Գագիկ Հարությունյան. Ողջ հետխորհրդային տարածքում հոգևոր դաշտի մեծ դեֆիցիտ կա

Եվրասիականության ակունքները և եվրասիական ինտեգրման կոնցեպտուալ հիմքերն էին փետրվարի 24-ին ներկայացնում «Նորավանք» գիտակրթական հիմնադրամի, «Ինտեգրացիա և զարգացում» հասարակական կազմակերպության համատեղ քննարկման ժամանակ:
«Նորավանք» գիտակրթական հիմնադրամի տնօրեն Գագիկ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆԻՆ հարցրի.

-Ի՞նչ տվեց մեզ եվրաինտեգրումը:
-2015-ից մենք միացել ենք ԵԱՏՄ-ին և մեր հանրության մեջ լավագույն դեպքում իշխում է այն մտայնությունը, որ այդ քայլը Հայաստան-Ռուսաստան հարաբերությունների ամրապնդման համար էր:
-Այդպես չէ՞:
-Այդպես է, միևնույն ժամանակ եվրասիականությունը ենթադրում է ավելի լայն հասկացությունների դաշտ, որի պատկերացումները մենք չունենք: Խիստ հրատապ խնդիր է՝ հասկանալ, թե ի՞նչ ենք պատկերացնում ասելով «Եվրասիա», ի՞նչն է միավորելու եվրասիական ազգերին, ի՞նչ գաղարախոսություն ունեն, որտե՞ղ են եվրասիական քաղաքակրթական ակունքները:
-Իսկ կա՞ն այդ ակունքները, թե՞ կա աշխարհագրական տարածք, որ միավորվում է տնտեսական ու քաղաքական նպատակահարմարությամբ:
-Անշուշտ կա քաղաքակրթական բովանդակություն, որի մասին խոսում էին դեռ 19-րդ դարում, 20-րդ դարի 20-ական թթ. ռուս վտարանդիները Փարիզում փորձում էին հասկանալ աշխարհում ռուսական առաքելությունը: Նրանք հասկանում էին, որ Խորհրդային Միությունը շարունակում է Ռուսական կայսրության ավանդույթները և պետք է դիտել որպես պատմական մեկ ամբողջություն, մեկ տրամաբանության մեջ: Գտնվելով Արևմուտքում՝ նրանք ընդունում էին, որ եվրասիական քաղաքակրթությունը պետք է դիմադրի արևմտյան պրագմատիկ և շահադիտական քաղաքակրթությանը: Այս տեսակետի հիմքում իշխան Տրուբեցկոյի մտքերն էին, վտարանդիական շարժումը այդպես էլ ավարտվեց՝ Տրուբեցկոյի մահով:
-Հայրենաբաղձություն չկա՞ր այդ տեսակետի մեջ:
-Կար, բայց հայրենաբաղձությունը ծագում է, երբ ինչ-որ պահանջներ չեն բավարարվում իրականության մեջ: Խորհրդային Միությունում եվրասիականությանը բավականին սառն էին վերաբերվում, թեման գրեթե չէր շոշափվում մամուլում ու գրականության մեջ:
-ԱՊՀ-ի հիմնադրումից հետո եվրասիականությունը մոդայիկ դարձավ, հիմա նույնիսկ ԱՊՀ-ն ավելորդ է դառնում, երբ կա ԵԱՏՄ-ն, այո՞:
-Եվրասիականությունը սկսեց վերակենդանանալ ԽՍՀՄ-ի փլուզումից հետո: ԽՍՀՄ-ի փլուզման մեջ բավականին մեծ դերակատարում ուներ այլախոհական շարժումը, որի անդամները շատ հարցերում իրոք ճիշտ էին: Բայց ԽՍՀՄ-ի փլուզումից հետո նրանցից շատերը մեծ հիասթափություն ապրեցին: Երբ հաստատվեցին ազատական հարաբերությունները, նրանք տեսան, որ դա էլ դրախտի ճանապարհը չէ: Ռուաստանի արտադրական, տնտեսական, ֆինանսական կորուստները ԽՍՀՄ-ի փլուզումից ավելի մեծ էին, քան հայրենական պատերազմի ժամանակ: Քանդվեց արդյունաբերությունը, առավել մեծ էր գիտության և կրթության ոլորտի անկումը: 1918-23 թթ., երբ Ռուսաստանում քաղաքացիական պատերազմ էր, գիտահետազոտական 29 հաստատություն ստեղծվեց, ԽՍՀՄ-ի փլուզումից հետո միայն Ռուսաստանում փակվեց գիտահետազոտական 4000 ձեռնարկություն: Նույնը վերաբերում է Խորհրդային Հայաստանին, որտեղ 200-ից ավելի գերատեսչական ինստիտուտներ կային և գրեթե բոլորն անհետացան: Պարզվեց՝ սոցիալիստական համակարգում ամեն ինչ չէ, որ վատ է, ուղղակի այդ համակարգը դարձել էր մոնոպոլ, իսկ մոնոպոլիաները, որպես կանոն, վատ են վերջացնում: Պետք է ունենալ բազմագաղափարախոսական ուղղություն: ԽՍՀՄ-ը, որ շարունակում էր ռուսական կայսրությունը, ինքնավարություն տվեց փոքր ազգերին՝ օրինակ, Սիբիրի փոքր ազգերը ստացան ինքնավարություն, ունեցան գիտությունների ակադեմիա, օպերայի և բալետի թատրոններ: Երբ դա դիտարկում ենք անգլոսաքսոնյան կայսրություններում, տեսնում ենք, որ տեղաբնակները լավագույն դեպքում ռեզերվացիաներում էին հայտնվում:
-Այսօր ո՞րն է եվրասիականության քաղաքակրթական արժեքը:
-Մեզ միավորում է անցած ճանապարհը, շուտով 200 տարին կլրանա, որ Հայաստանի արևելյան հատվածը մտավ Ռուսական կայսրության կազմի մեջ:
-Այո, բայց այդ տարածքում միայն Ռուսաստանը չէ, գործնականում մենք՝ քրիստոնյաներս, միավորվում ենք մուսուլմանական տարածքի հետ:
-Չեմ կարծում, որ միավորվում ենք, մենք համատեղ գործունեություն ենք ծավալում ու այդ ճանապարհին շատ մեծ խնդիրներ կան: Միևնույն ժամանակ կան և ընդհանրություններ: Այսօր կան պետություններ, որոնք գոյացել են և իրենց ինքնությունը ձեռք են բերել ԽԱՀՄ-ի տարիներին, մինչ այդ դժվար էր պատկերացնել, որ կա Ղազախստան երկիր:
-Ինչո՞ւ, ղազախներն ապացուցում են, որ մի քանի հազար տարվա պատմություն ու պետականություն ունեն: Նազարբաևը Ձեզ հետ չի համաձայնի:
-Տարածքը եղել է և այդ տարածքում մոնղոլական արշավանքների հետևանքով ինչ-որ կազմավորումներ եղել են: Բայց ընդհանրությունների խնդիրները չեն քննարկվում, չեն ուսումնասիրվում: Այսօր հայ հանրությունը նվազագույն պատկերացումներ ունի, թե ինչ է Ղրղզստանը:
-Ղրղզստանը առավելագո՞ւյն պատկերացումներ ունի Հայաստանի մասին:
-Եթե մենք ինչ-որ պատկերացում ունենք, նրանք ընդհանրապես որևէ պատկերացում չունեն՝ սա առաջին խնդիրն է՝ մեծացնել տեղեկացվածությունը:
-Իսկ գուցե չկա տեղեկացված լինելու ցանկությո՞ւն, պահանջա՞րկ:
-Այդ պահանջարկային հասարակությունները առաջընթաց չեն ապրում, պահանջարկը պիտի ստեղծվի:
-Դուք առավոտյան արթնանում եք, որ լվացվելուց առաջ մոտենաք համակարգչին ու կարդաք՝ ինչ կա-չկա Ղազախստանում, Ղրղզստանո՞ւմ:
-Ոչ, իհարկե, բայց վա՞տ կլինի, որ հեռուստացույցից իմանանք՝ ինչո՞վ է այսօր ապրում ղազախը, ի՞նչ է մտածում ղրղզը… Դա խնդիրները չի լուծի, բայց կնպաստի, որ համագործակցությունը բարելավվի:
-Իսկ հոգևոր դա՞շտը:
-Ողջ հետխորհրդային տարածքում հոգևոր դաշտի մեծ դեֆիցիտ կա, հոգևոր-մտավոր արտադրանքը նվազել է: Դա խնդիրների խնդիրն է:

Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ