Պարտություններից գլուխը կորցրած Ադրբեջանի նախագահը ժամանակի ուղեծրից լրիվ է դուրս ընկել։ Հայտարարում է, թե ադրբեջանցի ժողովուրդը հոգնել է այս անիմաստ բանակցություններից, բայց ագրեսորի նման հարձակվում է Հայաստանի սահմանների վրա, ինչը ոչ մի առնչություն չունի իր վկայակոչած բանակցությունների, իմա՝ արցախյան հակամարտության հետ։ Ադրբեջանը փաստացի ոտնձգություն է կատարում Հայաստանի սահմանին, իսկ միջազգային հանրության հայտարարություններից տպավորություն է, որ դա կոնֆլիկտային գոտում հերթական հրադադարի խախտումն է։ Մինչդեռ իրականում Ադրբեջանը պատերազմ է հայտարարել աշխարհում արդեն 30 տարի միջազգայնորեն ճանաչված երկրին։ Քաղաքագետ ԱՂԱՍԻ ԵՆՈՔՅԱՆԻ հետ քաղաքական դիտանկյունից փորձեցինք հասկանալ ռազմական գործողությունների տրամաբանությունը։
-Ինչու՞ Ադրբեջանը ռազմական գործողություն սկսեց հայ-ադրբեջանական սահմանին, ըստ այդմ, ագրեսիա իրականացնելով միջազգայնորեն ճանաչված երկրի սահմանների դեմ։
-Առայժմ կարող ենք միայն ենթադրել, բայց կարծում եմ, իրենք դրանով ցանկանում են հասկացնել, որ կա հայ-ադրբեջանական, ոչ թե արցախա-ադրբեջանական հակամարտություն։
-Չնայած ՊՆ-ն առայժմ պաշտոնապես չի ներկայացնում, թե հայկական վերահսկողության տակ ինչ կարևոր բարձունք է հայտնվել, այդուհանդերձ, ի՞նչ կարող է դա նշանակել մեզ համար։
-Փաստն այն է, որ մենք մեր դիրքերը բարելավել ենք, ինչը նշանակում է, որ ունենք ավելի լավ վերհասկողություն ռազմաճակատի գծի նկատմամբ։
-Ինչու՞ հենց այս պահին ռազմական գործողություն սանձազերծեց Ադրբեջանը, հաշվի առնենք նաև այն հանգամանքը, որ երկրի ներսում ևս անկայուն վիճակ է։ Արդյոք ներքին խնդիրներից շեղելու համա՞ր էր նաև այս ամենը։
-Իհարկե, կարող է ներքին խնդիրներից շեղելու միջոց էլ է։ Այն հանրահավաքը, որը հաջորդեց ռազմական գործողություններին նաև ներքին կուտակված խնդիրների արտահայտություն էր, ինչն ավելի է սրվել համաճարակի պատճառով։ Դրանով պայմանավորված նաև նավթի գներն են անկում արձանագրել, որը ևս սրում է Ադրբեջանի ներքաղաքական իրավիճակը։ Նավթի գների անկումը հանգեցնելու է մի վիճակի, որ վեց ամիս հետո Ադրբեջանն այլևս պատերազմ սկսելու հնարավորություն չի ունենալու, որովհետև ֆինանսական միջոցներ չեն լինելու։ Իսկ թե ինչու մինչև հիմա նրանք չէին հարձակվում, պատճառներից մեկն էլ այն է, որ Նիկոլ Փաշինյանի օրոք Հայաստանի պետական ինստիտուտներն անշեղորեն թուլանում էին և կարիք չկար խանգարելու Փաշինյանին։ Իսկ հիմա Հայաստանի ընդդիմությունն ակտիվացել է և վտանգ կա, որ Փաշինյանը կարող է կորցնել իշխանությունը, ըստ այդմ, այդ ինստիտուտների թուլացման գործընթացն էլ կկանգնի։ Դրա համար պետք էր հենց հիմա սկսել պատերազմը, որ հետո Փաշինյանի հետ բանակցություններ վարեն։ Բայց բնականաբար սա միակ գործոնը չէ։
-Հետևելով այս օրերի գործողություններին, ի՞նչ եք կարծում, լայնամասշտաբ ռազմական գործողություններ կլինե՞ն։
-Չեմ բացառում լայնածավալ գործողությունները։ Որպեսզի կանխենք այդ զարգացումը, պիտի վերադառնանք բանակցությունների հին օրակարգին, մոնիտորինգի մեխանիզմների տեղադրմանը, որ հստակ երևա, թե ով է սահմանախախտը։ Ասել է՝ բանակցությունների սեղան վերադարձնել Ժնևի, Սանկտ Պետերբուրգի և Վիեննայի պայմանավորվածությունները, և դրանք կյանքի կոչել։ Սա է զինադադարը չխախտելու երաշխիքը։
-Գնդակը դիվանագիտությա՞ն դաշտում է, քաղաքական ճիշտ քայլերի հերթականությու՞ն է պետք։
-Կցանկանայի, որ արդեն գնդակը դիվանագիտության դաշտում լիներ։ Բանակցությունները բնականաբար շատ հաճախ լինում են գաղտնի, և հույս ունեմ, որ դրանք արդեն սկսվել են։
-Միջազգային արձագանքն այս ռազմական գործողություններին Ձեզ գոհացրե՞ց և ի՞նչ հետևություններ արեցիք։
-Ոչ, չգոհացրեց, այդ արձագանքն ավելի շատ ադրբեջանամետ էր։ Պատճառն այն է, որ Հայաստանը դադարել է ամենօրյա աշխատանք տանել միջազգային ասպարեզում։ Ճիշտ է, այս օրերին շատերը լծվեցին իրականությունը դրսին ներկայացնելու գործին, բայց դա այն արդյունքը չի կարող ապահովել, ինչ ամենօրյա հետևողական աշխատանքը միջազգային հանրության հետ։ Ի դեպ, այն ինստիտուտները, որոնք ժամանակին ամենօրյա ռեժիմով այդ աշխատանքներով էին զբաղված, այժմ ֆեյքեր են բուծում և ընդդիմադիրներին հայհոյում։
-Այս օրերին շատ քննարկվող հարցերից մեկն էլ այն է, թե պե՞տք է դիմել ՀԱՊԿ-ին, թե՞ ոչ։ Իսկ ՀԱՊԿ արձագանքից էլ դժգոհություն կա։
-Իշխանությունները պիտի ճիշտ գնահատեն իրավիճակը։ Եթե դիմեն ու ցանկալի արձագանք, անհրաժեշտ երաշխիքներ չստանան, ավելի վատ է, քան ընդհանրապես չդիմելը։ Գաղտնիք չէ, որ այս ընթացքում մենք ՀԱՊԿ-ի հետ շատ վատ ենք աշխատել։ Ընդամենը մի դրվագ հիշեցնեմ. Յուրի Խաչատուրովին ՀԱՊԿ գլխավոր քարտուղարի պաշտոնից հետ կանչեցինք ու փորձեցինք նրա հանդեպ քրեական գործ հարուցել։ Սա ոչ կոռուպցիայի դեմ պայքարի, ոչ էլ Մարտի 1-ի բացահայտման համատեքստում չէր, այլ խնդիր էր դրված վարկաբեկել ՀԱՊԿ-ն։ Եթե մենք մնում ենք ՀԱՊԿ-ում, իսկ մենք մնում ենք, կարծես թե այլ տեղից չեն էլ հրավիրում, ուրեմն այդ կառույցի ամրությունը մեր շահերից է բխում։ ՀԱՊԿ-ն թուլացնելով, փորձում ենք Ռուսաստանին կսմթել, բայց իրականում մենք մեզ ենք վնասում։
-Դրանո՞վ էր պայմանավորված այն հանգամանքը, որ ՀԱՊԿ-ը խիստ չեզոք արձագանքեց՝ չնայած ի տարբերություն Ադրբեջանի, Հայաստանն այդ կառույցի անդամ է, և նա է երաշխավորում մեր անվտանգությունը։
-Դա խոսում էր այն մասին, որ այս ընթացքում մենք մեր հարաբերություններն այդ կառույցի հետ փչացրել ենք։
-Ռուսաստանի արձագանքն ինչպե՞ս կգնահատեք, կարծեք` ուղիղ միջամտության ցանկություն երկար ժամանակ չկար։
-Կարծում եմ, Ռուսաստանն այդ առաքելությունը չստանձնելու այլընտրանք չունի, պարզապես ցանկանում է, որ իրեն դրա համար ավելի շատ խնդրեն։ Ռուսական մամուլում եղած արձագանքներն էլ էին փաստում, որ Ադրբեջանն այդ ուղղությամբ ավելի լավ է աշխատում, քան մերոնք, քանի որ հոդվածները հիմնականում ադրբեջանամետ էին։
-Այս օրերին հաճախ են փորձագետները նշում, թե մեծ է հավանականությունը, որ Նախիջևանի ուղղությամբ սադրանք իրականացվի։ Դուք դրա հնարավորությունը տեսնու՞մ եք, և ի՞նչ վտանգներ կարող են լինել։
-Անշուշտ, այդ սադրանքը երբեք չպետք է բացառել, բայց այդ ուղղության ընդգրկումը այս գործընթացների մեջ նշանակում է Թուրքիայի ուղիղ ներգրավում, որը իր հերթին նշանակում է կոնֆլիկտի չափազանց մեծացում, միջազգայնացում։ Սա մի կողմից զսպող գործոն է, բայց պետք չէ բացառել նաև այս ուղղությամբ անցանկալի զարգացումները։ Հատկապես այն համատեքստում, որ այս օրերին Թուրքիայի ներսում ևս զարգացումներ եղան։
-Եթե ամփոփ գնահատեք այսօրվա ռազմական և դիվանագիտական ողջ սպեկտրը, ի՞նչ կառանձնացնեք։
-Ռազմական դաշտում համոզվեցինք, որ մեր բանակը կարողանում է այսպիսի օպերացիաներին հուժկու պատասխան տալ, ինչը, իհարկե, ուրախացնում է, բայց տեսանք նաև, որ Ադրբեջանն ունի չափազանց թանկ, նոր տեխնիկա։ Սա նշանակում է, որ մեր զինուժը միշտ պիտի արդիականացնել, անընդհատ վարժանքներ իրականացնել։ Իսկ այս ընթացքում ավերված դիվանագիտական դաշտը պետք է վերադառնա հին սկզբունքներին, որոնք ժամանակին Մինսկի խումբն ընդունել էր ու փորձում էր Ալիևի հետ բանակցել։ ՈՒղղակի պիտի վերջ տալ անլրջությանը, թե լուծումը պիտի ընդունելի լինի Հայաստանի, Արցախի, Ադրբեջանի ժողովուրդներին, դադարեցնել անհեթեթ «խաղաղասիրությունը»։ Այս թեզերը բանակցություններից և ընդհանրապես ներքին օրակարգերից պիտի դուրս մղել։ Այդ խաղասիրության մասին գուցե կարելի է խոսել, երբ քաղաքական որոշումներ, անվտանգության հստակ միջոցառումներ կլինեն։ Հիմա ժողովրդի մենթալիտետը փոխելու ոչ միայն անհրաժեշտություն չկա, այլև նման կոչերը կարող են վնասակար լինել։
-Այս օրերին նախկին ու ներկա իշխանության ներկայացուցիչների միջև բանավեճ է սկսվել, նորից ներքին «թշնամի» են փնտրում։ Նորմա՞լ են այս վիճակում նման քննարկումները։
-Այստեղ լուրջ խնդիր կա։ Արջը յոթ երգ գիտի, յոթն էլ մեղրի մասին։ Ցանկացած իրավիճակի վերլուծություն իշխանության ներկայացուցիչները փորձում են կապել ընդդիմության հետ, մյուս կողմից էլ միասնականության կոչեր են անում։ Հիմա թող կողմնորոշվեն՝ ուզում են միասնակա՞ն լինել, թե՞ միշտ ու ամեն ինչում մեղադրել ընդդիմությանը։ Իրենք լուրջ խնդիր ունեն հասկանալու իրավիճակը, որովհետև միասնականության կոչն ընդդիմությանը իրականում լռեցնելու կոչ է։ Ընդդիմությունը լռի, իսկ իրենք անխնա նրանց քննադատեն։ Այստեղ տրամաբանության խնդիր էլ կա։
-Ոչ միայն մեր սահմաններին է արտակարգ վիճակ, այլև երկրի ներսում ևս, որտեղ կորոնավիրուսը չի ցանկանում նահանջել։ Իշխանությունն այս ընթացքում ինչպե՞ս հանրությանը ներկայացավ։
-Այս ընթացքում իշխանությունը չափազանց անգործունյա էր, չափազանց վատ մենեջմենթ իրականացրեց։ Հատ-հատ չեմ ցանկանում նշել, թե ինչ չարեցին, ինչը նպաստեց վիրուսի տարածմանը, պարզապես ընդգծեմ, որ միայն դիմակ դնելով վիրուսի դեմ պայքարելն ուղղակի անլուրջ է։ Մեզ մոտիկ մի սուպերմարկետում (քաղաքագետը ԱՄՆ-ում է- Ռ.Խ.) վաճառողուհին վարակվել էր, երեք օր փակեցին խանութը և ախտահանեցին։ Հայաստանում նման բան չկա։ Ոչ ախտահանման աշխատանքներ են կատարում, ոչ սոցիալական օգնությունն է պատշաճ, որ մարդիկ տանը նստեն։ Չկան կարանտինային միջոցառումներ։ Միայն դիմակ դնելով կարող է խնդրի 7-9 տոկոսը լուծվել, բա մնացա՞ծը։ Փոխարենն այս ընթացքն իշխանությունը լավագույնս օգտագործեց իր դիրքերն ամպրապնդելու համար։ Անցկացրեց սարսափելի օրենքներ, որոնք այլ պայմաններում լուրջ հասարակական հուզումներ կառաջացնեին։ Վերջին 15-20 տարիների համեմատ այսօր հասարակությունն ամենաաղքատ վիճակում է, որովհետև չեն աշխատում։ ՈՒ այս պայմաններում գույքահարկ ավելացնելը պարզապես անմարդկային քայլ է։ Արտակարգ դրության երկարաձգումն էլ անիմաստ է, որովհետև դա չի աշխատում։ Դա միայն քաղաքական միջոցառումների, հավաքների ազատությունը կանխելու համար է։ Քանի որ իշխանության դիրքերը երերուն են, Փաշինյանը դեռ երկար կպահի արտակարգ դրությունը։
Ի դեպ, այս օրերին խորհրդարանն ընդունեց մի օրենք, որով պատգամավորները կարող են տնից քվեարկել։ Ստացվում է, որ ԱԺ-ն դառնում է կնոպկա սեղմողների բազմություն և կարևոր չէ դահլիճից են սեղմում, թե տանից։ Մոռացել են, որ խորհրդարանի ամենակարևոր գործառույթը բանավեճերն են, քննարկումները։
Զրույցը՝ Ռուզան ԽԱՉԱՏՐՅԱՆԻ