Ինչպես ավարտել ղարաբաղյան պատերազմը

Այս խորագրով մեր թերթը պատրաստ է տպագրելու խորքային խնդիրներ շոշափող հոդվածներ` ընդսմին համամիտ չլինելով կամ ոչ միշտ համամիտ լինելով դրանցում արտահայտված տեսակետներին և առաջնորդվելով ֆրանսիացի դասական Վոլտերի հայտնի իմաստախոսությամբ. «Ես բացարձակապես համակարծիք չեմ Ձեր տեսակետին, սակայն կյանքս կտամ` այն արտահայտելու Ձեր իրավունքը պաշտպանելու համար»։

Սա մի խնդիր է, որ ձևով և բովանդակությամբ հրատապ ծառացած է Հայաստանի քաղաքական մտքի առաջ, բայց, ի ցավ մեզ և մեր երկրի, ոչ մի քաղաքական ուժ ոչ մի առիթով ամեն տեսակի ընտրություններից առաջ և ոչ էլ հետո չանդրադարձավ այս խնդրին: Պատճառը Մինսկի խմբի հովանու ներքո Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև ընթացող բանակցություններն են, որոնք շարունակվում են գրեթե քսան տարի և ուղղված են հիմնականում ստատուս քվոյի պահպանմանը, ոչ թե հարցի լուծմանը: «Ոչ խաղաղություն-ոչ պատերազմ» իրավիճակը կարող է շարունակվել ևս քսան, երեսուն, քառասուն տարի` հսկայական նյութական, մարդկային, բարոյական ներուժ խլելով մեր ժողովրդից և պետությունից` շեղելով նրան երկրի զարգացման և այլ ազգային ու պետական խնդիրների լուծումից՝ երկրորդական պլան մղելով դրանք: Դրա համար անհրաժեշտ է, որպեսզի հայ քաղաքական միտքը որոնի, գերխնդիր և քաղաքական նպատակ դարձնի մի խնդրի լուծում, որը կոչվում է` «Ինչպես ավարտել ղարաբաղյան պատերազմը»: Ես չեմ օգտագործում «Արցախ» բառը, որովհետև միջազգային քաղաքական միտքն այն ընկալում է որպես ղարաբաղյան պատերազմ:

Հարցին պատասխանելուց առաջ պետք է վերլուծել և գտնել, թե ի՞նչ վերաբերմունք ունեն գերտերությունները, Հայաստանը, Ադրբեջանն ու Թուրքիան ղարաբաղյան հակամարտության նկատմամբ և ինչ հեռակա խնդիրներ են լուծում նրանք` օգտագործելով սույն կոնֆլիկտային իրավիճակը իրենց պետությունների շահերին ծառայեցնելու տեսանկյունից:
Սկսենք ադրբեջանական և թուրքական քաղաքականությունից: Սա մի քաղաքականություն է, որը մշակված է Թուրքիայում և իրականացվում է Ադրբեջանի միջոցով: Սա այն մեծ խաղի մի դետալն է միայն, և այդ խաղի մեջ Ադրբեջանը միայն մանրադրամ է իր բանակով, պետականությամբ, նյութական և մարդկային ռեսուրսներով: Նշված միտքը հաստատվում է այն փաստով, որ պարտված երկիրը՝ Ադրբեջանը, պահանջում է Արցախի անվերապահ կապիտուլյացիա, ինչն ինքնին բանականությունից դուրս է: Նշված թեզը մշակված է Անկարայում և ոչ թե բխում է Ադրբեջանի շահերից, որը կարող է նոր պատերազմում լրիվ ջախջախվել, այլ այն հակահայկական խոր քաղաքականությունից, որը մշակել է Թուրքիան: Նպատակը մեկն է. Հայաստանին մշտապես պահել լարված վիճակում, առիթ ունենալով ռազմական ուղղակի միջամտության դիմելու հայ-ադրբեջանական կոնֆլիկտի դեպքում, փակ պահելու հայ-թուրքական սահմանը Հայաստանի տնտեսությունը թուլացնելու նպատակով:
Թուրքիան վարում է սառը պատերազմի քաղաքականություն Հայաստանի նկատմամբ:
Անկարան մշակել է «աքսիոմ քաղաքականություն», որի բնորոշումն է` ինչը վատ է Հայաստանի համար՝ լավ է Թուրքիայի համար: Կարևոր չէ, որ Թուրքիան դրանից շահի, կարևոր է, որ դրանից տուժի Հայաստանը:
Հիշենք այսօր կառուցվող Կարս-Թբիլիսի երկաթուղին, Բաքու-Թբիլիսի-Ջեյհան նավթամուղը, ապագայում կառուցվելիք «Նաբուկո» գազամուղը, որոնք բոլորը շրջանցում են Հայաստանը: Հիշենք 1918-1920 թվականներին Կարսի մարզի փոխարեն Վրաստանին տրված Աջարիայի Ինքնավարությունը, Ջավախքի երկրամասը, Ադրբեջանին նվիրաբերված Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետությունը, Արցախի Ինքնավար Մարզը, Հայաստանի հետ այսօր փակ թուրքական պետական սահմանը, Նախիջևանի և Աջարիայի կողմնորոշումներին միջամտելու, անմիջական ռազմական միջամտություն ցուցաբերելու Թուրքիայի պայմանագրային իրավունքները: Եվ վերջապես, այդ ամենի գլուխգործոցները՝ 1870-1923 թթ. ընթացող հայ ժողովրդի մեծ ու փոքր ցեղասպանությունները, 1921-ին կնքված ռուս-թուրքական Կարսի պայմանագիրը: Պայմանագիր, որը ամոթի խարան է Ռուսաստանի համար:
Եվ այս ամենի ֆոնի վրա ծիծաղելի է հայ-թուրքական ֆուտբոլային դիվանագիտությունը, թեև դրա անհրաժեշտությունը կար՝ ցույց տալու Թուրքիայի իրական դեմքը: Շվեյցարիայում ստորագրված հայ-թուրքական չհաստատված արձանագրությունները մեկ անգամ ևս ցույց են տալիս, որ գերտերություններն ի վիճակի չեն Թուրքիային պարտադրելու ոչ թշնամական հարաբերություններ Հայաստանի հետ:
Թուրքիան ձգտում է անվնաս պահել իր և Ադրբեջանի ստեղծած «Թուրքական աքցանը» Հայաստանի համար: «Թուրքական աքցանի» երկու «բերանների» միացման կետը Վրաստանն է, որը լայնորեն օգտվում է Հայաստանի դեմ ուղղված թուրքական նախաձեռնություններից: Վրաստանը վարում է քողարկված հակահայկական քաղաքականություն: Մեր «ոխերիմ բարեկամները» ձգտում են մեզնից ստանալ առավելագույնը, օգտվելով մեր աշխարհագրական դիրքի թուլությունից, դեպի ծով ելք չունենալու իրականությունից, թուրքական քաղաքականությունից:
Վրաստանը թուրքական քաղաքականության գործիքն է Անդրկովկասում:
Սակայն ամենագլխավորը Ռուսաստանն է, որը վարում է և վարելու է խիստ հակասական քաղաքականություն: Նպատակ ունենալով ամբողջ Անդրկովկասը պահելու իր ազդեցության տակ, ռուսական քաղաքական վերնախավը մեկ անգամ չէ, որ վաճառքի է հանել իր դաշնակից Հայաստանի և հայ ժողովրդի շահերը: Դա արվել է և՛ ցարական Ռուսաստանի, և՛ բոլշևիկների, և՛ ժամանակակից Ռուսաստանի կողմից: Այժմ էլ նրանք փորձում են Լեռնային Ղարաբաղի և ազատագրված տարածքների հաշվին դիրքեր ձեռք բերել Ադրբեջանում: Ռուս քաղաքական գործիչները չեն հասկանում, որ պայթյուն առաջացնող երկու «քիմիական տարրերը»՝ Հայաստանը և Ադրբեջանը, չի կարելի միավորել: Այդ պայթյունից կարող է տուժել հենց փորձարկող «քիմիկոսը»՝ Ռուսաստանը: Ռուսաստանում չեն հասկանում հզոր բուֆերային պետության՝ Հայաստանի դերը Անդրկովկասում, և շարունակում են օգնել Թուրքիային, նրա հակահայկական քաղաքականության իրականացմանը` ինչ-որ ժամանակավոր շահերի համար:
Եվրասիական միություն: Ահա Ռուսաստանի բյուզանդական քաղաքականության նոր մոդելը, որը ծառայելու է Ռուսաստանի ինչ-ինչ գեոքաղաքական շահերին: Դա նոր՝ կապիտալիստական «Սովետական Միություն» է, որն անտեսելու է մեր ազգային և պետական շահերը, զրկելու է, ի վերջո, ազգային բանակից և սեփական դրամական միավորից, սեփական տնտեսությունը զարգացնելու հնարավորությունից և դարձնելու է Հայաստանը ռուսական ծայրամաս:
Հայաստանը Ռուսաստանի հետ հարաբերություններում ԱՊՀ-ից, ՀԱՊԿ-ից այն կողմ չի կարող անցնել: Դա դեմ է մեր պետական և ազգային շահերին:
Ռուսական ամենամեծ դիվանագետը Գրիբոյեդովն է, որը հասկացավ հայկական տարրի դերը Անդրկովկասում և ամեն ինչ արեց այն ուժեղացնելու համար: Գրիբոյեդովի շնորհիվ է, որ Ռուսաստանը նրանից 200 տարի հետո էլ հենման կետ ունի Անդրկովկասում: Ավաղ, այսօր Ռուսաստանում չկան հայացքն ապագային ուղղած նման հզոր դիվանագետներ: Նման քաղաքականություն իրականացնողների բացակայությունը դժվարացնելու է մեր պետական ու ազգային գերխնդիրը՝ Անդրկովկասում հզոր և ընդարձակ հայկական պետության ստեղծումը:
Սակայն հայ և ռուս ժողովուրդները, հայկական և ռուսական պետություններն ունեն ընդհանուր շահեր և նպատակներ, և առանձին ռուս վայ-քաղաքական գործիչների ու խմբերի գոյությունը չի կարող խաթարել մեր ժողովուրդների բարեկամությունը, որովհետև դա կործանարար է երկու պետությունների համար:
Ի՞նչ վերաբերմունք ունեն ԱՄՆ-ը և Եվրամիությունը ղարաբաղյան խնդրի առնչությամբ: Նրանք նույնպես շահագրգռված են «ոչ խաղաղություն-ոչ պատերազմ» իրավիճակի պահպանմամբ, որպես միջոց ազդելու և միջամտելու տարածաշրջանի ներքին գործերին: Սակայն ԱՄՆ-ի կողմից Իրանի դեմ նախապատրաստվող պատերազմի գործոնը կտրուկ փոխում է վերաբերմունքը ղարաբաղյան խնդրի առնչությամբ: ԱՄՆ-ը ձգտում է վերացնել այն բոլոր հնարավոր վտանգները, որոնք կարող են ծագել ՆԱՏՕ-Իրան ընդհարման արդյունքում: Մենք վկան ենք «արաբական գարնան», Սիրիայում ընթացող միջկրոնական բախման, Իսրայելի կողմից Պաղեստինում «Համաս» շարժմանը տրվող ռազմական հարվածներին, որոնք ուղղված են Իրանին օգնող և դաշնակից ուժերի թուլացմանն ու ոչնչացմանը: Այս պայմաններում ԱՄՆ-ը չի կարող անվերահսկելի թողնել Իրանի սահմանակից այնպիսի վտանգավոր գոտու առկայությունը, ինչպիսին հայ-ադրբեջանական հակամարտությունն է: Իսկապես, աշխարհում ամենալարված իրավիճակը գտնվում է այստեղ, որտեղ երկու բանակներ քսանհինգ տարի խրամատներում կանգնած են իրար դեմ: Եվ բավական է մի փոքրիկ կայծ, որ բռնկի մի պատերազմ, որի նմանը չի եղել Երկրորդ աշխարհամարտից հետո:
ԱՄՆ-ի համար նշանակություն չունի, թե ո՞վ և ինչպե՞ս կկանխարգելի հայ-ադրբեջանական կոնֆլիկտը: Կարևորը կոնֆլիկտի վերահսկողությունն է և խաղաղապահ ուժերի տեղակայումը հակամարտող ուժերի շփման գոտում: Այդ դերը ԱՄՆ-ը վստահել է Ռուսաստանին, քանի որ չի ցանկանում լրացուցիչ ուժեր և ժամանակ ծախսել խնդրի լուծման վրա: Բայց քանի որ թե՛ ադրբեջանական, թե՛ հայկական կողմերը դեմ են ցանկացած խաղաղապահ ուժերի տեղակայմանը՝ զգուշանալով, որ նշված ուժերը կարող են «կշեռքի նժարը» թեքել ի վնաս իրենց, գերտերությունները մտածել են մի փոքրիկ քաղաքական խաղ: Այդ խաղի իմաստն այն է, որ սկսվում է պատերազմ երկու կողմերի միջև, և միջազգային խաղաղապահ ուժերը, առանց հարցնելու երկու կողմերի կարծիքը, մտնում են տարածաշրջան և կանգնում երկու բանակների միջև, դադարեցնելով պատերազմը միջազգային կարծիքի ճնշման տակ: Այսպիսով, կանխվում է Մեծ պատերազմը Փոքր պատերազմի միջոցով: Փոքր պատերազմը կարող է տևել մեկ շաբաթ` պլյուս-մինուս մի քանի օր: Այդ «մեկ շաբաթ պլյուս-մինուս մի քանի օրը» կարող է վճռական դառնալ թե՛ հայկական, թե՛ ադրբեջանական կողմի համար` կարևոր կենսական խնդիրներ լուծելու առումով, քանի որ գերտերությունների համար նշանակություն չունի որևէ կողմի հաղթանակը կամ պարտությունը:
Ադրբեջանը, անշուշտ, կփորձի օգտվել իրեն տրված հնարավորությունից՝ ուժով մեկընդմիշտ լուծելու Լեռնային Ղարաբաղի տարածքը իրեն վերադարձնելու հարցը, և խրամատային հրադադարը կվերածվի «տաք պատերազմի»:
Ի՞նչ պետք է անի Հայաստանը, և ո՞ր պետական ազգային շահն է, որ կարող է լուծել մեր երկիրը ստեղծված պայմաններում:
Աստված և պատմությունը մեզ տվել են եզակի հնարավորություն՝ մեկ շաբաթ պլյուս-մինուս մի քանի օր, լուծելու իր օգտին պետական, ազգային և ապագային ուղղված ամենակարևոր խնդիրները ռազմական ճանապարհով, եթե Ադրբեջանը դիմի արկածախնդրության և պատերազմ հայտարարի Հայաստանին: Եզակի հնարավորություն, երբ գերտերությունների համար մեկ է, թե ով կհաղթի այդ պատերազմում: Եզակի հնարավորություն, երբ Հայաստանը հնարավորություն կստանա մեկ հարվածով հարյուր տարի իր շուրջը հյուսվող թուրքական «սարդոստայնը» պատռելու և թուրքական բոլոր պլանները ոչնչացնելու: Աստված և պատմությունը մեզ չեն ների, եթե վճռականություն չցուցաբերենք և, ավելորդ զգուշավորությամբ տարված, մահացու հարված չհասցնենք Ադրբեջանին: Խաղաղությունը պարտադրվում է զենքով և հաղթանակով:
Որո՞նք են այն քաղաքական առաջնահերթությունները, որոնք պետք է լուծի Հայաստանը` որպես իր առջև ծառացած քաղաքական խնդիր: Դրանցից առաջինը Նախիջևանի «նվիրաբերված տարածքի» վերադարձն է Հայաստանին: Նախիջևանը ԽՍՀՄ փլուզումից հետո փաստացի դարձել է թուրքական պետության մի մասնիկ հայկական հանրապետության սրտում, թարախապալար, որից անհրաժեշտ է շտապ ազատվել, որպեսզի չվարակվի մեր երկիրը:
Առանց Նախիջևանի ազատագրման Հայաստանի երրորդ Հանրապետությունը գոյություն ունենալ չի կարող: Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետության տարածքում պետք է ստեղծվի երրորդ հայկական հանրապետություն: Դա հնարավորություն կտա երկաթուղային կապ հաստատելու հանրապետության հյուսիսի և հարավի, Իրանի և ամբողջ Մերձավոր Արևելքի միջև: Ճիշտ է, Նախիջևանի տարածքում են գտնվում թուրքական ռազմական ուժեր, որոնք ադրբեջանական զինված ուժերի հետ մի ամբողջություն են կազմում, սակայն հենց դա է խնդիրը, որ պետք է լուծի հայկական բանակը Եղեռնի 100-ամյակին ընդառաջ:
Աստված և պատմությունը Նախիջևանի դաշտն են ընտրել հայկական և թուրքական բանակների հանդիպման վայր, որտեղ մեր տարած հաղթանակը և ջախջախված թուրքական զինված ուժերը կլինեն լավագույն նվերը 1915 թվականի մեր անմեղ զոհերի հիշատակին: Գերի թուրք զինվորների շքերթը ապրիլի 23-ին Երևանի փողոցներով աշխարհի հզորներին կհիշեցնի, որ մենք խեղճ խնդրարկուներ չենք եղեռնի ճանաչման հարցում, և Հայկական մեծ եղեռնի միջազգային չճանաչումը կարող է բերել շատ տխուր միջազգային զարգացումների:
Մենք դա կարո՛ղ ենք անել: Մենք դրա համար ունենք անհրաժեշտ ուժ և հնարավորություն:
Երկրորդ խնդիրը հյուսիսային Արցախի ազատագրումն է: Նոր սահմանները Արցախի և Ադրբեջանի միջև պետք է անցնեն Իորի գետով, Մինգեչաուրի ջրամբարով, Կուրպ և Արաքս գետերով: Պետք է տիրապետել մայրուղիները և խաչմերուկները, երկաթուղային ճանապարհները, խողովակաշարերը, որպեսզի կարողանանք պարտադրել խաղաղություն: Անդրկովկասը շատ փոքր տարածք է ժամանակակից պատերազմ մղելու համար, և ընդամենը մի քանի ժամ է պետք Բաքվի մատույցներում հայկական տանկերի հայտնվելու և խուճապահար ադրբեջանական կառավարության Միլի մեջլիսին խաղաղության և մեզ անհրաժեշտ զիջումների փաստաթղթերը պարտադրելու և ստանալու համար: Դրանից հետո գերտերությունների բոլոր «խաղերը» և ցանկությունները հավասարվում են զրոյի:
Բացի դրանից, գերտերությունները մի շատ հիանալի հատկանիշ ունեն: Եթե նոր ստեղծված իրադրությունը իրենց համար ավելի ձեռնտու է, քան նախորդը, նրանք խոսում են, բայց գործնական ոչինչ չեն անում` հաստատելով քաղաքական նույն իրավիճակի գոյությունը:
Ո՞րն է նոր իրավիճակում գերտերությունների շահը:
Դա Արցախի և Ռուսաստանի միջև սեղմված Ադրբեջանն է, որը հարկադրաբար ավելի զիջող կլինի Ռուսաստանի նկատմամբ: Դա Թուրքիային կոնկրետ փոքրիկ ռազմական հարված հասցրած և ընդարձակված Հայաստանն է, որը ԱՄՆ-ին և ՆԱՏՕ-ին անուղղակիորեն օգնում է զսպելու Թուրքիային և իրենցից ավելի մեծ կախման մեջ դնելու: Աշխարհում ավելանալու է Հայաստանի նկատմամբ հարգանք տածող պետությունների քանակը: Հայաստանը և Արցախը ստանալու են այդքան երազած խաղաղությունը: ԱՄՆ-ի և ՆԱՏՕ-ի ձեռքերը ազատվում են Իրանին ռազմական հարված հասցնելու համար և այլն:
Առայժմ` այսքանը:
Ես պատերազմ չեմ առաջարկում:
Ես առաջարկում եմ ավարտել 1988 թվականից ձգձգվող պատերազմը` ամեն օր խրամատներում անիմաստ կերպով դիպուկահարների կրակոցներից զոհվող մեր երիտասարդների կյանքը փրկելու համար:
Լավագույն պաշտպանությունը հարձակումն է: Խաղաղությո՞ւն ես ուզում, պատրաստվիր պատերազմի:
Ինձնից առաջ շատ ավելի խելացի մարդիկ են ասել և կտակել բոլոր ժամանակներին: Մեզ մնում է օգտվել նրանց փորձից:

Սերգեյ ՎԱՐՈՍՅԱՆ
Գյումրի

Մեկնաբանություններ