոնցով ձեռնարկված քայլերը հնարավոր կդարձնեն տնտեսության մեջ արտահանող ճյուղերի զարգացումը: Տնտեսությունն արտահանումով է զարգանում, երկիր գումար բերելով, մեր ներքին շուկան փոքր է, արտադրության մեծ ծավալներին չի համապատասխանում, և դրանք դառնալու են եկող տարիների բյուջեների կարևոր քայլեր։
-Տնտեսական աճ և գնաճ. շաղկապվո՞ւմ, թե՞ հակադրվում են միմյանց:
-Չլինելով տնտեսագետ կամ բանկային գործի մասնագետ, կարծում եմ, որ գնաճը որոշակի կապ ունի արտարժույթի և դրամի փոխարժեքի հետ: Սա բարդ խնդիր է, որ կառավարությունն ու Կենտրոնական բանկը պիտի կարողանան լուծել: Եթե ուշադիր եք, դրամ-դոլար հարաբերություններում տեղի է ունենում դրամի արժևորման գործընթաց, որն անցանկալի է երկրի տնտեսության համար: Եթե փորձենք արժևորել դոլարը, բարձրանալու են գները, պետք է գտնել օպտիմալ ճանապարհը, որը գնաճը կզսպի և դրամ-արտարժույթ հարաբերությունները կպահպանի այն մակարդակում, որ տնտեսությունը չխեղդվի և արտահանումը չնվազի: Դրամի արժևորումը խանգարում է տնտեսության աճին և արտահանմանը:
-Ձեր կարծիքով` Աստրախանում ստորագրված հռչակագիրն ի՞նչ նշանակություն կարող է ունենալ հակամարտության հաղթահարման հետագա գործընթացի համար:
-Ակնհայտ է, որ ցանկացած բանակցություն գերադասելի է պատերազմելուց, հակամարտելուց, փոխադարձ վիրավորանքներից: Լարվածությունը հայ-ադրբեջանական սահմանին հասել է գագաթնակետին, շատ հաճախակի են բախումները, զոհերը, ամեն վայրկյան իրավիճակը կարող է ավելի սրվել և լոկալ միջադեպից վերածվել ավելի մեծ բախման: Բոլորս դա գիտենք և հասկանում ենք: Նշանակում է` պետք է բանակցել, և եթե բանակցություններում խաղաղությանը միտված մի քայլ էլ արվի, մի ձեռքբերում էլ գրանցվի, պետք է ողջունել: Այդ առումով Աստրախանի հանդիպումը գնահատելի է, դրական, որովհետև, ընդհանուր առմամբ, սահմանին ռազմական իրավիճակի կարգավորման և փոխադարձ վերահսկողության խնդիրն է եղել դրված, և որոշակի հարցերում էլ փոխըմբռնում է գրանցվել: Հիմա հարց է, թե ինչպես իրեն կպահի Ադրբեջանը առաջիկա օրերին: Եթե շարունակվեց նույն քաղաքականությունը, ուրեմն ոչինչ չի փոխվել: Եթե սահմաններում նվազեց միջադեպերի հաճախականությունը կամ միջադեպերը դադարեցին, ուրեմն հանդիպումը եղել է շատ արդյունավետ, և մեծ հույսեր կան նաև մնացած խնդիրների լուծման առնչությամբ, ապագային միտված մյուս քայլերն էլ կարող են լինել արդյունավետ:
-ՌԴ նախագահ Մեդվեդևն աստրախանյան հանդիպմանը հաջորդած ասուլիսում բարձր գնահատելով ձեռքբերված համաձայնությունը` ասաց, որ արտգործնախարարներին հանձնարարություն է տրվել Աստանայի համաժողովում ստորագրության համար համաձայնագիր նախապատրաստել` հակամարտության հաղթահարման սկզբունքների վերաբերյալ: Մեկ ամիսը բավարա՞ր ժամանակ է` անելու այն, ինչ տարիների ընթացքում չի եղել:
-Բանակցությունները Լեռնային Ղարաբաղի խնդրով նոր չեն սկսվում` երկար ու ձիգ տարիներ կան հարցի թիկունքում, այնպես չէ, որ խնդիրներին մեկ ամսում պիտի ծանոթանան ու համաձայնության մասին մտածեն: Ամեն ինչ էլ մտածված, քննարկված է: Ամբողջ խնդիրն այն է, թե առաջարկը երկու կողմերի համար ընդունելի կլինի՞, որ կարողանան համաձայնագիր ստորագրել: Եթե սկզբունքների վերաբերյալ փոխադարձ ընդունելի համաձայնագիր մշակվի և ստորագրվի, ողջունելի քայլ կլինի հակամարտության հաղթահարման ճանապարհին: Իհարկե, պայմանով` եթե բխում է ԼՂ խնդիրների լուծման տեսակետից: Մեզ համար երբեք էլ խնդիր չի եղել ինչ-որ կերպ հարցը լուծելը, խնդիր է եղել հարցը լուծել Ղարաբաղի ժողովրդի ինքնորոշման իրավունքի սկզբունքի կիրառմամբ, ինչը միջազգային հանրությունը, համանախագահ երկրների նախագահները բազմիցս հայտարարել են:
-Ձեր կարծիքով` համաձայնագրի ո՞ր տարբերակն է մեզ համար ընդունելի:
-Այն, ինչ հայտարարել են համանախագահները, ԵԱՀԿ արտգործնախարարները, համանախագահ երկրների նախագահները` ուժի և սպառնալիքների չկիրառման, տարածքային ամբողջականության և ազգերի ինքնորոշման իրավունքի սկզբունքների հիման վրա հարցի լուծումը: Միջազգային հանրությունը ստեղծելով այդ սկզբունքները` փորձում է կարգավորել երկրների հարաբերություններն ու հակամարտությունները: Այդ սկզբունքների շրջանակներում կարգավորումն է միակ ճանապարհը, որով կարող ենք առաջ գնալ: Իհարկե, Ադրբեջանն այդ սկզբունքներից նախապատվությունը տալիս է միայն մեկին` տարածքային ամբողջականության պահպանմանը, «մոռանալով» մյուս երկուսը, բայց միջազգային հանրությունը, համանախագահող երկրների նախագահները շատ հստակ են հայտարարել, որ երեք սկզբունքները գործում են իրավահավասար, և որևէ սկզբունք մյուսի նկատմամբ գերադասություն չունի: Իմ կարծիքով` դրանք միմյանց լրացնող սկզբունքներ են:
-Վաղուց գաղտնիք չէ, որ Հայաստանի համար կարևոր է Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի հարցը, Ադրբեջանի համար` տարածքային ամբողջականությունը, և եթե հակամարտությունն այսքան տարիներ չի կարգավորվել, պատճառն այդ հարցերում համաձայնություն չլինելն է, որովհետև մյուս հարցերը լուծելի են այդ հարցերի լուծումից հետո: Չե՞ք կարծում, որ համաձայնագիրը կարող է և այդ խնդիրներին անդրադառնալ, այլապես հերթական-հերթապահ համաձայնագրի ստորագրում Աստանայում նման բարձր մակարդակով, իմաստ ունի՞:
-Հերթապահ, թե հերթական որևէ համաձայնության ձեռքբերում դրական է և ավելի լավ է անհամաձայնությունից: Իհարկե, մեր խնդիրը Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի ինքնորոշման իրավունքի իրացումն է, իհարկե, մենք պետք է ձգտենք մեր ցանկություններն առավելագույնս իրականացնել: Իսկ մեր ցանկությունների առավելագույնն արտահայտված է ԼՂՀ Սահմանադրությամբ, սահմանադրական հանրաքվեով: Պետք է դրան ձգտել, բայց մենք հասկանում ենք, որ բանակցությունը նշանակում է երկու կողմ` պետք է երկրորդ կողմի համաձայնությունը: Մի հարցում Հայաստանի Հանրապետությունը երբեք չի զիջի` Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի անկախության, Հայաստանի հետ անմիջական ցամաքային կապի գոյության, ԼՂՀ անվտանգության միջազգային երաշխիքների առկայության:
-ԼՂՀ-ն ե՞րբ ենք ճանաչելու, եթե ճանաչելու ենք:
-ԼՂՀ-ի ճանաչումը մեզ համար շատ հարազատ, ընդունելի է, մեր ցանկությունների, իղձերի շրջանակում է և այնպես չէ, որ ինչ-որ մեկը պիտի գար` մեզ հիշեցներ, բացատրեր, համոզեր, ապացուցեր, որ անհրաժեշտ է գնալ այդ ճանապարհով: Ամեն ինչ վաղուց և՛ հայտնի է, և՛ պարզ: Բայց երբ շարունակվում է ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի գործընթացը, ճանաչել ԼՂ անկախությունը նշանակում է վտանգել բանակցությունները: Համանախագահ երկրները, այդ երկրների նախագահները հայտարարություններ են արել, իրենց անձնական և իրենց երկրի հեղինակության խնդիրն էլ կա, երբ Հայաստանը միակողմանի որոշումներ է ընդունում, նշանակում է ձեռնոց նետել նաև այդ երկրներին, տապալել գործընթացը, ինչը Ադրբեջանի ցանկությունն է` բանակցությունները տեղափոխել այլ դաշտ: Մեզ դա պե՞տք է:
-Այսինքն` ստատուս քվոն անմա՞հ է, նույնիսկ եթե մեզ ձեռնտու չէ:
-Մեզ, առաջին հերթին, ձեռնտու է Լեռնային Ղարաբաղի անկախացումը, երկրորդ հերթին` ցանկալի է այս իրավիճակի պահպանումը, մեզ ձեռնտու չէ եղած իրավիճակը վատթարացնող որևէ պայման:
-Ադրբեջանն ավելացնում է ռազմական բյուջեն, օրումեջ խոստանում է պատերազմ սկսել, հնարավո՞ր է` մի առավոտ էլ արթնանանք պատերազմի մեջ:
-Երբեք չպետք է պատերազմը բացառել: Եթե ուզում ես խաղաղություն, պատրաստ եղիր պատերազմի: Երկար ժամանակ հասարակությունը շատ անդորր վիճակում էր, բայց դա վտանգավոր անդորր է: Երբ մի կողմից անընդհատ հոխորտում են, թե իրենք հարուստ են, փող ունեն, զենք ունեն, զորք ունեն, որ աշխարհը չունի, իսկ դու հանգիստ ննջում ես հաղթողի քո դափնիների վրա ու լուրջ չես վերաբերվում այդ ամենին, դա վտանգավոր է դառնում: Եթե հիշում եք, երկար ժամանակ Ալիևին պատասխանում էին փորձագետներ, պատգամավորներ, առավելագույնը` արտգործնախարարը, վերջերս արդեն հանրապետության նախագահն է պատասխանում:
-Դա ի՞նչ է նշանակում:
-Դա նշանակում է լարված մթնոլորտ: Բայց երբ Ադրբեջանն ասում է` ես այսքան հզոր եմ, դուք պետք է ամեն ինչ զիջեք, դա առաջին հերթին ոչ թե հզորության հետևանք է, այլ հիշողության կորստի. այն ժամանակ էլ Ադրբեջանը զենքի, զորքի հարցում առավել մեծ ռեսուրսներ ուներ և գերազանցում էր, բայց շատ արագ հասկացավ, որ դա չէ միայն որոշիչը: Ռազմական բյուջեն կարող է շատ մեծ լինել ու անարդյունավետ ծախսվել, կարող է նկատելիորեն փոքր լինել, բայց ծախսվել առավել արդյունավետ և մեծ էֆեկտ ապահովել: Ադրբեջանը դա լավ գիտի ու լավ էլ հասկանում է:
Զրույցը` Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆԻ

Մեկնաբանություններ