1993 թվականին, երբ համայն հայության համար ծանր շրջափուլ էր՝ պատերազմական իրավիճակ, սոցիալ-տնտեսական ճգնաժամ, երբ մշակույթ-օրվա հաց տանդեմում ճաք էր տալիս «ոչ միայն հացիվի» հավատասյունը, նույն թվականին հրաշքի պես էր «Շնորհալիներ-93» համապետական մշակութային մրցույթ-փառատոնը, որտեղ ներկայացված էին Հայաստանի բոլոր մարզերի ու սփյուռքի բազմաշնորհ մանուկներն ու երիտասարդները՝ արվեստի ու մարզաշխարհի գրեթե բոլոր ժանրերից:

ԽՍՀՄ-ի փլուզումից հետո էլ ռուսական ներկայությունը Հայաստանում և, ընդհանրապես, Հարավային Կովկասում զգալի է եղել: Ռուսական ներկայությունն ունեցել է ոչ միայն ռազմաքաղաքական ու մշակութային, այլև տնտեսական դրսևորում: Պետք է նշել, որ Հայաստանի անկախության հռչակումից հետո հայ-ռուսական հարաբերությունների զարգացումը միանշանակ ընթացք չի ունեցել:

20-ամյա անկախություն ունեցող ՀՀ-ում ձևավորվեցին քաղաքական տարբեր գաղափարաբանական ուղղություններ` հիմնված ժողովրդավարական սկզբունքների վրա առավել ընդգծված են պահպանողական, լիբերալ և սոցիալիստական ուղղությունները:

«Իրատես de facto»-ի էջերում բազմիցս անդրադարձել ենք այն հարցին, որ հայաստանյան քաղաքական գործընթացներում զգալի դերակատարություն է տրված արտաքին գործոններին: Քաղաքական ուժերն ու հասարակությունը զգայուն վարքագիծ են ցուցաբերում աշխարհաքաղաքական կենտրոնների դիրքորոշումների հարցում: Այս երևույթը պատահական բնույթ չի կրում, այն ավելի շատ օբյեկտիվ պատճառներ ունի: Խնդիրն այն է, որ հայ ժողովրդի քաղաքական պատմությունն ու վարքագիծը զգալիորեն միահյուսված են եղել պատմական տարբեր ժամանակահատվածներում գոյություն ունեցած աշխարհաքաղաքական կենտրոնների դիրքորոշումների և դրանցից բխող գործողություններին:

Հայաստանի նախագահի ընտրությունը մշտապես դիտարկվել է թիվ 1 քաղաքական միջոցառման համատեքստում` իր ենթատեքստում ունենալով փոփոխությունների, բեկումների և զարգացման ճանապարհների փոփոխման կամ շարունակության ընկալումը:

Հայաստանում տեղի է ունենում արժեքների «պատերազմ»: Մի կողմում մարդիկ են, որոնց համար գերագույն արժեքը եղել է իշխանության մեջ մնալը, լինելը կամ այնտեղ ամեն գնով հայտնվելը և այդ պատճառով էլ ինքնահաստատվում են ուրիշների հաշվին, գիշատչի բնազդով այլոց մղում են առաջին գիծ, իրենք հետ քաշվում, իսկ հետո, երբ այդ մարդիկ հայտնվում են ծայրահեղ ծանր վիճակում և ստիպված են լինում հեռանալ Հայաստանից, սկսում են նրանց ծաղրել, հեգնել, կասկածի տակ առնել նրանց հերոսությունը:

Այս դիմակայության ժամանակ պարզենք, թե ինչ տվեց մեզ երկրի անկախացումը: Տվեց ազատություն (կանաչ վարունգը հեզիկ պլպլում էր ազատ բոստանում), վերականգնեց մեր անկաշկանդությունը: Հրաշք է: Զի որքա՜ն էինք մենք կաշկանդուն` կախյալության տարիներին: Բաղդատենք սույնը երեք անվանակարգում. խաշկերույթ, ԱԺ ընտրություններ, կոռուպցիա:

Զգուշացե՛ք, վերոնշյալ նախաճաշը վտանգավոր է հոգեբանական տեսանկյունից: Իսկ հոգեբանական և մտավոր ինքնախարազանումը մեր միակ փրկօղակն է` վերջնականապես ջնջելու արաբաթուրքական, հունաբյուզանդական, մոնղոլաիրանական հետքերը: Զի եթե մենք «փոքր ածու» ենք, ապա որտեղի՞ց այսքան բրածո-սրիկայացու և լրբացու:

Պաղեստինի ժողովուրդը փառավոր հաղթանակ տարավ: 60-ամյա ծանր ու դժվարին պայքարն ավարտվեց ՄԱԿ-ում դիտորդ պետության կարգավիճակով: Խոսքերով դժվար է նկարագրել բոլոր զոհողությունները` երեխաների ապրած վախն ու թափած արցունքները, սևազգեստ մայրերի չամոքվող վիշտն ու հույզերը: