«Ես այստեղ պետք չեմ ոչ մեկին, չեն էլ հետաքրքրվում, թե ինչ եմ անում»

(հարցազրույցն արվել է 2008-ին)

Որտե՞ղ փնտրել մեղավորներին, որոնց պատճառով աշխարհի նշանավոր բեմերը նվաճած ԳԵՂԱՄ ԳՐԻԳՈՐՅԱՆԸ կարծում է, թե ինքն այսօր ոչ ոքի պետք չէ Հայաստանում. գուցե մեր զրույցի տողատակերո՞ւմ:

«ԵԹԵ ԲՈԼՈՐՆ ՍԿՍԵՆ ԳԻՐՔ ԳՐԵԼ, Ո՞Վ ՊԻՏԻ ՀԱՑ ԹԽԻ»

-Պարոն Գրիգորյան, Դուք վոկալի դասեր եք տալիս և ի մոտո շփվելով երիտասարդների հետ՝ կարող եք բնութագրել նրանց: Որքանո՞վ է մեր երիտասարդությունը մոտ կանգնած մշակույթին, գիտությանը, հոգևոր բարձր արժեքներին:
-Իմ կարծիքով, այսօր ավելի մեծ է ձգտումը դեպի ուսումը: Եվ երիտասարդներից շատերին ոչ թե ուսումը, կրթությունն են հետաքրքրում, այլ ուսման արդյունքները: Բոլորը, իհարկե, չեն կարող այդպիսին լինել: Մենք քանի՞ լավ բժիշկ ունենք, քանի՞ լավ գրող ու երաժիշտ ունենք: Եթե բոլորն սկսեն գիրք գրել, ո՞վ պիտի հաց թխի: Ոմանց համար էլ կրթությունը դիպլոմ ունենալու միջոց է: Դե, սա էլ մոդա է, թող ունենան ու մի տեղ պահեն իրենց դիպլոմները: Օրինակ, ես իմ դիպլոմը չեմ տեսել ստացածս օրից, չգիտեմ՝ որտեղ է: Մեկը կստանա մասնագիտություն, մյուսը՝ դիպլոմ:
-Այսօր ԱՄՆ-ում հայամետ ղեկավարություն է ձևավորվում. նախագահ Օբամա, փոխնախագահ Ջոզեֆ Բայդեն, պետքարտուղար Հիլարի Քլինթոն: Սա կարո՞ղ է դեպի Ամերիկա արտագաղթի նոր խթան դառնալ հայ երիտասարդների համար:
-Ո՜չ, դա կապ չունի: Ի՞նչ պիտի անի Ամերիկայում արվեստագետը:
-Իսկ եթե արվեստագետ չէ՞:
-Ինձ հայտնի են բազմաթիվ դեպքեր, ես գիտեմ, թե ինչ են անում մարդիկ դրսում: Նրանք պարզապես ճորտություն են անում, մի բան, որ ամաչում են անել այստեղ, որովհետև սա իրենց երկիրն է: Դրսում ամոթ չէ նման բաներ անելը: Դա մեր մենթալիտետով է պայմանավորված: Այստեղ ամեն մեկն իրեն մինիստր է երևակայում, ամաչում է ծառայելուց, բանվորություն անելուց: Իսկ դրսում անում է՝ ինչ պատահի, փող է աշխատում, հետո գալիս է այստեղ ու իրեն միլիոնատեր զգում:

«ՉԵՄ ԿԱՐԾՈՒՄ, ԹԵ ԱՄԵՐԻԿԱՅՈՒՄ ՂԵԿԱՎԱՐՆԵՐԸ ՄԻԱԿՈՂՄԱՆԻ ՈՐՈՇՈՒՄՆԵՐ ԵՆ ԿԱՅԱՑՆՈՒՄ»

-Ըստ Ձեզ՝ ամերիկյան նոր կառավարությունը կճանաչի՞ հայոց ցեղասպանությունը:
-Կարող է և ճանաչել: Բայց մի քիչ դժվար է համոզված լինել: Չեմ կարծում, թե Ամերիկայում ղեկավարները միակողմանի որոշումներ են կայացնում: Այդպիսի կայացած երկրներում յուրաքանչյուր հարց փոխպայմանավորված է բազմաթիվ այլ հարցերով, և եթե նախընտրական շրջանում ինչ-որ խոստումներ են տրվում, դա դեռ չի նշանակում, թե դրանք անպայման կկատարվեն: Միայն ցանկությունը բավական չէ: Թուրքիան այնքան հզոր պետություն է, որ կարող է ազդել նրանց որոշումների վրա:
-«Եվրոպական կայունություն» բեռլինյան ընկերության աշխատակից, թուրք վերլուծաբան Նիգյար Յոքսելը հայկական «Կենտրոն» հեռուստաալիքի մեկնաբանին տված հարցազրույցում նշեց, թե Թուրքիան պաշտպանել է Բարաք Օբամայի թեկնածությունը, քանի որ հասկացել է, որ Հայաստանից ավելի կարևոր բաներ էլ կան իր համար: Հավատո՞ւմ եք ասվածի անկեղծությանը:
-Քաղաքականության մեջ ոչինչ բացառված չէ: Եթե թուրքերը խելոք լինեին, վաղուց ընդունած կլինեին հայոց ցեղասպանությունը և փակած կլինեին այդ թեման: Այստեղ կարևորն այն է, թե ինչ պայմաններով դա կարվեր: Կարող էին այնպիսի լուծում գտնել, որ իրենք ոչ թե վնասվեին, այլ օգտվեին դրանից: Մերոնք էլ կարող են այդ տեսակ մոտեցումներ առաջարկել:

«ԼԵՎՈՆ ՏԵՐ-ՊԵՏՐՈՍՅԱՆԻ ԻՇԽԱՆՈՒԹՅԱՆ ՏԱՐԻՆԵՐԻՆ ՈՒՂՂԱԿԻ ԳԵՆՈՑԻԴ ԷՐ ԻՐԱԿԱՆԱՑՎՈՒՄ ՄԵՐ ԱԶԳԻ ԴԵՄ»

-ՀՀ նախորդ և ներկա նախագահների փոխհարաբերություններում բարեկամական մթնոլորտ է տիրում, նրանց հաճախ ենք միասին տեսնում սոցիալական, քաղաքական և այլ ուղղվածության միջոցառումների ժամանակ: Սա վկայում է մեզանում քաղաքական կուլտուրայի առկայության մասի՞ն, թե՞ ընդամենը մասնավոր շահերի համընկնումով է պայմանավորված:
-Մեր երկրում վիճակը բավականաչափ կայունացել է, և դա շատ կարևոր է: Դեռ շատ թարմ են մութ ու ցուրտ տարիների հիշողությունները: Ոնց էլ նայենք, երկիրն առաջ է գնում: Մեծ քայլեր սկսեցին կատարվել Քոչարյանի օրոք, և Սերժ Սարգսյանն էլ, որ խելացի մարդ է, չի կանգնեցնի այդ պրոցեսը, կշարունակի ու, գուցե, կզարգացնի: Հիմա երկիրը, պետությունը մի քիչ հնարավորություն ունեն ազդելու օլիգարխների, կողոպտիչների վրա: Մարդիկ կան, որ օգտվում են ամեն ինչից, մարդիկ էլ կան՝ ոչնչից չեն օգտվում: Շատ խեղճ ապրող մարդիկ կան, որոնք իրենց երեխաների համար քաղցրավենիք գնելու փող չունեն, և այդ պարագայում ծիծաղելի բան է, երբ մեր փողատեր պատգամավորներն օգնականներ են ուզում պահել աղքատների հաշվին: Ի վերջո, իրենք փող ունեն և կարող են իրենց օգնականներին իրենց միջոցներով պահել: Ամոթ է, այսպիսի բան չի կարելի անել, չի կարելի այսպիսի տարբերություն դնել իրենց և ուրիշների երեխաների միջև:
-Նշեցիք, որ դեռ շատ թարմ են մութ ու ցուրտ տարիների հիշողությունները: Այդ հիշողությունները չխանգարեցին, որ շատ մտավորականներ և արվեստագետներ դուրս գային հանրահավաքի և համախմբվեին այն մարդու շուրջ, ում շատերն են մեղադրում անմոռաց մութ ու ցուրտ տարիների համար:
-Լևոն Տեր-Պետրոսյանի իշխանության տարիներին ուղղակի գենոցիդ էր իրականացվում մեր ազգի դեմ: Կարծում եմ, որ հանրահավաքների այն մարդիկ էին գնում, ում համար նա ժամանակին ինչ-որ բան էր արել, և հիմա նրանք ստիպված էին Լևոնի կողքին կանգնել: Դա մանր անձնական շահերով պայմանավորված բան էր:

«ԱԴՐԲԵՋԱՆԻ ՀԵՏ ՈՒՆԵՑԱԾ ՄԵՐ ԲՈԼՈՐ ՀԱՐՑԵՐԻ ԼՈՒԾՈՒՄՆԵՐԸ ԿԱԽՎԱԾ ԵՆ ՌՈՒՍԱՍՏԱՆԻՑ»

-Վրաց-օսական համակամարտության շուրջ բարձրացած աղմուկը կարո՞ղ է Ադրբեջանի ռազմական հոխորտանքները կանխող գործոն հանդիսանալ:
-Վրաց-օսական հակամարտությունն իրականում ռուսների և ամերիկացիների հակամարտություն էր՝ Վրաստանի միջոցով: Այդ հակամարտությունից շատ օգտվեցին ռուսները և, փաստորեն, զգացրին, որ իրենք նորից մեծ ազդեցություն ունեն տարածաշրջանում: Ինձ թվում է, որ Ադրբեջանի հետ ունեցած մեր բոլոր հարցերի լուծումները ևս կախված են Ռուսաստանից: Իսկ ռուսը միշտ իր օգուտի մասին է մտածում և ճիշտ է անում: Ամեն երկիր պիտի իր օգուտը կարևորի:
-Եթե իր օգուտը թելադրի Ղարաբաղը «նվիրել» Ադրբեջանին, պիտի նվիրի՞:
-Չէ՜, նա նվիրողը չէ, խորհուրդ տվողն է: Կարող է հուշել, թե մենք կամ Ադրբեջանն ինչ անենք: Իսկ եթե չանենք, ուրեմն կռիվ կլինի: Արդեն հարցի լուծումը կթողնի Հայաստանին և Ադրբեջանին:

«ԲԱ ՄԻ ՕՐ ՊԻՏԻ ՍՊԱՆԵԻՆ ԻՐԱՐ, ՈՐՈՎՀԵՏԵՎ ՀԱՄԱՏԱՐԱԾ ԲԱՆԴԻՏԻԶՄ Է»

-Հայաստանում, հատկապես Լոռու մարզում, աշխուժացել է, այսպես կոչված, վենդետան: Սա անպատժելիության գիտակցումո՞վ է պայմանավորված, թե՞ այլ հանգամանքներով:
-Բա մի օր պիտի սպանեին իրար, որովհետև համատարած բանդիտիզմ է: ՈՒրիշ ի՞նչ պիտի անեին էդ մարդիկ: Էդ ունեցվածքը մի օր պիտի կիսեին, չէ՞: Փողը որ շատանում է, էդ տեսակ բաներ են լինում: Փողը պիտի ճիշտ ծախսվի, ձեռքներին չմնա, հակառակ դեպքում ինչ-որ մեկը կուզենա, որ էդ փողը միայն իրենը լինի: Բոլոր մեծ կռիվները, ռևոլյուցիաները հարստության, փողերի բաժանման խնդրով են պայմանավորված:
-Կոշի քրեակատարողական հիմնարկում նորակառույց եկեղեցու առկայությունը կարո՞ղ է ինչ-որ բան փոխել հանցագործ տարրերի վարքագծում կամ գոնե հոգևոր նկարագրում:
-Կուզենայի, որ փոխեր: Համենայն դեպս, ինչ-որ բանի ժողովուրդը պիտի հավատա: Ո՞նց կարելի է ոչ մի բանի չհավատալ: Իհարկե, եթե խոր մտածես, չես կարող հավատալ մի բանի, որը չես տեսել: Մանավանդ եթե հայ ես: Ամեն մեկն իր խելքի չափով ինչ-որ բանի հավատում է: Խոսեցինք վենդետայի մասին: Կարող էր, չէ՞, Աստված ինքը մասնակցել դրան, բայց ո՞ւմ շահը պիտի պաշտպաներ: Այսօր այնպիսի ակնհայտ կեղտեր ենք տեսնում մեր կյանքում, որ եթե Աստված այդ ամենը կառավարեր, ամեն ինչ պիտի այլ կերպ լիներ: Այդ ուժը, որ չգիտեմ` Աստվածն է, Բնությունը, Տիեզերքը, թե մեկ այլ բան, շատ լուրջ բան է, որը հասկանալու, բացատրելու համար դեռ հազարավոր տարիներ են պետք մարդկությանը, գիտությանը: Հասարակ ատոմից, մոլեկուլից մինչև գալակտիկաները և տիեզերական ամենատարբեր մարմինները նույն կառուցվածքն ունեն, նույն ձևի կրկնությունն են, նույն շարժումներն են կատարում, նույն փուլերով են զարգանում: Դրանք բոլորը կենդանի մարմինների նման են:

«ԱՅՆ ՍԵՐՈՒՆԴԸ, ՈՐ ԾՆՎԵՑ ԵՐԿՐԱՇԱՐԺԻՑ ՀԵՏՈ, ԴԵՌ ԵՐԿԱՐ ՊԻՏԻ ԿՐԻ ԻՐ ՎՐԱ ՑՆՑՄԱՆ ԴՐՈՇՄԸ»

-20 տարի է անցել Սպիտակի երկրաշաժից, բայց դեռ հոգեբանորեն չենք հաղթահարել այդ ցնցումը: Ցավոք, հաղթահարված չեն նաև աղետի ֆիզիկական հետևանքները. շատ ընտանիքներ արդեն մի ամբողջ կյանք ապրում են ժամանակավոր կոչված տնակներում: Սա ապաշնորհ ղեկավարների, աղետի գոտուն արվող հատկացումների ոչ արդարացի տնօրինմա՞մբ է պայմանավորված, թե՞ եղած միջոցներն իսկապես բավարար չեն:
-Այդ հաղթահարումը դեռ շատ երկար է տևելու: Այն սերունդը, որ ծնվեց երկրաշարժից հետո, դեռ երկար պիտի կրի իր վրա ցնցման դրոշմը: Վախի, սարսափի գեներն այսօրվա ջահելության մեջ են: Ովքեր դրսում էին, այդքան ծանր չապրեցին ցնցումը, իսկ այստեղ ապրողները, որ երկրաշարժից հետո սերունդ ունեցան, իրենց գեների մեջ են կրում աղետի հիշողությունը: Սա լուրջ մտորելու թեմա է: Այսօր էժան հումորի, տաշի-տուշիների ժամանակ չէ: Գուցե հիմա հենց ժամանակն է, որ ճիշտ ձևով մարդկանց մատուցվի կրոնը: Իսկ ֆիզիկական հետևանքները տարբեր բացատրություններ ունեն: Կային և՜ ազնիվ մարդիկ, և՜ կարեկցող մարդիկ, և՜ խարդախներ ու գողեր: Անուն առ անուն գյուղերին օգնություն էր հատկացվում, իսկ մարդիկ գողանում, իրենց համար շենքեր էին կառուցում: Աչք կապելու համար էլ գյուղում մի աղբյուր էին սարքում, որից առվի կեղտոտ ջուր էր հոսում, մաքուր ջուրն էլ չէին հասցնում մարդկանց: Այսպիսի բաներ միշտ էլ եղել են: Սովետական շրջանում չէի՞ն գողանում: Գողանում էին, ուղղակի մի քիչ վախ կար:

«ԳՈՂԵՐՆ «ՕՖԻՑԻԱԼ ԱՖՏԱՐԻՏԵՏՆԵՐ» ԵՆ ԱՅՍՕՐ»

-Այն ժամանակ վախենում էին Մոսկվայից, հիմա՞ ումից պիտի վախենան:
-Հիմա մեզ մոտ ո՞վ է «աֆտարիտետ»: Գողը: Ինձ համար սա շատ լուրջ խնդիր է: Գողերն «օֆիցիալ աֆտարիտետներ» են այսօր: Եթե մարդը, ասենք, գրող է, մտավորական է, նրա վրա ծիծաղում են: Փող չունենալն այսօր խայտառակ բան է: Գողերը քրեական աշխարհում իրոք «աֆտարիտետ» են, լուրջ, խելացի մարդիկ են, ունեն իրենց առանձին կյանքը, իրենց աշխարհը: Բայց դա պետության կամ ժողովրդի հետ ի՞նչ կապ ունի: Գողերի այսօրվա մեծ հեղինակությունը մարդկանց շրջանում գալիս է թիթիզությունից: Հենց փողոցում տղաները, աղջիկները գողական ժարգոնով են խոսում: Սա ցավալի բան է, ու չգիտեմ, թե երբ կվերանա:

«ԴՈՒՐՍ ԳՆԱԼ ՉՑԱՆԿԱՑՈՂ ԱՐՎԵՍՏԱԳԵՏՆԵՐԻՆ ՄԵԶ ՄՈՏ ՀՆԱՐԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆ ՉԻ ԸՆՁԵՌՎՈՒՄ ԴՐՍԵՎՈՐՎԵԼՈՒ, ԱՇԽԱՏԵԼՈՒ»

-Գեղամ Գրիգորյանի հետ հանդիպման սպասող ունկնդիրը ե՞րբ և ինչպիսի՞ հանդիպում կարող է ակնկալել:
-Չգիտեմ: Եթե ես իմ մասնագիտական աշխատանքով եմ զբաղվում, ուրեմն դրա դիմաց պիտի լավ վճարվեմ: Իսկ եթե չեմ վճարվում, ուրեմն այլ աշխատանք եմ անում և իմ մասնագիտությամբ զբաղվելու ժամանակը չունեմ: Երգելը լուրջ բան է: Կամ պետք է միայն երգելով զբաղվել, կամ չզբաղվել: Իսկ ես հիմա մտածում եմ բոլորովին այլ բան անելու և դրանով իմ ընտանիքի հոգսերը հոգալու, նրա բարեկեցությունն ապահովելու մասին: Կուզենայի զբաղվել իմ գործով, բայց այսօր ես այստեղ պետք չեմ ոչ մեկին, չեն էլ հետաքրքրվում, թե ինչ եմ անում: Երևի անհարմար մարդ եմ: Երևի ինքս պիտի գնայի-խնդրեի, բայց ես էլ չեմ ուզում ու չեմ կարող դա անել: Իհարկե, շատ վիրավորված եմ, բայց չեմ կարող թույլ տալ, որ վիրավորանքս տարածվի ազգիս վրա, այն մարդկանց վրա, ովքեր չեն հասկանում, թե ինչ են անում: Իմ կարիերան ես արել եմ, մտել եմ պատմության մեջ՝ անկախ նրանից, թե այստեղ ինչպես կգնահատեն այդ փաստը: Ես գիտեմ իմ գինը և իմ տեղը:
-Վիրավորվածությունը Ձեզ չի խանգարել ներկա գտնվել օրեր առաջ օպերայի և բալետի թատրոնում կայացած «Երկրաշարժ» ներկայացման պրեմիերային: Հրավերո՞վ եք գնացել, թե՞ սեփական նախաձեռնությամբ:
-Չեն հրավիրել. ինձ ոչ ոք չի հիշում: Բայց ես սիրում եմ իմ թատրոնը, չեմ կտրում կապս նրա հետ: Նայել եմ ներկայացումը, բայց չեմ հավանել: Դա թատրոնի հետ ոչ մի կապ չուներ, մեր երկրաշարժի, Հայաստանի հետ ընդհանրապես կապ չուներ: Մատից ծծած, պրիմիտիվ թեմա էր, մի քանի տողանոց տեքստ: Ավետ Տերտերյանի երաժշտությունը հազիվ մի 30 մարդ կարողանա լսել: Ռեժիսորն ուղղակի հերոս է, որ դրանից կարողացել է նայելու համար պիտանի մի բան սարքել: Կարծում եմ՝ մեկ-երկու ներկայացումից հետո խաղացանկից կհանեն:

Զրույցը վարեց Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Անհամբեր ու սիրով եմ սպասում իր հերթական գրին, ես էդ գրի մշտամնա ընթերցողն եմ
• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»

Մեկնաբանություններ