Հայկականը` որպես ազգային մշակութային համակարգ, անհայտ է աշխարհին

«Իրավունք de facto»-ի հարցերին պատասխանում է մշակութաբան և հրապարակախոս ՌՈՒԲԵՆ ԱՆԳԱԼԱԴՅԱՆԸ։
-Ըստ Ձեզ, աշխարհն ինչպե՞ս է ընկալում հայկական մշակույթն առհասարակ։
-Աշխարհի մտավոր-մշակութային շուկայում ես սեփական նախաձեռնությամբ եմ գործում: Եվ կարող եմ արձանագրել` հայ մշակույթը համակարգված մշակույթ չէ: Եվ անհասկանալի է, թե հայկական մշակույթն ի՞նչ նվաճումներ է ունեցել 1700 տարվա ընթացքում` գտնվելով քրիստոնեական մշակույթի նախահիմքում: Սակայն չէ՞ որ մենք համաշխարհային քրիստոնեական մշակույթը կերտել ենք համահավասար Հռոմին և Բյուզանդիային: Պետականությունը կորցնելով` մենք, ըստ էության, դուրս ենք մղվել համաշխարհային պատմությունից: Եվ ամենևին պատահական չէ, որ հայ մշակույթն ու արվեստը աշխարհն ընկալում է անհատների կերպարով: Ոմանք ճանաչում և գնահատում են Սարյանին, մյուսները` Խաչատրյանին, Կոմիտասին...
-Պետության դերն ազգային մշակույթի պատշաճ «արտահանման» գործում։
-Պետությունը պետք է չափազանց բծախնդրությամբ ընտրի մշակույթով զբաղվող մարդկանց, ովքեր ի զորու կլինեն ազգային մշակույթն ու արվեստը աշխարհին ներկայացնել: Նախ համաշխարհային մշակութային շուկայում պետք է ներկայացնենք այն, ինչն ընկալելի-ընդունելի է, ուղղակի կարող է վաճառվել:
-Ի՞նչն է խոչընդոտում։
-Ֆրանսիացի բանաստեղծ Բոդլերին աշխարհը ճանաչում է որպես բացառիկ երևույթի: Բայց քչերն են ծանոթ Տրիստան Կորբիերին: Սակայն վերջինս, ֆրանսիական հզոր պոեզիայի ներկայացուցիչը լինելով, դրանով իսկ ընդունելի է: Հայ մշակույթի շերտերը ճշգրտված չեն, անհայտ է, թե ինչ է հայ մշակույթը: Մենք շատ ենք նման իսպանական մշակույթին, որը Եվրոպայի սահմանագծին շփվելով մուսուլմանականին, ստեղծեց ֆանտաստիկ մշակույթ: Ի միջի այլոց, նրանց երգերի հիմքում արաբական մեղեդին է, մուղամը, որը հետաքրքիր և պատկերավոր է դարձնում իսպանական երգը:
-Մեր մշակույթի երկփեղկվածության մասին։
-Մենք աշխարհի նկատմամբ բաց և համերաշխ պիտի լինենք: Ինձ հաճախ են ասում, թե Սարյանը ֆովիզմի ներկայացուցիչ է: Սարսափելի ոչինչ չկա: Իսկ ո՞վ չի կրել ֆովիզմի ազդեցությունը: Որքան խոշոր է մշակութային երևույթը, նույնքան այլ ազգեր փորձում են դրան (և նրա մշակույթին) մերձենալ: Այվազովսկին, Շահինը, Գորկին և Սարոյանը մեր գենոտիպի ներկայացուցիչներն են, այլ ոչ մեր ազգային մշակույթի: Սարոյանը չափազանց հայ է, ոգով և հոգեբանությամբ: Հայաստանում ապրելով` նա չէր հասնի ոչնչի: Իր արվեստի, իր գրականության ներքին ազատությունը նա ձեռք է բերել Միացյալ Նահանգներում: Հաճախ իր թեմաներում ներառելով հայ գաղութի կյանքը` Սարոյանը հենց ազատ հոգեմտակերպի շնորհիվ իր գրականությունը համաշխարհային է դարձնում: Գառզուի արվեստում հայկականությունը գրեթե աննշմարելի է, Գորկու մոտ` զգալի: Բայց միևնույն է, նրանք հայկական մշակույթի կրողները չեն: Առհասարակ գոյություն ունի հայկական ֆենոմեն: Տեսեք, հեղափոխությունից հետո 2,5 միլիոն ռուս հիմնվեց Եվրոպայում և ոչ մի էական բան չարեց համաշխարհային մշակույթի համար: Բայց մեր գաղթականները, հաստատվելով Եվրոպայում ու Միացյալ Նահանգներում, մեզ քաջ ծանոթ անուններով հարստացրին եվրոպական և համաշխարհային մշակույթը: Տխուր մխիթարանք է, անշուշտ, սակայն վրացական մշակույթի մասին առհասարակ աշխարհը որևէ պատկերացում չունի:
-2007-ի հայ մշակույթի օրերը Ֆրանսիայում փոքր-ինչ չշտկեցի՞ն իրավիճակը։
-Անկախությունը մեծագույն հնարավորություն ընձեռեց համաշխարհային կենտրոններից մեկում` Փարիզում, կազմակերպել ազգային մշակույթի և արվեստի մեկդարյա ներկայացումը: Ցուցահանդեսները փայլուն էին: Բայց և այնպես մենք որպես մշակութային համակարգ չներկայացանք: Խոստովանենք սա: Անհասկանալի էր` ինչո՞վ է այս ազգը տարբերվում մյուս ազգերից, կրկնում եմ` աշխարհին տալով փայլուն դեմքեր: Մենք Ֆրանսիայում չկարողացանք մեր մշակութային առանձնահատկությունը, յուրահատկությունն առանձնահատուկ շուքով ներկայացնել: Քանզի չկար գեղարվեստափիլիսոփայական մեկնաբանում: Եվ աշխարհի համար մենք ... պարզապես չկանք: Չկա Հայաստանը` որպես արևելաասիական խիստ ինքնատիպ և առաջավոր մշակութային համակարգի երկիր։
-Մեր դասական պոեզիայի գոհարները և համաշխարհային շուկան։
-Խոսք չկա, Թումանյանը մեր հպարտությունն է, անհաս բարձունք: Սակայն համաշխարհային գրականությունը Թումանյանին որպես այդպիսին չի ընկալի: Նախ պետք է ներկայացնենք Չարենց, արևմտահայ պոեզիա, Սիամանթո, Վարուժան, Ինտրա, Տեմիրճիպաշյան, Մեծարենց ... Այսինքն` աշխարհին ներկայացնենք այն, ինչը նա պատրաստ է ... «գնելու»: Համաշխարհային մշակույթն ունի իր տրամաբանությունը, արժեքային իր սանդղակը: Չարենցը և´ ֆուտուրիստ էր, և´ կոնստրուկտիվիստ, և´ թանկա էր գրում, և´ ռուբայաթ: Եվ միաժամանակ ազգային հրաշալի պոետ էր` ամենևին չներփակված ներազգային խնդիրներով: ՈՒ սրանով նա հետաքրքիր կլինի աշխարհի համար: Ինչպես ասացինք, Սայաթ-Նովան հետաքրքրել է համաշխարհային մշակույթին որպես Արևելքի և Արևմուտքի համաձուլում: Սարյանն ի սկզբանե կրելով ֆովիզմի ազդեցությունը` գեղագիտական առումով ընկալվեց աշխարհի կողմից որպես ազգային նկարիչ: Ոչ պակաս ընկալվեց և ընկալվում է սյուրռեալիստ Քոչարը:
-Այս ամենը վաղվա, հուսանք, տեսանելի ապագայի խնդիր է։ Իսկ ի՞նչ ենք երեկ արել, ի՞նչ ենք այսօր շարունակում անել։
-Դուրս մնալով մշակույթի համաշխարհային դաշտից որպես ազգային-մշակութային համակարգ` մխիթարվում ենք այն վեհ խոսքերով, որոնք ասել են Բլոկը` Իսահակյանի, Դեբյուսին` Կոմիտասի մասին: Ոչինչ ավելին։

Հարցազրույցը` Վրեժ ԱՌԱՔԵԼՅԱՆԻ

Մեկնաբանություններ