Դվինում արևն ավելի ջերմ է

ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆԸ ՎԿԱՅՈՒՄ Է

Արարատի մարզի Դվին համայնքի մասին պատմելիս գյուղի բնակիչները հպարտությամբ նշում են, որ այն եղել է պատմական Հայաստանի 12 մայրաքաղաքներից մեկը, Մեծ Հայքի Արարատ աշխարհի Ոստան գավառի մարգարիտը:
Պատմությունը վկայում է, որ 330-338 թթ. Մեծ Հայքի թագավոր Տրդատ Մեծի որդի Խոսրով Կոտակի գահակալության առաջին տարիներին կատարված շինարարական գործերից մեկը եղել է Դվին քաղաքի հիմնադրումը (IV դ. 30-ական թթ.)։ Ըստ պատմիչների՝ այդ ժամանակ Արաքս գետը փոխել էր իր հունը և հեռացել Արտաշատի մոտից, որի պատճառով խախտվել էր մայրաքաղաքի ռազմական պաշտպանությունը։ Նախկինում Արաքսը պտույտ էր տալիս մայրաքաղաքի շուրջը և երեք կողմից պաշտպանում այն, իսկ այժմ քաղաքը զրկվել էր այդ պաշտպանությունից։ Բացի այդ, Արաքսի ընթացքը փոխվելու պատճառով ջրերը դուրս էին եկել հունից և մայրաքաղաքի շուրջը ստեղծել էին ճահիճներ։ Պատմիչ Մովսես Խորենացու վկայությամբ՝ անգամ օդը դարձել էր վատառողջ։ Հաշվի առնելով ստեղծված վիճակը արքունիքը որոշում է մայրաքաղաքը տեղափոխել առողջ կլիմայով բարձրադիր մի վայր։ Արարատյան դաշտի շոգը և կլիման առողջացնելու համար քաղաքի մոտակայքում կատարում են անտառատնկումներ, որոնք պահպանվել են մինչև այժմ «Խոսրովի անտառ» անունով։ Նոր մայրաքաղաքի համար հարմար տեղ է ընտրվում Արտաշատից ոչ հեռու գտնվող Դվին կոչվող բլուրը, որտեղ և հիմնվում է քաղաքը։ Նորաստեղծ մայրաքաղաքում կառուցվում են արքունական ապարանքներ և այլ գեղեցիկ շենքեր։ Դվինը շարունակում էր մեծանալ և 428 թ. դառնում է Մարզպանական Հայաստանի կենտրոնը։ 450 թ. բերդապահ պարսիկ Վնդոն հայերին ձուլելու նպատակով Դվինում հիմնում է զրադաշտական ատրուշան, իսկ եկեղեցին վերածում մեհյանի, սակայն Վարդան Մամիկոնյանը, զորքով մտնելով քաղաք, կրկին վերահաստատում է քրիստոնեությունը։ Այնուհետև հայ նախարարները Հայաստանի նկատմամբ բյուզանդացիների ու պարսիկների կրոնա-դավանափոխական նկրտումները ձախողելու նպատակով Գյուտ Արահեզացի կաթողիկոսին հորդորում են կաթողիկոսական աթոռը Էջմիածնից տեղափոխել Դվին։ Այդ նպատակով քաղաքի կենտրոնում՝ եռանավ եկեղեցու մոտ, կառուցում են վեհարան, պաշտոնատներ, բարձրագույն դպրոցներ և այլ շենքեր։

Իր ծաղկման շրջանում Դվինի բնակչության թիվը գերազանցել է 100 հազարը։ Դվինի առանձին թաղերում բնակվել են նաև պարսիկներ, ասորիներ, հույներ, արաբներ, սակայն հայերը միշտ մեծամասնություն են կազմել։ Ըստ արաբ մատենագիրների, Դվինի բնակիչները խոսել են հայերեն:
Երբեմնի հզոր մայրաքաղաքը բազմիցս ենթարկվել է հարձակումների: Քաղաքը վերջնականապես կործանվեց Ջալալ Էդ Դինի արշավանքներից հետո (1225), իսկ 1236 թվականին մոնղոլ-թաթարական արշավանքից հետո Դվինի տարածքում առաջացան մի քանի գյուղեր: Սակայն Դվին բնակավայրը դարձյալ նոր շունչ ստացավ, երբ 1831 թ. վերաբնակեցվեց Պարսկաստանի Խոյ նահանգից գաղթած հայ ընտանիքներով: Սկզբում այն կոչվել է Դյուգյուն Հայ, Դյուկուն Հայ, Դվին Դյուկյուն, Դվին Հայի, Դվին Ներքին, Դվին է վերանվանվել 1950 թվականին։ Միջնադարյան Հայաստանի Դվին մայրաքաղաքի ավերակները գտնվում են Վերին Դվին, Հնաբերդ, Վերին Արտաշատ, Նորաշեն, Այգեստան գյուղերի տարածքներում, Երևանից մոտ 30 կմ հարավ։ Ընդգրկված է Հնաբերդի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկում:

ԴՎԻՆԸ ՄԵՐ ՕՐԵՐՈՒՄ
Այսօր Դվինն ապրում է համեստ կյանքով: Գյուղ մտնող ճանապարհի ողջ երկայնքով ձգվող գերազանց խնամված խաղողի այգիները, մրգատու ծառերով տնամերձերը, տների դիմաց վարդերով պարսպապատված բակերը վկայում են բնակիչների աշխատասիրության մասին:
2002 թվականից Դվինի համայնքապետի լիազորությունները ստանձած ԱՐԾՐՈՒՆ ԱԲՐԱՀԱՄՅԱՆԻՆ հանդիպեցի գյուղապետարանի վերանորոգված շենքում: Աշնանը սպասվում է համայնքների խոշորացում, արդյունքում մի քանի գյուղեր կմիավորվեն Վերին Արտաշատ համայնքի շուրջը: Սակայն գյուղերի բնակիչները դեմ են խոշորացմանը, նրանց կարծիքով, եթե մինչ հիմա գյուղի բազմաթիվ խնդիրներ լուծում չեն ստացել, խոշորացման դեպքում առավել ևս չեն լուծվի: Դվինը աղքատ համայնքներից չէ, որոշ փողոցներում ընթացող շինարարությունից երևում է, որ արտագնա աշխատանքից տղամարդկանց ուղարկած գումարները բավարարում են ընտանիքի ապրուստի, շինարարական որոշ աշխատանքների և հողամասի մշակման համար, թեև մեծ հաշվով հոգսերը կանանց ուսերին են:
Բնակիչների հիմնական զբաղմունքը հողագործությունն է: Ինչպես Արարատյան դաշտավայրի բազմաթիվ գյուղերում, Դվինում նույնպես ամենաշուտ հասնող միրգը ծիրանն է: Համայնքապետի խոսքով՝ անձրևի աննախադեպ տեղումների պատճառով այս տարի ծիրանի բերքը սակավ է, մինչդեռ սովորաբար սեզոնին ունեցել են 1500 տոննա բերք: Մրգի հիմնական մթերողները եղել են «Սպայկա»-ն և գյուղի հատուկենտ անհատ ձեռներեցներ, որոնք ծիրանից բացի մթերում են դեղձ, կեռաս, ելակ, խաղող, բանջարեղեն: Բերքի հիմնական գնորդը Արտաշատի պահածոների գործարանն է՝ «Արտֆուդ»-ը, որը ծիրանը մթերում է 40-50 դրամով: Արծրուն Աբրահամյանի փոխանցմամբ՝ առհասարակ Արարատյան դաշտավայրի միրգը համեղ է, սակայն Դվինի ծիրանն ամենահամեղն է, քանի որ հողը կավոտ չէ, իսկ արևն այստեղ ավելի շռայլ է:

Համայնքապետի խոսքով՝ Դվին համայնքի գլխավոր խնդիրներից են մթերումը, դաշտային անբարեկարգ ճանապարհներն ու ոռոգման համակարգի վիճակը: Գառնիի սառնորակ խմելու ջուրը սպառողին բաշխվում է գրաֆիկով, մինչդեռ ոռոգման սեզոնին ջրի սակավությունը գլխացավանք է գյուղացիների համար, քանի որ Ազատի ջրամբարի մակարդակն այդ ընթացքում նվազում է, ցանքատարածությունները նորմալ չեն ոռոգվում, արդյունքում սպասվող բերքի 50 %-ը վնասվում է: Համայնքն ունի 580 հեկտար վարելահող, 8000 հեկտար արոտավայր: Դվինի ազգությամբ եզդի բնակիչների հեռանալուց հետո համայնքում անասնագլխաքանակի կտրուկ նվազում նկատվեց, քանի որ հիմնականում նրանք էին արածեցնում նախիրը: Գյուղն այսօր ունի շուրջ 100 գլուխ խոշոր և 300 գլուխ մանր եղջերավոր անասուն:
Դվին համայնքի բյուջեն կազմում է 60 միլիոն դրամ, որի մի մասը հատկացվում է համայնքապետարանի աշխատակազմի աշխատավարձի և մանկապարտեզի ընթացիկ ծախսերի համար, տնտեսված միջոցները դարձյալ հատկացվում են համայնքային այլ խնդիրների լուծման համար: Հունիս-հուլիս ամիսներին կառավարության կողմից միջհամայնքային ճանապարհների վերանորոգման համար հատկացված գումարներով կասֆալտապատվի Դվին-Նորաշեն ճանապարհը:
Դվին համայնքի դպրոցում սովորում է 350 աշակերտ, այս տարի դպրոցն ունեցավ 17 շրջանավարտ, մանկապարտեզ է հաճախում է 60 երեխա, թեև տարածքը նախատեսված է մեծ թվով երեխաների համար: 3200 բնակիչ ունեցող համայնքի համար այս թվերը մտահոգիչ են: «Կար ժամանակ, երբ դասերից հետո գյուղը թնդում էր երեխաների աղմուկ-աղաղակից, ամռան արձակուրդների ժամանակ էլ չեմ ասում, իսկ հիմա երբեմն կարոտ ենք մնում այդ աղմուկին, թեև երբ գյուղապետարանի հարակից այգում երբեմն միջոցառում է անցկացվում, գյուղը շնչավորվում է երեխեքի երգ ու ծիծաղից»,- ասում է համայնքապետը:

«ԻՄ ՀԱՐՍՏՈՒԹՅՈՒՆԸ ԳԵՐԴԱՍՏԱՆՍ Է ՈՒ ԹԱԳԱՎՈՐԱՆԻՍՏ ԳՅՈՒՂԻՍ ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆԸ»
Գյուղում շրջելիս տներից մեկի բաց դռնից ներս նկատեցի բակում խաղացող երեխաների, միջին տարիքի մի կին նրանց փորձում էր իր շուրջը հավաքել: Պարզվեց նրանց տատն է՝ 52-ամյա ՍՐԲՈՒՀԻ ԵԴԻԳԱՐՅԱՆԸ, որին դպրոցական տարիներին ամուսինը դպրոցի բակից փախցրել-տարել է ու չի թողել ուսումը շարունակի: Սրբուհու խոսքով՝ իրենց տունը գյուղի ամենահին տունն է և ճանաչվել է որպես հատուկ պահպանվող տարածք: 120 տարեկան տանը ժամանակ առ ժամանակ բնակվել են հայեր և թուրքեր: Տանտիրուհին պատմում է, որ այդ տանը իրենից առաջ ապրել է չորս սերունդ: Ներկայիս տան նկուղը ժամանակին եղել է գինու մառան, որտեղ շարված է եղել երկու տոննանոց քսան կարաս, երբ թուրքերը գյուղ են մտել, Բագրատ անունով գինեգործ տանտերը գինին տեղափոխել է այծի տիկերի մեջ, իսկ մառանը լցրել ջրով: Համարելով գյուղի ամենագեղեցիկ տունը՝ թուրքերը մի որոշ ժամանակ ապրել են այդտեղ, հետո հեռացել են: Տանը դարձյալ տիրացել են նախկին գերդաստանի բնակիչները: Նկուղում դեռևս պահպանված էին Սրբուհու սկեսուրի սկեսրոջ որդան կարմիրով ներկած պահարանը, հին ջրամանը, սանդը, սալան: Հնագետներին հետաքրքրել է հատկապես պահարանը, սակայն Սրբուհու տղան չի վաճառել այն, համարելով, որ այն հին տան միակ մասունքն է: Այսօր էլ հին տանը սովորույթի համաձայն հավաքվում են մեծ գերդաստանի հարսն ու աղջիկ, բուրդ են լվանում, ներքնակ ու վերմակ կարում, պահածոներ պատրաստում, կերուխում անում: «Իմ հարստությունը գերդաստանս է, թագավորանիստ գյուղիս պատմությունը: Երբ ամուսնացած աղջիկներս իրենց երեխաների հետ գալիս են, ցեղի հարսով ու աղջիկներով հավաքվում ենք իրար գլխի, բա ո՞նց, իրենց պապենական տունն է, ու հասկանում ես, որ սա է մնայունն ու հիշվողը, որ ավանդական ընտանիքից քաղցր բան չկա, որ ուժն ու զորությունը գալիս է ոչ միայն հողից, այլև ընտանիքից»,-ասում է Սրբուհին:

Տան ընդարձակ այգում Սրբուհին չորս զավակների և ինը թոռների անունով մրգատու ծառեր է տնկել, ելակ է աճեցնում, միաժամանակ Քարակերտ համայնքում բերքահավաքի համար իրենց գյուղից աշխատուժ է տանում, հաճախ ինքն էլ նրանց հետ աշխատում է, խոսք ու զրույցով օրն անց են կացնում: Ցավով է պատմում, որ գյուղից շատերն են մեկնում արտագնա աշխատանքի, նրանց թվում՝ ամուսինն ու որդին, որ գյուղատնտեսական աշխատանքները հիմնականում մնում են կանանց ուսերին: Սրբուհին քաջատեղյակ է գյուղի խնդիրներին, որոնց լուծմանը երբեմն մասնակից է դառնում: Օրինակ, իր քաղցր լեզվով ու եկեղեցու քահանայի օգնությամբ կարողացավ գյուղում հանգանակություն կազմակերպել և հավաքած 120 հազար դրամով գյուղի եկեղեցում տարեցների համար նստարաններ տեղադրել: Նրա ամենօրյա ջանքերով եկեղեցու բակում տնկված վարդերն անգամ ամռան տապին թարմ են մնում, իսկ շրջակայքի մաքրությանը մասնակից է դարձնում նաև գյուղի երեխաներին: Համայնքապետի խորհրդով գյուղում հարգանք ու հեղինակություն վայելող Սրբուհին առաջադրվել է ավագանու անդամի թեկնածու, ընտրվելու դեպքում գիտե անելիքները: Չի բացառում, որ ավագանու ձևական նիստերի ընթացքն ու բովանդակությունը այլ կլինի, որ իր դիտողականության և հետևողականության շնորհիվ շատ հարցերի ընթացք կտրվի: Գյուղապետարանի հետնամասի այգին ցանկապատի բացակայության պատճառով անասունների համար վերածվել է արոտավայրի, մինչդեռ երեխաների համար կարող է ծառայել խաղահրապարակ: Անմխիթար վիճակում է նաև գյուղի գրադարանը, որի դռներն ընթերցողների համար գրեթե միշտ փակ են: Եկեղեցի տանող ճանապարհը վերանորոգման կարիք ունի, հատկապես դժվար է տարեցների համար: «Քանի ուժներս տեղն է, գյուղը կարգի բերենք մեր երեխաների, թոռների համար, լավ օրինակ հանդիսանանք, որ մեզանից հետո գյուղի հարգն իմանան»,- հրաժեշտ տալիս ասաց Սրբուհին:

Անուշ ՆԵՐՍԻՍՅԱՆ

Լուսանկարներ

Հեղինակի նյութեր

• ՈՍԿԵՊԱՐ. այդ քաղցր բառը՝ խաղաղություն
• «Արվեստագետն ու գիտնականը պիտի համոզվեն, որ թիկունքում պետություն կա»
• «Արհ­միու­թ­յուն-գոր­ծա­տու հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թ­յու­նից կշա­հեն թե՛ աշ­խա­տո­ղը, թե՛ գոր­ծա­տուն ու իր բիզ­նե­սը»
• «Ներ­կա­յիս կա­ռա­վար­ման հա­մա­կար­գը ոչն­չով չի տար­բեր­վում նախ­կին իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րի վա­րած տն­տե­սա­կան քա­ղա­քա­կա­նու­թ­յու­նից»
• Երա­նի թե հայ գյու­ղա­ցու բո­լոր օ­րե­րի լու­սա­բացն ու մայ­րա­մուտն ա­վարտ­վեն խին­դով և ու­րա­խու­թ­յամբ
• Գոր­ծա­տուն պար­տա­վոր է հար­գել աշ­խա­տո­ղի աշ­խա­տան­քա­յին ի­րա­վուն­քը` ա­ռանց գոր­ծա­դու­լա­վո­րի պար­տադր­ման
• «Անհ­րա­ժեշտ է կան­խել գյուղն­շա­նա­կութ­յան հո­ղե­րի դեգ­րա­դա­ցու­մը»
• Ահագ­նա­ցող աշ­խա­տան­քա­յին միգ­րա­ցիան եր­կի­րը «դա­տար­կեց» ո­րա­կ­յալ մաս­նա­գետ­նե­րից
• Ոչ միայն ե­րա­զանք, այլև ի­րա­կա­նու­թ­յուն
• Տու­րիզ­մով զբաղ­վե­լու հա­մար նախ պետք է սի­րել հայ­րե­նի­քը
• Գառ­նա­ռիճ՝ ե­րեք պե­տու­թ­յուն­նե­րի խաչ­մե­րու­կում ապ­րող գյու­ղը
• «Վա­յել չէ թա­գա­վո­րի և իշ­խա­նի հա­մար գո­ղեր և ա­վա­զակ­ներ ու­նե­նալ, այլ միայն լր­տես­ներ, որ հե­տա­խույզ­ներ են»
• «Արհ­միու­թ­յուն­նե­րի հան­դեպ վս­տա­հու­թ­յան վե­րա­կանգ­նու­մը պետք է սկ­սել զրո­յից»
• Աշխա­տո­ղը պետք է ստա­նա այն­քան աշ­խա­տա­վարձ, որ այն բա­վա­րա­րի ոչ թե գո­յատևե­լու, այլ ապ­րե­լու հա­մար
• «ԵՊՀ ռեկտորի պաշտոնակատարը չկարողացավ լուծել ԵՊՀ արհմիության հետ կոլեկտիվ պայմանագիրը»
• Գա­զա­տար խո­ղո­վակ­նե­րը կան, բայց բնա­կի­չը գե­րա­դա­սում է փայ­տը
• Դի­լի­ջանն իր ռե­սուրս­նե­րով կա­րող է ապ­րել
• Մեղ­րի ե­կո­ղը, դեռ չմեկ­նած, մտա­ծում է հա­ջորդ այ­ցի մա­սին
• Տաշ­տու­նը 160 ծուխ ու­ներ, այ­սօր մնա­ցել է 22-ը՝ 60 բնակ­չով
• Անտառ­նե­րով շր­ջա­պատ­ված բնա­կա­վայրն իր ջե­ռուց­ման հար­ցը լու­ծել չի կա­րո­ղա­նում, օ­րեն­քը թույլ չի տա­լիս

Մեկնաբանություններ