Մանրամասն որոնում (արխիվ)
11.11.2024
 
ԱՄՆ-ի նորընտիր նախագահ Դոնալդ Թրամփը կչեղարկի Ջո Բայդենի վարչակազմի կարգադրությունները՝ պաշտոնն ստանձնելուց հետո առաջին շաբաթվա ընթացքում՝ հայտնել է Թրամփի շտաբի մամուլի քարտուղար Քերոլայն Լիվիթը։ Նրա խոսքով՝ Բայդենի ստորագրած 94 հրամանագրեր հանգեցրել են տնտեսական ճգնաժամի։ «Դրա համար էլ Թրամփին վերընտրել են նախագահի պաշտոնում, որպեսզի կանգնեցնի հետընթացը»,- հավելել է նա։               
 
Նորություններ » «Անվ­տան­գու­թ­յունն առ­հա­սա­րակ որ­տե՞ղ և ի՞նչ շր­ջա­նակ­նե­րում կա­րող է լի­նել, ե­թե ոչ որևէ տա­րած­քի նկատ­մամբ ու այդ­տեղ բնակ­վող բնակ­չու­թ­յան»

«Անվ­տան­գու­թ­յունն առ­հա­սա­րակ որ­տե՞ղ և ի՞նչ շր­ջա­նակ­նե­րում կա­րող է լի­նել, ե­թե ոչ որևէ տա­րած­քի նկատ­մամբ ու այդ­տեղ բնակ­վող բնակ­չու­թ­յան»

«Անվ­տան­գու­թ­յունն առ­հա­սա­րակ որ­տե՞ղ և ի՞նչ շր­ջա­նակ­նե­րում կա­րող է լի­նել, ե­թե ոչ որևէ տա­րած­քի նկատ­մամբ ու այդ­տեղ բնակ­վող բնակ­չու­թ­յան»
25.02.2020 | 01:10

Փա­շի­նյան-Ա­լիև հայտ­նի բա­նա­վե­ճից հե­տո շատ քն­նարկ­վեց այն հար­ցը, թե պատ­մա­կան ի­րո­ղու­թյուն­նե­րին Հա­յաս­տա­նի վար­չա­պե­տը չէր տի­րա­պե­տում, չէր կա­րո­ղա­ցել ներ­կա­յաց­նել հա­կա­մար­տու­թյունն ըստ էու­թյան։ Դրան հա­ջոր­դե­ցին Նի­կոլ Փա­շի­նյա­նի ձևա­կեր­պած, այս­պես ա­սած, «մյուն­խե­նյան սկզ­բունք­նե­րը», ո­րոնք ևս քն­նա­դա­տու­թյան չեն դի­մա­նում։ Հա­յա­գետ, ՀՀ մշա­կույ­թի վաս­տա­կա­վոր գոր­ծիչ, գրա­կան փաս­տագ­րու­թյան մի­ջազ­գա­յին ա­կա­դե­միա­յի ա­կա­դե­մի­կոս, ծնուն­դով նա­խիջևան­ցի ԱՐ­ԳԱՄ ԱՅ­ՎԱ­ԶՅԱ­ՆԻ հետ զրու­ցե­ցինք այդ սկզ­բունք­նե­րի և պատ­մա­կան ի­րո­ղու­թյուն­նե­րի շուրջ։ Հար­ցազ­րույ­ցում ներ­կա­յաց­վա­ծը կա­րող է նաև այս իշ­խա­նու­թյան և հատ­կա­պես Նի­կոլ Փա­շի­նյա­նի հա­մար լիկ­բեզ լի­նել։

-Փա­շի­նյան-Ա­լիև հայտ­նի բա­նա­վե­ճում շա­տե­րը նկա­տե­ցին հայ­կա­կան կող­մից պատ­մա­կան ի­րո­ղու­թյուն­նե­րի թե­րի ներ­կա­յա­ցու­մը։ Դուք ի՞նչ բաց­թո­ղում­ներ նկա­տե­ցիք և ընդ­հան­րա­պես ինչ­պի­սի՞ն պի­տի լի­նեին Փա­շի­նյա­նի հա­կա­փաս­տարկ­նե­րը։
-Մյուն­խե­նյան այդ հան­դի­պում-բա­նա­վե­ճում, ան­շուշտ, առ­կա էին պատ­մա­կան ան­ճշ­տու­թյուն­ներ և քա­ղա­քա­կան ի­րադ­րու­թյան ոչ պատ­շաճ մեկ­նա­բա­նում­ներ, մա­նա­վանդ Ա­լիևի բե­րած փաս­տարկ­նե­րում։ Ինչ վե­րա­բե­րում է մեր վար­չա­պե­տի մեկ­նա­բա­նու­թյուն­նե­րին, դրանք, ըստ իս, այն­քան էլ բա­վա­րար ու պատ­շաճ չէին։ Ըն­դա­մե­նը մեկ-եր­կու օ­րի­նակ։ Երբ Փա­շի­նյա­նը, պա­տաս­խա­նե­լով Ա­լիևի Շու­շիին վե­րա­բե­րող հար­ցին, թե իբր հայ­կա­կան ու­ժե­րի կող­մից ա­զա­տագր­ված տա­րածք­նե­րում ոչն­չաց­վել են ադր­բե­ջա­նա­կան մշա­կու­թա­յին ու պատ­մա­կան ար­ժեք­նե­րը, հա­կա­դար­ձեց, որ Շա­հու­մյա­նի շր­ջա­նում և Նա­խիջևա­նում Ադր­բե­ջա­նի վա­րած էթ­նիկ զտում­նե­րի հետևան­քով այդ տա­րածք­նե­րը հա­յա­թափ­վել են, և այդ­տեղ ար­դեն ոչ մի հայ մարդ չի ապ­րում։ Ճիշտ հա­մա­րե­լով այդ հա­կա­փաս­տար­կը, պետք է ըն­դգ­ծեմ, որ մեր վար­չա­պետն առ­հա­սա­րակ ո­չինչ չա­սաց, որ Ադր­բե­ջա­նը պե­տա­կան վան­դա­լիզ­մի քա­ղա­քա­կա­նու­թյամբ Նա­խիջևա­նը հա­յա­թա­փե­լուց զատ՝ 1998-2006 թթ., այդ ինք­նա­վար հան­րա­պե­տու­թյու­նում հիմ­նա­հա­տակ կեր­պով ա­վե­րել և բա­ռիս բուն ի­մաս­տով գետ­նի ե­րե­սից վե­րաց­րել է Ք.ա. 3-րդ հա­զա­րա­մյա­կից սկ­սած և մինչև մեր օ­րե­րը ստեղծ­ված հայ­կա­կան ողջ նյու­թա­կան ժա­ռան­գու­թյու­նը (վան­քեր, ե­կե­ղե­ցի­ներ, խաչ­քա­րեր, տա­պա­նա­քա­րեր և այլն), ո­րի թի­վը հաս­նում է 27 հա­զար միա­վո­րի։ Իսկ վեր­ջին 8-10 տա­րի­նե­րին էլ՝ հենց հայ­կա­կան վան­քե­րի ու ե­կե­ղե­ցի­նե­րի, օ­րի­նակ, Ա­գու­լի­սի ս. Թով­մա­յի, Աբ­րա­կու­նի­սի ս. Կա­րա­պե­տի ե­կե­ղե­ցի­նե­րի, Փա­ռա­կա­յի գե­րեզ­մա­նա­տան, Նա­խիջևան քա­ղա­քի Նո­յի դամ­բա­րան-ե­կե­ղե­ցու և այլ հու­շար­ձան­նե­րի տե­ղե­րում կա­ռու­ցել են մզ­կիթ­ներ և այլ շի­նու­թյուն­ներ։ Իսկ հայ­կա­կան աշ­խար­հիկ հու­շար­ձան­նե­րի, ինչ­պես օ­րի­նակ, վաղ միջ­նա­դա­րյան Երն­ջակ բեր­դի շի­նու­թյուն­նե­րի մնա­ցորդ­ներն էլ այ­լան­դա­կե­լով վեր են ա­ծել զբո­սաշր­ջա­յին հան­գր­վա­նի։ Այս­պի­սի քա­ղա­քա­կա­նու­թյուն է վա­րել Ադր­բե­ջա­նը նաև իր տա­րած­քի այլ հա­յաբ­նակ բնա­կա­վայ­րե­րի ու հու­շար­ձան­նե­րի հետ։ Օ­րի­նակ, ե­թե Բաք­վի հայ­կա­կան ե­կե­ղե­ցին օգ­տա­գոր­ծում են որ­պես գրա­դա­րան, ա­պա Բաք­վի 18-20-րդ դա­րե­րի հայ­կա­կան գե­րեզ­մա­նա­տան ¥2010-ա­կան­նե­րին այն իս­պառ ա­վե­րել են), տե­ղում շենք-շի­նու­թյուն­ներ են կա­ռու­ցել։
Մեկ այլ փաստ, օ­րի­նակ, ինչ­պե՞ս կա­րե­լի էր մո­ռա­նալ կամ չհա­կա­դար­ձել, գո­նե Հին Ջու­ղա­յի հռ­չա­կա­վոր գե­րեզ­մա­նա­տան, և նրա ե­կե­ղե­ցի­նե­րի ու նրանց մեր­ձա­կայ­քի 9-16-րդ դդ. շուրջ 4-5 հա­զար խաչ­քա­րե­րի կոր­ծան­ման ի­րո­ղու­թյու­նը, դրանք զին­վոր­նե­րի ձե­ռամբ խճա­քա­րե­րի վե­րա­ծե­լու, Ա­րաքս գե­տը թա­փե­լու և տեղն էլ զին­վո­րա­կան հրաձ­գա­րան կա­ռու­ցե­լու փաս­տե­րը։ Ի՞նչ վե­րա­բեր­մուն­քի ու ան­գի­տու­թյան կա­րե­լի է վե­րագ­րել սա... Մի՞­թե տե­ղին և ա­վե­լի ի­րա­տե­սա­կան ու ազ­դե­ցիկ չէր լի­նի այս­պի­սի փաս­տարկ­նե­րով Ադր­բե­ջանը և նրա ցե­ղաս­պան ու մշա­կու­թաս­պան քա­ղա­քա­կա­նու­թյունն ի ցույց դնե­լը, քան Տիգ­րան Մե­ծի ան­վան կամ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նի ան­տե­ղի հի­շա­տա­կու­մը։ Ան­տե­ղի հի­շա­տա­կում կամ հա­մե­մա­տում մի պե­տա­կա­նու­թյան ու ժո­ղովր­դի հետ ու նկատ­մամբ, ո­րը թա­թա­րա­կան խառ­նա­ծին ու քոչ­վո­րա­կան կե­ցու­թյամբ պատ­մու­թյա­նը հայտ­նի է ըն­դա­մե­նը 1918-ից։ Ա­սել է՝ մենք դեռևս ա­պա­վի­նում ենք մեր պատ­մա­կան ան­ցյա­լի հե­րո­սա­կան այս կամ այն ի­րա­դար­ձու­թյուն­նե­րի վկա­յա­կո­չում­նե­րին և ոչ մի կերպ չենք ու­զում տես­նել ու պա­տաս­խա­նա­տու լի­նել մեր օ­րե­րում և մեր աչ­քե­րի առջև կա­տար­ված­նե­րի հա­մար։ Միան­գա­մայն գի­տակ­ցում եմ, որ պե­տու­թյան ա­ռա­ջին դեմ­քը կամ դեմ­քե­րը ի զո­րու չեն երկ­րի ու ժո­ղովր­դի պատ­մու­թյան, տն­տե­սու­թյան ու մշա­կույ­թի և հա­զար ու մի բնա­գա­վառ­նե­րի վե­րա­բե­րյալ սպա­ռիչ ու հա­մա­պար­փակ տե­ղե­կու­թյուն­ներ ու­նե­նա­լու։ Այ­նուա­մե­նայ­նիվ, գո­նե նվա­զա­գույն ի­մա­ցու­թյու­նը, կար­ծում եմ, պար­տա­դիր է։ Այս­պի­սի խն­դիր­նե­րի վե­րա­բե­րյալ, ցա­վոք, պի­տի նշեմ, որ նմա­նա­տիպ ան­տար­բե­րու­թյուն ու մո­տե­ցում­ներ են ու­նե­ցել նաև ան­կախ Հա­յաս­տա­նի ե­րեք նա­խա­գահ­ներն ու ո­լորտ­նե­րի պա­տաս­խա­նա­տու­նե­րը։ Մե­կը մի քիչ ա­վե­լի, մյու­սը՝ մի քիչ պա­կաս։
-Հի­մա Փա­շի­նյա­նը խո­սում է, այս­պես ա­սած, մյուն­խե­նյան սկզ­բունք­նե­րի մա­սին, ո­րոն­ցից մեկն այն է, թե Ղա­րա­բաղն ան­կա­խու­թյուն է ստա­ցել այն­պես, ինչ­պես Ադր­բե­ջա­նը։ Կա՞ այս­տեղ այ­լա­կար­ծու­թյուն։
-Թերևս վե­րա­պա­հում­նե­րով կա­րե­լի է հա­մա­ձայ­նել այս մտ­քի հետ։ Սա­կայն չպետք է ան­տե­սել, որ ի սկզ­բա­նե Ար­ցա­խի խոր­հր­դա­յին իշ­խա­նու­թյունն ու ժո­ղո­վուր­դը (այն ժա­մա­նակ­վա խոր­հր­դա­յին օ­րենք­նե­րով) 1987 թ. կողմ­նո­րոշ­վել և ո­րո­շում է ըն­դու­նել Հա­յաս­տա­նին միա­նա­լու։ Կար­ծում եմ, սա է այն հիմ­քը, ո­րից եր­բեք չպետք է հրա­ժար­վել։ Ե­թե թար­մաց­նենք ոչ հե­ռու ան­ցյա­լի ա­կա­նա­տե­սի մեր հի­շո­ղու­թյուն­ներն ար­ցա­խյան խնդ­րի հան­րա­հայտ փաս­տե­րի վե­րա­բե­րյալ, ա­պա պի­տի ար­ձա­նագ­րենք, որ 1987-ի վեր­ջե­րից սկիզբ ա­ռած ար­ցա­խյան պայ­քա­րի ար­դյուն­քում՝ 1988-ի փետր­վա­րի 20-ին ԼՂԻՄ-ի ժո­ղովր­դա­կան պատ­գա­մա­վոր­նե­րի մար­զա­յին խոր­հր­դի ար­տա­հերթ նս­տաշր­ջա­նը ո­րո­շում ըն­դու­նեց ԼՂԻՄ-ը Ադր­բե­ջա­նի կազ­մից հա­նե­լու և ՀԽՍՀ-ին վե­րա­միա­վո­րե­լու հար­ցով Ադր­բե­ջա­նա­կան ԽՍՀ և Հայ­կա­կան ԽՍՀ Գե­րա­գույն խոր­հուրդ­նե­րի առջև միջ­նոր­դե­լու մա­սին։ Այս պա­հան­ջին Ադր­բե­ջա­նը, ինչ­պես հայտ­նի է, պա­տաս­խա­նեց բռ­նու­թյուն­նե­րով ու վան­դա­լիզ­մով։ 1988-ի փետր­վա­րի 27-29-ին Սում­գա­յի­թում, ա­պա նո­յեմ­բե­րի վեր­ջե­րին Կի­րո­վա­բա­դում, Բաք­վում, Խան­լա­րում, Նա­խիջևա­նի Ինք­նա­վար հան­րա­պե­տու­թյու­նում և հա­յա­շատ այլ վայ­րե­րում Ադր­բե­ջա­նը, կո­տո­րած­ներ ի­րա­կա­նաց­նե­լով, հայ բնակ­չու­թյա­նը զանգ­վա­ծա­բար ջար­դե­լով և սպա­նե­լով, ար­տաք­սեց։
Հաշ­վի առ­նե­լով ստեղծ­ված բարդ ի­րա­վի­ճա­կը՝ 1989-ի հուն­վա­րի 20-ին ԼՂԻՄ-ում Ա. Ի. Վոլս­կու ղե­կա­վա­րու­թյամբ ստեղծ­վեց Հա­տուկ կա­ռա­վար­ման կո­մի­տե, որն ան­մի­ջա­պես են­թարկ­վում էր Մոսկ­վա­յին և իր ծրագ­րե­րում ու­ներ Ար­ցա­խը Հա­յաս­տա­նի հետ լայն մշա­կու­թա­յին ու տն­տե­սա­կան կա­պեր հաս­տա­տե­լու-ի­րա­գոր­ծե­լու նպա­տակ­ներ, ո­րին Ադր­բե­ջանն ա­նընդ­հատ խո­չըն­դոտ­ներ էր հա­րու­ցում ու նո­րա­նոր պա­հանջ­ներ ներ­կա­յաց­նում Մոսկ­վա­յին։ Եվ այս ա­մե­նը, ի վեր­ջո, հան­գեց այն բա­նին, որ 1989-ի նո­յեմ­բե­րի 28-ին ԽՍՀՄ Գե­րա­գույն խոր­հր­դի նա­խա­գա­հու­թյու­նը ո­րո­շեց Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղը վերս­տին բռ­նակ­ցել Ադր­բե­ջա­նին, ո­րը գործ­նա­կա­նում պետք է ի­րա­կա­նաց­ներ հա­յա­տյաց Վ. Պ. Պո­լյա­նիչ­կո­յի գլ­խա­վո­րու­թյամբ կազմ­ված կազմ­կո­մի­տեն։
Ել­նե­լով դեպ­քե­րի զար­գաց­ման նման ոչ հա­յա­մետ ըն­թաց­քից, ՀԽՍՀ Գե­րա­գույն խոր­հուր­դը և Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի Ազ­գա­յին խոր­հուր­դը 1989-ի դեկ­տեմ­բե­րի 1-ին հա­մա­տեղ ո­րո­շում ըն­դու­նե­ցին Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղը ՀԽՍՀ-ին վե­րա­միա­վո­րե­լու վե­րա­բե­րյալ։ Այդ ո­րոշ­մա­նը վերս­տին հա­ջոր­դե­ցին հա­յա­տյաց Ադր­բե­ջա­նի իշ­խա­նու­թյուն­նե­րի 1990-ի հուն­վա­րի 13-17-ին Բաք­վում հրահ­րած հայ բնակ­չու­թյան նոր ջար­դե­րը, ինչ­պես նաև գոր­ծարկ­վեց ԼՂԻՄ տա­րած­քում ադր­բե­ջա­նա­կան նոր բնակ­չու­թյուն վե­րաբ­նա­կեց­նե­լու Ադր­բե­ջա­նի ծրա­գի­րը։ Մի նպա­տա­կադր­ված գոր­ծըն­թաց, որն ու­ղեկց­վում էր հայ բնակ­չու­թյան նոր կո­տո­րած­նե­րով և բռ­նա­գաղ­թե­րով։ Ի մի­ջի այ­լոց, Ադր­բե­ջանն իր այս ծրագ­րին վերս­տին կար­ծես կեն­դա­նու­թյան շունչ է ու­զում տալ «Շու­շիի ադր­բե­ջա­նա­կան բնակ­չու­թյուն» հոր­ջորջ­մամբ, որն ակ­նարկ­վեց նաև մյուն­խե­նյան հան­դիպ­ման ժա­մա­նակ։
Դի­մա­կա­յե­լով Ադր­բե­ջա­նի հա­րու­ցած բազ­մա­թիվ ու բազ­մա­տե­սակ բռ­նու­թյուն­նե­րին, Հա­յաս­տա­նի և Ար­ցա­խի պա­տաս­խա­նա­տու­նե­րը, ել­նե­լով ստեղծ­ված ի­րա­վի­ճա­կից, 1991-ին ստիպ­ված ընտ­րե­ցին Ար­ցա­խի խնդ­րի այ­լընտ­րան­քա­յին տար­բե­րա­կը՝ ինք­նո­րոշ­ման և ան­կա­խու­թյան հռ­չա­կագ­րի ըն­դու­նու­մը։ Վեր­ջինս էլ ըն­դուն­վեց ու հաս­տատ­վեց ԼՂԻՄ մար­զա­յին և Շա­հու­մյա­նի շր­ջա­նա­յին խոր­հուրդ­նե­րի հա­մա­տեղ նս­տաշր­ջա­նում՝ 1991-ի սեպ­տեմ­բե­րի 2-ին։ Այդ ո­րոշ­ման հի­ման վրա էլ 1991-ի դեկ­տեմ­բե­րի 10-ին տե­ղի ու­նե­ցած հան­րաք­վեի ար­դյունք­նե­րով հաս­տատ­վեց Ար­ցա­խի ան­կա­խու­թյու­նը։
Սրանք են նո­րօ­րյա մեր պատ­մու­թյան ար­ցա­խյան հիմ­նա­կան փաս­տե­րը և, ըստ իս, ցան­կու­թյան պա­րա­գա­յում պետք է վե­րա­դառ­նալ ար­ցա­խյան խնդ­րի 1988-ի փետր­վա­րի 20-ի վե­րոն­շյալ ո­րոշ­ման ի­րա­կա­նաց­մա­նը, ո­րը կա­պա­հո­վի հայ ժո­ղովր­դի եր­կու հատ­ված­նե­րը պե­տա­կա­նո­րեն մեկ միա­վոր­ման մեջ ա­մուր բռունցք ստեղ­ծե­լու ու դի­մա­կա­յե­լու գա­ղա­փար-ծրա­գի­րը։ Ըստ իս, ար­ցա­խյան խնդ­րի լուծ­ման ա­մե­նա­ճիշտ լու­ծու­մը դա է, և ա­մեն ինչ պետք է գոր­ծադ­րել դրա ի­րա­կա­նաց­ման հա­մար։
-Հա­ջորդ «սկզ­բունքն» էլ այն է, որ Հա­յաս­տա­նի վար­չա­պետն ա­ռաջ­նա­յին է հա­մա­րում անվ­տան­գու­թյու­նը, ոչ թե տա­րածք­նե­րը։ «Չկա տա­րածք, կա անվ­տան­գու­թյուն»,-ա­սում է Փա­շի­նյա­նը։ Այս թեզն ի՞նչ վտանգ­ներ է պա­րու­նա­կում։
-Չեմ կար­ծում, որ այս միտ­քը ճիշտ է։ Հե­տաքր­քիր է, անվ­տան­գու­թյունն առ­հա­սա­րակ որ­տե՞ղ և ի՞նչ շր­ջա­նակ­նե­րում կա­րող է լի­նել, ե­թե ոչ որևէ տա­րած­քի նկատ­մամբ ու այդ­տեղ բնակ­վող բնակ­չու­թյան։ Միով բա­նիվ, այս­պի­սի մո­տե­ցում-դիր­քո­րո­շու­մը կար­ծես մի­տում ու­նի մեղ­մե­լու կամ էլ մատ­նա­ցույց է ա­նում Ար­ցա­խի ու Հա­յաս­տա­նի իշ­խա­նու­թյուն­նե­րի ա­զա­տագր­ված այդ տա­րածք­ներն ա­ռայ­սօր (Լա­չի­նի շր­ջա­նից բա­ցի), չբ­նա­կեց­րած լի­նե­լու հան­գա­ման­քը։ Ի վեր­ջո, մե­կընդ­միշտ պի­տի հաս­կա­նալ, որ այս հար­ցում թե՛ Ար­ցա­խը, թե՛ Հա­յաս­տա­նը գրե­թե Ար­ցա­խի տա­րած­քի չափ ա­զա­տագր­ված այդ 7 շր­ջան­նե­րը բնա­կեց­նե­լու, հող ու ջրին տեր կանգ­նե­լու գեր­խն­դիր­ներ ու­նեն, ո­րը, ան­շուշտ, հեշտ լուծ­վող չէ։ Այս­տեղ փաս­տենք նաև այն, որ 1990-ա­կան­նե­րի վեր­ջե­րին Ար­ցա­խի կա­ռա­վա­րու­թյան ո­րո­շում­նե­րով սկս­վեց և կարճ ժա­մա­նակ անց դա­դա­րեց­վեց այդ ա­զա­տագր­ված տա­րածք­նե­րը հա­յու­թյամբ բնա­կեց­նե­լու ծրա­գի­րը։ Եվ այս կարևոր ու կեն­սա­կան ծրագ­րի տա­պալ­ման մա­սին այ­սօր ոչ ոք չի ու­զում խո­սել, ոչ ոք էլ ի­րեն պա­տաս­խա­նա­տու չի զգում։ Եվ այդ տե­սա­կե­տից ա­մենևին էլ պա­տա­հա­կան չպի­տի հա­մա­րել այն, որ ար­ցա­խյան բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի սե­ղա­նին մի քա­նի տա­րի ա­ռաջ ի հայտ ե­կավ նոր փոխ­զի­ջում կամ փոխ­զի­ջում՝ անվ­տան­գու­թյան ու կար­գա­վի­ճա­կի դի­մաց հաս­կա­ցու­թյու­նը, ո­րը, բա­նակ­ցու­թյուն առ բա­նակ­ցու­թյուն, տա­րի առ տա­րի ջա­նում են ամ­րապն­դել ժո­ղովր­դի գի­տակ­ցու­թյան մեջ։ Կամ էլ տպա­վո­րու­թյուն է ստեղծ­վում, որ ո՛չ Ադր­բե­ջա­նը և ո՛չ էլ Հա­յաս­տանն ու Ար­ցախն այն­քան էլ նպա­տա­կադր­ված չեն այս խն­դի­րը, ի վեր­ջո, լու­ծե­լու։ Կար­ծեք թե այն դար­ձել է հա­կա­մար­տու­թյուն­նե­րի մեջ գտն­վող պե­տու­թյուն­նե­րի ղե­կա­վար­նե­րի՝ կա­ռա­վար­ման ղե­կին մնա­լու, ինչ­պես և եր­կու ժո­ղո­վուրդ­նե­րին տևա­կա­նո­րեն լար­վա­ծու­թյան ու թշ­նա­մու­թյան մեջ պա­հե­լու մի­ջոց ու գոր­ծիք։ Տա Աստ­ված, որ իմ այս են­թադ­րու­թյու­նը սխալ լի­նի։
-Ղա­րա­բա­ղյան հա­կա­մար­տու­թյան շուրջ այ­սօր­վա զար­գա­ցում­նե­րը Ձեզ ի՞նչ են հու­շում՝ հնա­րա­վո՞ր է ա­ռա­ջի­կա­յում ինչ-որ փաս­տա­թուղթ հան­րու­թյա­նը ներ­կա­յաց­վի։
-Ոչ, չեմ կար­ծում։
-Իշ­խա­նու­թյուն­նե­րի քա­ղա­քա­կա­նու­թյու­նը հա­կա­մար­տու­թյան հար­ցում ի՞նչ էա­կան ուղ­ղոր­դում­նե­րի կա­րիք ու­նի։
-ՈՒղ­ղոր­դում­նե­րի կա­րիք միշտ էլ ե­ղել և այ­սօր էլ առ­կա է։ Ընդ ո­րում, այս խն­դի­րը վե­րա­բե­րում է ոչ միայն Հա­յաս­տա­նի, այլև Ար­ցա­խի իշ­խա­նու­թյուն­նե­րին։ Շատ ա­րա­տա­վոր ու պա­ռակ­տիչ երևույթ եմ հա­մա­րում այն հո­խոր­տանք­նե­րը, ո­րոնք այս կամ այն կերպ հն­չում են Ար­ցա­խից, որ Հա­յաս­տա­նը ոչ մի ի­րա­վունք չու­նի այս կամ այն կերպ խառն­վե­լու Ար­ցա­խի ներ­քին գոր­ծե­րին կամ էլ որևէ ուղ­ղու­թյուն ու ցու­ցում­ներ տա­լու։ Քան­զի այն ա­ռան­ձին և ինք­նու­րույն պե­տա­կան միա­վոր է։ Ձևա­կա­նո­րեն ա­յո, թերևս, այդ­պես է։ Սա­կայն ե­կեք սա­ռը դա­տո­ղու­թյամբ դա­տենք, թե վերևում նշածս ինչ հան­գա­մանք­նե­րի բե­րու­մով ստեղծ­վեց այդ ինք­նու­րույն պե­տա­կան միա­վո­րը, որն ան­բե­կա­նե­լիո­րեն Հա­յաս­տան է և ա­ռանց Հա­յաս­տա­նի էլ չի կա­րող գո­յատևել։ Ա­սածս ա­մենևին էլ թող խիստ կամ վե­րա­ցա­կան ու զգաց­մուն­քա­յին չթ­վա։ Եվ այս տե­սա­կե­տից էլ դա­տա­պար­տե­լի պետք է հա­մա­րել Հա­յաս­տա­նի և Ար­ցա­խի ա­ռան­ձին այն պե­տա­կան, քա­ղա­քա­կան գոր­ծիչ­նե­րի, ան­հատ­նե­րի եր­բեմն-եր­բեմն հն­չեց­րած սին ու մեր­ժե­լի հայ­տա­րա­րու­թյուն­նե­րը, ո­րոնք ի­րա­պես խո­չըն­դո­տում են Հա­յաս­տան-Ար­ցա­խի միաս­նա­կա­նու­թյանն ու միաց­մա­նը։
- Հա­յաս­տան-Ար­ցախ այդ լար­վա­ծու­թյան սկիզ­բը դրեց Նի­կոլ Փա­շի­նյա­նը, երբ հայ­տա­րա­րեց Ար­ցա­խում դա­վա­դիր ու­ժե­րի մա­սին, ո­րոնք այդ­պես էլ չհայտ­նա­բեր­վե­ցին։
- Հար­ցի ա­ռա­ջին մա­սի հետ հա­մա­միտ եմ։ Սա­կայն ինչ վե­րա­բե­րում է երկ­րորդ մա­սին, ա­պա պի­տի նշեմ, որ այդ­պի­սի ոչ պատ­շաճ հայ­տա­րա­րու­թյուն­նե­րի հայտ­նա­բե­րում­նե­րի հա­մար ա­ռանձ­նա­կի ջան­քեր պետք էլ չեն։
Չպետք է ան­տե­սել, օ­րի­նակ, Հա­յաս­տա­նի ա­ռա­ջին նա­խա­գահ Լևոն Տեր-Պետ­րո­սյա­նի այն դիր­քո­րո­շու­մը, որ ա­զա­տագր­ված տա­րածք­ներն ան­վի­ճե­լիո­րեն պետք է հետ վե­րա­դարձ­նել Ադր­բե­ջա­նին և Ար­ցա­խին օժ­տել ինք­նա­վար­ման բարձր կար­գա­վի­ճակ։ Կար­ծում եմ, ան­ցյալ տար­վա կե­սե­րին էր, որ հե­ռուս­տա­տե­սա­յին իր ե­լույթ­նե­րից մե­կի ժա­մա­նակ Տեր-Պետ­րո­սյա­նը իր այս կար­ծի­քի ի­րա­վա­ցիու­թյան մա­սին բա­ցեի­բաց հայ­տա­րա­րեց, թե տղա եք, ա­պա այդ տա­րածք­նե­րը պա­հեք։ Այս­տեղ էլ ինք­նըս­տին­քյան շատ օ­րի­նա­կան հար­ցադ­րում է ա­ռա­ջա­նում։ Ե­թե դա է ար­ցա­խյան խն­դի­րի լուծ­ման ի­րա­կան ու միակ ճա­նա­պար­հը, ա­պա այդ կար­ծի­քին հան­գե­լու հա­մար ար­ժե՞ր չորս տա­րի պա­տե­րազ­մել, ի­զուր տե­ղը բազ­մա­հա­զար ե­րի­տա­սարդ­նե­րի կյան­քը զո­հա­բե­րել և նույն­քան էլ հա­զա­րա­վոր­նե­րին դարձ­նել տա­րա­տե­սակ հաշ­ման­դամ­ներ։ Մի՞­թե ար­ժեր այս­պի­սի զո­հա­բե­րու­թյուն­նե­րի գնով ա­զա­տագ­րել պատ­մա­կան տա­րածք­նե­րը և մի քա­նի տա­րի հե­տո դրանք պար­զա­պես հանձ­նել։ Չէ՞ որ պե­տու­թյան ղե­կի պար­տա­կա­նու­թյուն­նե­րը ստանձ­նած ան­ձինք հարկ է, որ օժտ­ված լի­նեն ներ­կա­յի գոր­ծո­ղու­թյուն­նե­րով տես­նե­լու ու պատ­կե­րաց­նե­լու ա­պա­գա­յի գո­նե 10-20 տա­րի­նե­րին կա­տար­վե­լիք կամ էլ կա­տա­րե­լիք քայ­լե­րը։ Այ­լա­պես պա­հի ազ­դե­ցու­թյան տակ ի­րա­կա­նաց­ված քայ­լերն ու կի­սա­քայ­լե­րը միշտ էլ են­թա­կա են փլու­զում­նե­րի ու ան­կում­նե­րի։ Պե­տա­կան այ­րերն այս­պի­սի յու­րօ­րի­նակ հո­տա­ռու­թյուն­նե­րով ու օժտ­վա­ծու­թյուն­նե­րով են տար­բեր­վում պե­տա­կան ա­պա­րա­տի շար­քա­յին պա­տաս­խա­նա­տու­նե­րից։ Քան­զի պե­տու­թյան գլու­խ կանգ­նած մար­դու սխա­լը տվյալ պե­տու­թյան ու ժո­ղովր­դի հա­մար միշտ էլ ճա­կա­տագ­րա­կան ու կոր­ծա­նա­րար է ե­ղել և է։
Վե­րա­դառ­նա­լով Հա­յաս­տան-Ար­ցախ հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րին, փաս­տենք, որ աշ­խար­հի ո՞ր եր­կր­ներն ու ժո­ղո­վուրդ­նե­րը, ո՞ր քա­ղա­քա­կան ու­ժերն են հա­վա­տում կամ կա­րող են հա­վա­տալ, որ Հա­յաս­տանն ու Ար­ցա­խը տար­բեր պե­տու­թյուն­ներ կամ էլ տար­բեր ժո­ղո­վուրդ­ներն են։ Չէ՞ որ Ար­ցա­խի պե­տա­կան խոր­հր­դա­նի­շե­րը՝ անձ­նա­գի­րը, դրա­մա­կան մի­ջո­ցը նույնն են, ինչ Հա­յաս­տա­նի­նը։ Էլ չեմ խո­սում այն մա­սին, որ Ար­ցախն ու նրա սահ­ման­նե­րը հա­վա­սա­րա­զոր, նույ­նիսկ ա­վե­լին, պա­հում-պաշտ­պա­նում են Հա­յաս­տանն ու հա­յաս­տան­ցի­նե­րը։ Մի՞­թե Ար­ցա­խը Հա­յաս­տա­նից ա­ռանձ­նաց­նե­լու այս «քյան­դր­բա­զու­թյանն» ու աչ­քա­կա­պու­թյա­նը չպի­տի մե­կընդ­միշտ վերջ դր­վի։ Մի՞­թե կա­րե­լի է նման ան­հե­թե­թու­թյուն­նե­րով ա­նընդ­հատ պղ­տո­րել թե՛ ար­ցախ­ցի­նե­րի, թե՛ հա­յաս­տան­ցի­նե­րի մտ­քերն ու սր­տե­րը։ Մի՞­թե ար­ցախ­ցի ո­րոշ տմար­դի­ներն այն­քան ե­րախ­տա­մո­ռու­թյամբ են տա­ռա­պում, որ մո­ռա­ցու­թյան են տվել Ար­ցա­խի ա­զա­տու­թյան հա­մար բազ­մա­հա­զար հա­յաս­տան­ցի ա­հել ու ջա­հել­նե­րի գի­տակց­ված զոհ­վե­լը։
Սրանք հան­գա­մանք­ներ են, ո­րոնք ակն­հայ­տո­րեն միտ­ված են միաս­նա­կա­նու­թյան ազ­գա­յին գա­ղա­փա­րի դեմ և մի­միայն ջուր են ա­վե­լաց­նում ա­ռանց այդ էլ թա­փով աշ­խա­տող թշ­նա­մու ջրա­ղա­ցին։ Այս­տեղ ես տես­նում եմ նաև թե՛ Ար­ցա­խի, թե՛ Հա­յաս­տա­նի ի­րա­կան մտա­վո­րա­կա­նու­թյան պա­սիվ դե­րը։ Այս հան­գա­ման­քով էլ ժո­ղովր­դի հետ խո­սե­լու-ուղ­ղոր­դե­լու դե­րը ստանձ­նել են այս կամ այն իշ­խա­նա­վո­րին կամ նրա ար­տա­հայ­տած կար­ծիք­նե­րը սա­տա­րե­լու ու փա­ռա­բա­նե­լու, փնո­վե­լու կամ այ­պա­նե­լու վարձ­կան­ներն ու աճ­պա­րար­նե­րը, էլ քա­ղա­քա­գետ ու քա­ղա­քա­գի­տու­թյան տե­սա­բան, էլ վեր­լու­ծա­բան, լրատ­վա­մի­ջոց­ներ ու շին­ծու կայ­քէ­ջեր, սոց­ցան­ցեր ու խմ­բեր: Եվ, ի­հար­կե, օ­րու­մեջ փո­փոխ­վող տե­ղե­կատ­վա­կան, բազ­մա­թիվ քա­ղա­քա­կան կու­սակ­ցու­թյուն­նե­րի ու օ­րա­պա­կաս կազ­մա­կեր­պու­թյուն­նե­րի ու խումբ-խմ­բակ­նե­րի հե­ղե­ղա­տի պայ­ման­նե­րում ակն­հայ­տո­րեն ոչ միայն դժ­վար է, այլև նույ­նիսկ անհ­նա­րին է շար­քա­յին քա­ղա­քա­ցուն ճիշտ ու­ղի մատ­նա­ցույց ա­նե­լը։ Միով բա­նիվ, այս ա­մե­նի խառ­նակ­չին էլ, այդ ազ­գա­պա­ռակ­տիչ գոր­ծու­նեու­թյուն­նե­րի ար­մա­տա­խիլ ա­նո­ղին ու ուղ­ղոր­դո­ղին էլ մեր մեջ պետք է փնտ­րենք:
-Ներ­քա­ղա­քա­կան զար­գա­ցում­նե­րի այ­սօր­վա տրա­մա­բա­նու­թյու­նը Ձեզ թույլ տա­լի՞ս է հու­սալ, որ այս իշ­խա­նու­թյունն ի վի­ճա­կի է կար­գա­վո­րե­լու ար­ցա­խյան հա­կա­մար­տու­թյան պես բարդ խն­դի­րը։
-Ա­մե­նօ­րյա աշ­խա­տան­քով պի­տի ջա­նալ օր ա­ռաջ չե­զո­քաց­նել Ար­ցախ-Հա­յաս­տան հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րում առ­կա ջայ­լա­մա­յին քա­ղա­քա­կա­նու­թյամբ չն­կա­տե­լու տր­վող մեծ ու փոքր բո­լոր տա­րա­ձայ­նու­թյուն­նե­րը։ Այ­լա­պես ոչ այս իշ­խա­նու­թյու­նը և ոչ էլ սրա­նից հե­տո ե­կո­ղը կամ ե­կող­նե­րը ի վի­ճա­կի չեն լի­նե­լու ար­ցա­խյան խն­դի­րը ի նպաստ Ար­ցա­խի ու Հա­յաս­տա­նի կար­գա­վո­րե­լու։ Քան­զի այդ­պի­սի խն­դիր­ներն ար­մա­տա­խիլ չա­նելն ու դրանց հետ հա­մա­կերպ­վելն է, որ պա­տե­րազ­մա­կան դաշ­տում հաղ­թա­նա­կած եր­կիրն ու ժո­ղո­վուրդն ա­ռայ­սօր ար­ցա­խյան բա­նակ­ցա­յին գոր­ծըն­թաց­նե­րում մեկ խրա­մա­տա­վոր­վում է, մեկ նա­հան­ջում, մեկ էլ փոխ­զի­ջում­նե­րի և տա­րածք­ներ հանձ­նե­լու հար­ցե­րի ա­պա­վի­նում։
Զրույ­ցը՝ Ռու­զան ԽԱ­ՉԱՏ­ՐՅԱ­ՆԻ

Դիտվել է՝ 9190

Հեղինակի նյութեր

Մեկնաբանություններ

ԲեռնելԲեռնել

Ասում են...

. .

Տարածաշրջանային

Իրանի և Հայաստանի բարեկամությունը բխում է մեր երկու երկրների շահերից

Իրանի և Հայաստանի բարեկամությունը բխում է մեր երկու երկրների շահերից

Բոլորը խոսում են ԱՄՆ-ի նոր նախագահ Թրամփի հակաիրանական լինելու մասին։ Այս ֆոնին նաև բարդանալու է մեր գործը։

Սոցցանցային գրառումներ

Զրկիր չարախինդ թշնամուդ քեզ պարտված տեսնելու հաճույքից
Զրկիր չարախինդ թշնամուդ քեզ պարտված տեսնելու հաճույքից

Բաժնի բոլոր նորությունները »

«Իրատես» թերթի արխիվից

Ինչո՞ւ ենք մենք հայրենիքը վիրտուալ սիրում
Ինչո՞ւ ենք մենք հայրենիքը վիրտուալ սիրում

Բաժնի բոլոր նորությունները »

Ծաղրանկարչի կսմիթ

Սե­փա­կա­նաշ­նորհ­ված պետ­բ­յու­ջե
Սե­փա­կա­նաշ­նորհ­ված պետ­բ­յու­ջե
2024 © Irates.am
Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են: Մեջբերումներ անելիս ակտիվ հղումը Irates.am-ին պարտադիր է: Կայքի հոդվածների մասնակի կամ ամբողջական հեռուստառադիոընթերցումն առանց Irates.am-ին հղման արգելվում է: Կայքում արտահայտված կարծիքները պարտադիր չէ, որ համընկնեն կայքի խմբագրության տեսակետին: Գովազդների բովանդակության համար կայքը պատասխանատվություն չի կրում: Էլեկտրոնային հասցե՝ info@irates.am
ԲաժանորդագրվելԳործընկերներՀետադարձ կապ
.