«Պետք է ոչ թե ռազմաքաղաքական դաշինք կնքել, այլ ճանաչել ԼՂՀ անկախությունը»

«Իրատեսի» զրուցակիցն է Գլոբալիզացիայի և տարածաշրջանային համագործակցության կենտրոնի տնօրեն ՍՏԵՓԱՆ ԳՐԻԳՈՐՅԱՆԸ:

-ԵԱՀԿ ՄԽ համանախագահները Հայաստանի և Ադրբեջանի ԱԳ նախարարներին շփման գծում միջադեպերի հետաքննության մեխանիզմների տեղակայման նախագիծ են ներկայացրել: Մամեդյարովը շարունակում է պնդել, որ հայկական զինուժը պետք է դուրս բերվի «օկուպացված» տարածքներից, Նալբանդյանի հետ հանդիպումը ՈՒոռլիքը գնահատում է գերազանց: Հունիսին նախագահները համաձայնել են հանդիպել: Ձեր գնահատականով՝ մենք պատրա՞ստ ենք բանակցությունների, եթե Ադրբեջանը շարունակում է նախապայմաններ դնել:
-Առաջին հերթին այդ հարցը պետք է ուղղել իշխանություններին՝ նրանց, որ պատասխանատու են բանակցությունների համար և տիրապետում են ամբողջական տեղեկատվության: Ես կարող եմ ասել իմ կարծիքը: Մենք վերլուծելիս գրեթե միշտ իրադարձությունները քննարկում ենք մեր տեսանկյունից, բայց շատ օգտակար է իրավիճակին նայել Ադրբեջանի աչքերով: Դժվար է, իհարկե, բայց պատրաստված լինելու համար անհրաժեշտ է: Նրանք համարում են, որ քառօրյա պատերազմում հասել են մեծ հաջողության և շատ ոգևորված են: Ավելի կոշտացել է հասարակության դիրքորոշումը՝ լուրջ դժգոհություն կա, որ Ալիևը դադարեցրեց պատերազմը: Տասնամյակներ ապրելով պարտության գաղափարի հետ՝ նրանք համարում են, որ հասել են մեծ հաջողության, որը պետք էր շարունակել: Արդեն չեմ ասում, որ Ալիևի դիրքորոշումը, մեղմ ասած, կառուցողական չէ: Ապրիլյան պատերազմում, իրենց գնահատականով, փայլուն հաջողությունը նոր լիցքեր է տալիս ադրբեջանցիներին, ուժեղացնում է նոր պատերազմի հավանականությունը: Այդ պատճառով ես այսօր շանս չեմ տեսնում, որ Ալիևը կարող է փոխել վերջին երեք- չորս տարիների դիրքորոշումը: 2012-ից հետո այդ դիրքորոշումը եղել է նախապայմանային՝ դուրս բերեք զորքերը Ղարաբաղի շրջակա տարածքներից, հետո կխոսենք: Պատերազմն էլ Բաքուն սկսեց ստատուս քվոն քանդելու համար: Պետք չէ ոչ զարմանալ, որ նա կրկնելու է նույնը, ոչ էլ փոփոխության սպասել: Ինչքան մենք զիջումներ անենք, այնքան նրանց դիրքորոշումը կոշտանալու է:
-Մենք ինչո՞ւ նախապայմաններ չենք դնում այդ դեպքում:
-Մեր դիրքորոշումը պետք է լինի՝ պատրաստ ենք բանակցությունների, բայց պետք է նախապայմաններ դրվեն՝ շատ կոնկրետ: Օրինակ՝ շփման գծից դիպուկահարների դուրսբերումը և հետաքննության մեխանիզմների տեղակայումը: Վիեննայում այդ մասին խոսվեց, բայց Բաքուն չի ուզում մեխանիզմներն աշխատեցնել: Դիպուկահարների դուրսբերման հարցում մեզ բոլորը կաջակցեն՝ և ԵԱՀԿ ՄԽ համանախագահները, և միջազգային հանրությունը: Բոլորն էլ հասկանում են, որ դիպուկահարները զբաղված են ընդհանուր իրավիճակ չփոխող սպանությամբ և անընդհատ սրում են դրությունը: Դա նույնիսկ մեր նախապայմանը չէ, զինադադարի ռեժիմի պահպանման հարց է, որին բոլորը համաձայն են՝ Բաքվից բացի: Ես ցավով եմ ասում, բայց քիչ հավանական է, որ այս պայմաններում բանակցային գործընթացը կվերականգնվի, ուրեմն մենք պետք է զսպիչ մեխանիզմներ ձևավորենք Ադրբեջանի նոր ագրեսիայի առաջ:
-Ինչո՞ւ մենք չենք անում քայլեր, որ գուցե համանախագահների կամ միջազգային հանրության սրտով չլինեն, բայց մեզ համար պաշտպանական մեխանիզմներ են: Օրինակ՝ ռազմաքաղաքական դաշինքի կնքումը ԼՂՀ-ի հետ:
-Գլխավոր զսպիչ մեխանիզմը ներսում փոփոխություններ կատարելը կլինի: Ինչ-որ քայլեր արվում են, բայց քիչ են: Շատ արագ պետք է լուծվի զենքի ձեռքբերման հարցը:
-Ինչո՞ւ, Ռուսաստանից բացի, այլ պետությունից զենք չենք գնում, պայմանագրերով կաշկանդվա՞ծ ենք:
-Եթե կան իրավական խոչընդոտներ, պետք է չեղյալ համարել Ռուսաստանի հետ պայմանագրերը: Առաջին մարտավարական խնդիրը բանակն ուժեղացնելն է՝ զենքով ու մարդկային ռեսուրսներով, ամրացնել դիրքերը: Երկրորդ՝ Ղարաբաղի հարցում հասարակության համախմբումը պետք է պահպանել, ու այստեղ մեծ է ոչ միայն հասարակության, այլև իշխանության դերը: Պետք է անել քայլեր, որոնք չեն պառակտում հասարակությունը: Դու կարող ես առավոտից երեկո խոսել համախմբումի կարևորության մասին՝ պահպանելով օլիգարխիկ մենաշնորհները, և ոչ ոք չի հավատա քո խոսքին: Օլիգարխիզմը պետք է թուլանա, ես դեմ եմ ամեն ինչ քարուքանդ անելուն, բայց մենաշնորհները պետք է վերացնել: Օրինակ՝ կա պետական կարիքների բավարարման ծրագիր, որի պատճառով մարդիկ այսօր հայտնվում են փողոցում՝ կորցնելով սեփականությունը: Պետք է կասեցնել այդ ծրագրի գործունեությունը: Երբ օլիգարխները արհեստական բարձրացնում են գները, կոտրում են ժողովրդի կամքը՝ սիրել ու պայքարել երկրի համար: Կոռուպցիայի դեմ պայքարը միայն ծրագրերով ու խոսքերով չէ, կոնկրետ քայլեր են պետք: Պաշտոնանկությունները, քրեական գործերի հարուցումը պետք են՝ փոխելու մթնոլորտը: Սրանք շատ կոնկրետ քայլեր են, որ հնարավոր է արագ անել, եթե կա քաղաքական կամք: Ադրբեջանն ուշադիր հետևում է՝ ինչ է կատարվում Հայաստանում, մենք էլ գիտենք՝ իրենք ինչ են անում: Այս փոփոխությունները զսպիչ մեխանիզմ են: Եթե արագ չկատարվեն տակտիկական քայլեր, մեծ է հավանականությունը, որ Ալիևը կվերսկսի պատերազմը, քանի որ բանակցությունների միջոցով հաջողությունները քիչ հավանական են:
-Չե՞ք կարծում, որ բանակցություններում հաջողությունը միայն Հայաստանից ու Ադրբեջանից չի կախված, նաև համանախագահներն ունեն տարբեր տեսակետներ: Չի բարձրաձայնվում, բայց ակնհայտ է, որ Ֆրանսիայի և ԱՄՆ-ի դիրքորոշումները տարբեր են ՌԴ-ի դիրքորոշումից:
-Տեսակետների տարբերություններ կան, այնուամենայնիվ մեկ հարցում նրանց դիրքորոշումը շատ մոտ է՝ պատերազմ չի ուզում ոչ ոք: Ի՞նչ ցույց տվեց քառօրյա պատերազմը: Նախ և առաջ՝ մեր թույլ կողմերը: Ես չեմ կարծում, որ մենք պիտի դրանից շատ վատ զգանք, ամեն ինչ կարելի է արագ շտկել: Վտանգավորը այն է, որ միջազգային հանրության մեջ ձևավորվեց տեսակետ, որ կա թույլ կողմ: Սխալ կարծիք է, բայց արձանագրվել է: Ես շատ եմ շփվում միջազգային փորձագետների, դիվանագետների, եվրոպացի պատգամավորների հետ, և տեսանելի է ընկալման փոփոխությունը: Ոչ թե ուժերի հավասարակշռությունը, այլ ընկալումը փոխվեց՝ Հայաստանն ու Ղարաբաղն ընկալվում էին պատերազմում հաղթած կողմ:
-Այսօր ընկալվում են իբրև պարտվա՞ծ կողմ:
-Ոչ, բայց իբրև թույլ կողմ: Եվ Արևմուտքը, և Ռուսաստանը դա արձանագրեցին: Կոնֆլիկտները լուծվում են կամ պատերազմով, որտեղ մի կողմը հաղթում է, մյուսը՝ պարտվում, կամ գտնվում է թույլ կողմը, որը ի վերջո զիջում է: Աշխարհը հիմա հակված է մեզ համոզել՝ միակողմանի զիջումների գնալ, անցած տասը տարիներին այդ մասին ընդհանրապես չէին խոսում: Իշխանությունները պետք է շատ զգույշ լինեն:
-Ինչո՞ւ ձևավորվեց հայկական կողմի թուլության պատկերացումը:
-Շատ ու շատ հարցերում մենք զիջեցինք մեր սուվերենությունը Ռուսաստանին, և Մոսկվան, հասկանալով, որ մենք հիմա բարդ վիճակում ենք, ուզում է առավելագույնը կորզել մեզնից: Պատահական չէ, որ 200-միլիոնանոց վարկի դիմաց զենքի մատակարարումը սկսեցին կապել հակաօդային համատեղ պաշտպանության համակարգի համաձայնագրի հետ: Չխորանանք համաձայնագրի տեքստի մեջ, տարբեր տեսակետներ կան՝ օգուտների ու վտանգների մասին: Կարևորը, որ վարկով տրվող զենքի մատակարարման դիմաց էլ փորձում են հավելյալ օգուտ ստանալ: Ռուսաստանը միշտ նույն քաղաքականությունն է վարել Հայաստանի նկատմամբ՝ հիշեք, գազի ընդամենը 200 միլիոն պարտքի դիմաց մենք սեփականություն տվեցինք: Մտահոգիչը միտումն է, որ շարունակվում է, ամեն օր մենք մաս ենք կորցնում մեր սուվերենությունից, որ թուլացնում է մեր դիրքերն Արևմուտքում: Եթե մենք Ռուսաստանի մի նահանգ ենք դառնում, Արևմուտքը իմաստ չի տեսնում մեզ աջակցելու մեջ: Քառօրյա պատերազմի ժամանակ բազմաթիվ երկրներ աջակցեցին Ադրբեջանին, որ զարմանալի էր բացահայտ ագրեսիայի առկայությամբ: Որ եվրոպական երկրների զգալի մասը մնաց չեզոք, հենց դա էր պատճառը՝ նրանք ասում են՝ մենք չգիտենք, թե դուք ինչ եք ուզում: Մեր արտաքին քաղաքականության հստակ չլինելը, շատ ու շատ իրավասությունների զիջումը Ռուսաստանին ԵԱՏՄ-ին անդամակցությամբ՝ մեզ խաղից դուրս են դնում: Օրինակ՝ այսօր Հայաստանը չի կարող ազատ առևտրի գոտի ստեղծել Իրանի հետ: Մենք մտանք մի միություն, որի հետ չունենք ընդհանուր սահման ու ստանձնեցինք պարտավորություն ուղիղ չգործակցել հարևանի հետ, որը ազատվում է պատժամիջոցներից:
-Ինչո՞ւ երբ ԱԺ-ում ԵԱՏՄ-ից դուրս գալու օրինագիծ է ներկայացվում, աջակցություն չի գտնում:
-Երբ ասում եմ՝ ԵԱՏՄ-ն կաշկանդում է մեզ, չեմ ասում՝ հենց այսօր դուրս գանք:
-Հենց այսօր դուրս գալ չենք էլ կարող, բայց եթե օրինագիծը մտնում է օրակարգ ու քննարկվում է, ազդանշան է Ռուսաստանին, որ Հայաստանն իր ծայրագավառը չէ:
-Համաձայն եմ, դա վկայում է, որ իշխանական էլիտայի որակը ցածր է, առանձին խելոք մարդիկ կան, բայց հավաքական ինտելեկտուալ մակարդակը ցածր է, որը խիստ պրոբլեմատիկ է:
-Ինտելեկտի հետ կապ ունի՞ ԼՂՀ-ի հետ ռազմավարական դաշինքի համաձայնագրի անհայտ ճակատագիրը:
-Պատերազմի ժամանակ ճանաչել Ղարաբաղի անկախությունը ուրիշ է, այսօր՝ ուրիշ: Հաշվի առնելով մեր խնդիրներն աշխարհում, ԵԱՏՄ-ում աջակցություն չունենալը, ԵԱՏՄ-ին անդամակցելու պատճառով Եվրոպայի վերաբերմունքը, չարժի դեմարշներ անել, բայց սուվերենության մակարդակը պետք է բարձրացնել:
-Անկախությունը ինչպե՞ս են վերականգնում, եթե ոչ անկախ քաղաքականություն վարելով:
-Կարելի է և այդպես մտածել, բայց դիրքերն ամրապնդելուց հետո: ԼՂՀ-ի հետ ռազմաքաղաքական դաշինքի համաձայնագրի վրա աշխատանքներ կատարվում են, գուցե սպասում են հարմար պահի:
-Հարմար պահի որոնումներում չի՞ կորչում ժամանակը:
-Համոզված չեմ, գուցե նաև աշխարհի վերաբերմունքն են շոշափում: Կրկնում եմ՝ մենք պետք է սովորենք ինքնուրույն քայլեր անել, համաձայն եմ, որ պետք չէ սպասել՝ ով ինչ կասի, բայց կան մարտավարական խնդիրներ: Եթե Ադրբեջանը ռազմական գործողությունները վերսկսի, պետք է ոչ թե ռազմաքաղաքական դաշինք կնքել, այլ ճանաչել ԼՂՀ անկախությունը: Քառօրյա պատերազմը մեզ պետք է սովորեցնի հնարավոր նոր զարգացումներին պատրաստ լինել:
-Իրանի պատժամիջոցների վերացումից մեկ տարի հետո միայն Հայաստանի ԱԳ նախարարը գտավ հարևան Թեհրանի ճանապարհը, երբ ամբողջ աշխարհն այնտեղ արդեն ներկա է ստացել, ժամանակի կորուստ չէ՞ր:
-Մենք ունենք սուվերենության պրոբլեմ: Չեմ բացառում, որ այդ ընթացքում ճշտվում էր Ռուսաստանի դիրքորոշումը, բայց դա միայն բարդացնում է մեր դրությունը: Իհարկե, նորմալ է, երբ քո ռազմավարական դաշնակցի հետ ինչ-որ քայլեր ճշտում ես, քննարկում ես:
-Անհրաժեշտ է, երբ քո ռազմավարական դաշնակիցը գնահատում է քո շահերը և իր գործողություններով չի վնասում քեզ, իսկ ի՞նչ ցույց տվեց քառօրյա պատերազմը:
-Հայաստանը ԵՄ-ի հետ ստորագրեց շատ կարևոր «Հորիզոն 2020» ծրագիրը, Հայաստանը բանակցում է ԵՄ-ի հետ միասնական օդային տարածքի ստեղծման վերաբերյալ, որ բազում հնարավորություններ է բացում՝ ավիատոմսերի էժանացման, մեր օդանավակայանը տարանցիկ դարձնելու: 2015-ի Ռիգայի գագաթնաժողովում այս ծրագրերը կային, բայց պետք է նոր պատերազմ սկսվեր, որ ընթացք տրվեր: Եթե այդ քայլերը մեկ տարի առաջ արվեին, Ռուսաստանը ավելի շատ կհարգեր Հայաստանին: Լավ է, որ Նալբանդյանը գնաց Թեհրան, բայց առաջինը պիտի գնար, ոչ թե հիմա: Չինաստանի նախագահը պատժամիջոցները հանելուց մեկ շաբաթ հետո Թեհրանում էր:
-Պուտինը պատրաստվում է եռակողմ հանդիպման՝ ՌԴ-ի, Ադրբեջանի ու Իրանի նախագահների հետ, բայց մտքով չի անցնում եռակողմ հանդիպում՝ ՌԴ-ի, ՀՀ-ի ու ԻԻՀ-ի նախագահների ձևաչափով: Ինչո՞ւ:
-Մենք պասիվ ենք, առավելագույնը ասում ենք՝ մենք համաձայն ենք, օրինակ, Իրանի գազը տարանցել Վրաստան, Իրան-Հայաստան երկաթգիծ կառուցել, ասում ենք ու նստում ենք մեր տեղը՝ սպասում ենք, որ գան մեզ համար գործ անեն: Պուտինը եռակողմ հանդիպում չի նախատեսում, որովհետև շահ չի տեսնում, ռեալ պատրաստակամություն, նախաձեռնություն: Ադրբեջան-Իրան-Ռուսաստան՝ շատ կարևոր ճանապարհային միջանցք է, որտեղ Պուտինը իր շահը տեսնում է: Նալբանդյանի այցի ժամանակ Իրանի նախագահը նորից հայտարարեց՝ Իրանը համաձայն է դեպի Եվրոպա գազատարը Հայաստանով տանել: Բայց պետք է կոնկրետ քայլեր անել՝ պետք չէ գցել ուրիշի վրա մեղքը, նախաձեռնող չենք և ոչ բոլոր հարցերում ենք սուվերեն: Չինաստանը հայտարարում է՝ քանի որ երկաթուղին Մետաքսի ճանապարհի վրա է, պատրաստ ենք ֆինանսավորել, իսկ մենք ոչինչ չենք անում՝ ինչ է՝ «Գազպրոմը» դեմ է, «Ռուսական երկաթուղին» դեմ է: Դեմ է, բանակցեք, համաձայնագիր փոխեք, քայլ արեք: Մենք բախվում ենք սուվերենության ցածր աստիճանին ու չենք փորձում առաջ շարժվել: Իսկ Դուք հարցնում եք՝ ի՞նչ անել:

Զրուցեց Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ