«Հիշենք Վարդան Մամիկոնյանին ու Տղմո՞ւտն ուզենք»

«Իրատեսի» զրուցակիցը տնտեսագետ ՎԱՀԱԳՆ ԽԱՉԱՏՐՅԱՆՆ է:

-Երբ ամփոփում ենք ԵԱՏՄ մեկ տարին և ասում, որ արդյունքները հետո ենք տեսնելու, ունե՞նք երաշխիք, որ ԵԱՏՄ-ն գոյություն կունենա 2020-ին՝ հաշվի առնելով ոչ միայն Ռուսաստանի, այլև Ղազախստանի, Բելառուսի վիճակն ու միմյանց հետ հարաբերությունները:
-Ես չեմ ուզում կանխատեսումներ անել՝ ինչքան կգոյատևի, այնքան կգոյատևի: Այս իրավիճակում, հաշվի առնելով Հայաստանի և Ղարաբաղի խնդիրները, ԵԱՏՄ-ին անդամակցելը դարձել էր անխուսափելի: Այլ հարց է, որ երբ պետությունը գնում էր բանակցելու ԵՄ-ի հետ Արևելյան հարևանության ծրագրով, պիտի կարողանար ռիսկերը գնահատել և եվրոպացիներին թյուրիմացության մեջ չգցեր:
-Գուցե Հայաստա՞նն էլ էր թյուրիմացության մեջ՝ հաշվի առնելով ԵՄ-ՌԴ հարաբերությունները:
-Հայաստանը չէր կարող թյուրիմացության մեջ լինել՝ չորս տարի թյուրիմացության մեջ չեն լինում: Եթե թյուրիմացության մեջ էր, ուրեմն մեր դիվանագիտությունը պարտվել է: Ես կարծում եմ, որ դա Հայաստանի իշխանության ոճն է՝ միշտ էլ վերջում գցելու կամ խաբելու տարբերակը կա:
-Հայաստանը պատրա՞ստ է աշխատանքային միգրանտների վերադարձին, եթե նրանք աշխատանք չգտնեն ՌԴ-ում:
-Չեմ կարծում, որ միգրանտների խնդիրը Ռուսաստանում այդքան կսրվի: Այսօր Ռուսաստանը ժողովրդագրական լուրջ խնդիրներ ունի և նույնիսկ ճգնաժամի պայմաններում գործազրկության թիվը պաշտոնապես չի ավելացել: Մարդկանց աշխատանքից ոչ թե ազատում են, այլ ուղարկում երկարաժամկետ արձակուրդի, կիսում են աշխատանքային օրը և գործող օրենսդրությամբ՝ գործազրկությունն այդ պայմաններում չի ավելանում: Եթե նույնիսկ մեծանա գործազրկությունը, միգրանտների աշխատատեղերին չի վերաբերի, ավտոգործարաններում աշխատողները չեն գնա փողոցում աշխատելու: Նույնիսկ այս պայմաններում 2015-ին մեր միգրացիան ավելի է եղել 2014-ից, 47000 է գնացող-եկողների տարբերությունը՝ մեծ մասը Ռուսաստան:
-Եթե ԵԱՏՄ-ին անդամակցելով մենք լուծում էինք անվտանգության խնդիր, երբ Հայաստանը ներառվում է միջազգային տնտեսական ծրագրերում, ինքնին անվտանգության խնդիրը չի՞ լուծվում, ո՞վ թույլ կտա կրակել ներդրումների վրա:
-Մենք այդ խնդիրը մեր առաջ չենք դրել, որովհետև դրանից առաջ նախ պետք է լուծենք Ղարաբաղի հարցը:
-Այդ հարցը լուծելով՝ չե՞նք աջակցում Ղարաբաղի հարցի լուծմանը:
-Մենք չենք կարող տարածաշրջանում այդ հարցը լուծել, խոսում ենք Հյուսիս-հարավ ճանապարհից, Հայաստան-Իրան երկաթուղուց, բայց այդ ամեն ինչից դուրս ենք մնում, որովհետև Բաքու-Թբիլիսի-Կարս երկաթուղին կառուցվեց, մենք ինչո՞ւ ենք ուզում երկաթուղի կառուցել, երբ արդեն կա, գումար պետք չի ծախսել, անցնում է Նախիջևանով, այնտեղից երկու ժամում կհասնես Մեղրի: Ղարաբաղի հարցը չլուծելը տարածաշրջանային ծրագրերից դուրս մնալուն է հանգեցնում: Հայաստանը պատրաստ չէ դրան՝ դա է կարևորը: Եթե հետ գնանք, 1997-ին Լևոն Տեր-Պետրոսյանի հայտնի հոդվածը ի՞նչ էր ասում:
-Մինչև հիմա չեկա՞վ մեր «լրջանալու պահը»:
-Չենք լրջացել, որևէ լուրջ հիմնավորում, ծրագիր կարդացե՞լ եք՝ թե մենք ինչ ենք ուզում անել: Ինչու մենք ԵԱՏՄ անդամակցությունը պիտի անեինք 2013-ի սեպտեմբերի 3-ին և ոչ ավելի շուտ, երբ կարող էինք մեր պահանջները դնել: Մենք բաց չենք խոսում՝ ինչ է եղել, բայց, ըստ էության, եղել է պարտադրանք Հայաստանի իշխանությանը՝ հաշվի առնելով նրա քաղաքական խոցելիությունը: ՈՒկրաինայի հետ զուգահեռեք՝ ի՞նչ եղավ, երբ ՈՒկրաինան իսկապես գնաց դեպի Եվրոպա: Այդ ժամանակ ԵՄ-ն էլ սխալ էր, չէր կարելի մեզ նման երկրներին կամ-կամ-ի վիճակի մեջ դնել: Հիմա արդեն բոլորի հետ և-և են անում, մենք միշտ ենք և-և արել: 90-ականների մեր քաղաքական դիվանագիտական, պատերազմական հաջողությունները բխում էին նրանից, որ մենք երբևէ կամ-կամ չենք արել՝ միայն Եվրոպային ու ԱՄՆ-ին չենք ընդունել՝ մոռանալով Ռուսաստանը, Ռուսաստանին չենք ընդունել՝ Եվրոպային ու ԱՄՆ-ին մոռացած: Մեր վտանգավոր պայմաններում մենք բոլոր հնարավորությունները պետք է օգտագործենք: Լավ էր գոնե Իրանի հետ ստացվեց, կարող էինք, չէ՞, Վարդան Մամիկոնյանին հիշել ու մեր մի ժամանակվա հողերը պահանջել՝ Տղմուտն ենք ուզում, ոչ թե ձեր ճանապարհը: Դիվանագիտական ճկունությունը իրավիճակից բխող պրագմատիկ որոշումներ կայացնելու ունակությունն է՝ պատմական հուշերով ապրելու ու պատմական հուշերը քաղաքականության հիմք դարձնելու փոխարեն: Մենք դաս չքաղեցինք, ցավոք, ոչ 1915-ից, ոչ 1918-ից: 1993-ին, երբ 2 տարին անցավ, ասացինք՝ լավ էր, Առաջին հանրապետությունից արդեն ավելի դիմացանք: Մենք կորցնում ենք պետությունը կառավարելու ունակությունը: ԵԱՏՄ-ին մեր անդամակցությունը չի գնահատվում մյուս կողմից: Ոչ թե իրենք չեն ուզում, այլ մենք մեզ չենք գնահատում:
-Այդ պատճառո՞վ են իրենց հարմար պահին օգտագործում Հայաստանի համար ցավոտ խնդիրները՝ մեկ ցեղասպանությունը ճանաչելը, մեկ որոշում են Արարատը վերադարձնել:
-Մենք ինքներս մեր խնդիրները չենք դնում ու չենք պաշտպանում՝ մեկ ընկնում ենք հայ-թուրքական հարաբերությունների պատմության մեջ, պատմաբանների հանձնաժողովի, կապ չունի՝ ո՞վ է այտերդ փաղաքշում՝ Եվրոպան, ԱՄՆ-ը, թե Ռուսաստանը, մենք մեր տեղում չենք, ես դրսին չեմ էլ մեղադրում: Ո՞րն է մեր խնդիրը՝ իշխանություն ունենալը դարձել է գերնպատակ: Բայց այդ գերնպատակը մեծ խնդիր պետք է լուծեր՝ պետության ու քաղաքացիների: Փաստորեն, պետությունը մի 10 մարդու խնդիրները լուծելու համար է, առավելագույնը 10 %-ի, բայց թող թողնեն մնացածը մի քիչ լավ ապրեն, բնակչության 90 %-ը աղքատության շեմին է: Իրենց նպատակին հասնելու համար, փաստորեն, բոլոր մեթոդներն են ընդունելի: Ես ցավում եմ, որ դա ընկալելի է դառնում և՛ ԵԱՏՄ երկրների համար, և՛ Արևմուտքի: Քաղաքական նպատակներին հասնելուց հետո տեսել ենք, չէ՞, թե ինչ է լինում՝ Իրաք ենք տեսել, Քադաֆիի մայրամուտը:
-Այսինքն, Հայաստանում քաղաքական փոփոխությունները հնարավոր են Ռուսաստանում քաղաքական փոփոխություններից հետո՞:
-Ես չեմ կարծում, որ մի երկիր պիտի միջամտի մյուսի գործերին, բայց կա real politic-ը, Ռուսաստանն իր շահերն ունի այստեղ, և երբ ինչ-որ հարցեր չենք կարողանում լուծել, այնպես չէ, որ միայն մենք ենք մեղավոր, պայմանավորված է նաև Ռուսաստանի շահով ու իշխանության որակով: Ձեր ասած փոփոխությունները կարող են իշխանության որակի մեջ ինչ-որ փոփոխություններ անել՝ միլիգրամով: Գուցե՝ ինչ-որ արժեքների, թեպետ դա էլ է կասկածելի՝ նույն արժեքները կրող Արևմուտքը երբևէ այդ արժեքները չի ապահովում այն երկրներում, որտեղ ասում է՝ ես այդպիսի արժեքներ եմ դավանում: Երբևէ Հայաստանում ընտրությունները չեն անցել արևմտյան արժեքներով, բայց Արևմուտքն ընդունել է այդ ընտրությունները:
-Արևմուտքն էլ է փակագծերում ասո՞ւմ՝ Ղարաբաղի հարցը լուծեք:
-Իհարկե, ես չգիտեմ՝ իրենց շահը ո՞րն է, իրենք ինչ են ուզում անել: Ադրբեջանի իշխանությունը, որ անհամեմատ անտանելի է, որտեղ քաղաքական երկխոսության մասին երազել նույնիսկ չի կարելի, քաղաքական հայացքների համար ձերբակալվելը վայրկյանների հարց է, դառնում է Արևմուտքի լավագույն գործընկեր, որովհետև նավթ ունի, որովհետև գազ է պետք, որովհետև ինքնուրույն քաղաքականություն վարել գիտի: Տեսեք՝ և՛ Ռուսաստանն է շահագրգիռ Ադրբեջանին ԵԱՏՄ բերել, և՛ ԵՄ-ն է համագործակցության փաթեթ քննարկում: Կեցվածքի խնդիր է: Մենք լրիվ կորցրել ենք մեր դիմադրողականությունը քաղաքական դրդապատճառներով, իշխանությունը ներքին ռեսուրս չունի, դա երևաց նույնիսկ հանրաքվեից, վստահություն չկա՝ նույնիսկ իրենք են դրա մասին խոսում, իսկ նման դեպքերում բոլորի աչքը դուրս է: Այլընտրանքը միշտ դա է եղել՝ ոչ թե ներսում մնալ ու հարց լուծել, այլ՝ հեռանալ: Ես չեմ մեղադրում՝ մարդը մի կյանք ունի, ամեն մեկն ինքն է որոշում, պետության դերն էլ դա է՝ պայմաններ ստեղծել, որ երկրի խնդիրները երկրի քաղաքացին լուծի: Հիշեք Տիգրան Սարգսյանի հայտնի արտահայտությունը՝ մարդկանց պահենք այստեղ, որ հեղափոխությո՞ւն անեն:

Զրույցը`
Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ