«Աշխարհը դարձել է միջինացված լիդերների ասպարեզ»

«Իրատեսի» զրուցակիցն է քաղաքական վերլուծաբան ՎԻԳԵՆ ՀԱԿՈԲՅԱՆԸ:

-Ձեզ չի՞ թվում, որ գեոքաղաքական կենտրոններն աստիճանաբար վերածվում են բիոքաղաքական կենտրոնների:
-Քաղաքական կենտրոնները, կարծես, փորձում են ամբողջ աշխարհը վերածել բիոքաղաքական կենտրոնների՝ արդեն մի քանի տարի շարունակ: Դա հատկապես այս տարի արտահայտվեց՝ աշխարհի զգալի հատվածներ փորձադաշտ դարձնելու ու այնտեղ քաղաքական ու աշխարհաքաղաքական փորձեր անցկացնելու բացահայտ միտումներով, երբ մարդկային կյանքը ոչինչ չարժի, և մարդիկ դիտվում են իբրև կենսաբանական հումք՝ բիոմատերիալ, որքան էլ կոպիտ հնչի: Մինչդեռ մարդը բարձրագույն էակն է բնության մեջ:
-Եթե ամփոփենք Լեռնային Ղարաբաղի շուրջ զարգացումները տարեկան կտրվածքով, երկու նախագահների առաջին ու վերջին հանդիպումը Բեռնում բանակցությունների թեմայի փոփոխություն բերե՞ց:
-Բեռնի հանդիպումը արձանագրեց, որ բանակցությունների թեման նահանջ է ապրել: Պաշտոնական տեղեկատվության հենքի վրա՝ բանակցվում են ոչ թե հիմնահարցի կարգավորման ճանապարհները, այլ հրադադարի խախտման դեպքերը՝ հրադադարը պահպանելու համար: Սա արդեն իրավիճակային քննարկում է, ոչ թե ռազմավարական՝ բանակցվող սկզբունքների մանրամասների վերաբերյալ, որոնց մեջ է սատանան:
-Սատանան դե՞մքն է փոխել, թե՞ սկսել է կրակել:
-Սատանան ստիպել է սկզբունքները մի կողմ դնել ու խոսել 1994-ից գործող հրադադարի պայմանագրի պահպանության մասին, որ հնարավոր լինի հասնել խաղաղության մեծ պայմանագրի: Մինսկի խմբի համանախագահների, արտգործնախարարների հայտարարություններն արձանագրեցին բանակցությունների այդ բովանդակությունը: Ադրբեջանին հաջողվեց հարցն այլ հարթություն տեղափոխել:
-Ինչո՞ւ է Մամեդյարովը շարունակ խոսում Լավրովի առաջարկների մասին, իսկ Լավրովը ոչ հաստատում է, ոչ հերքում:
-Լավրովի «առաջարկների» մասին մի քանի ամիս խոսվում է, հատկապես նրա Բաքու, ապա Երևան չծրագրված այցերից հետո: Բազում վարկածներ են առաջադրվել, տեղեկատվական արտահոսքերում ճշմարտության հատիկ կարող է լինել: Թե միտումնավոր, թե ինքնաբուխ, եթե, իհարկե, ինքնաբուխ արտահոսքեր լինում են քաղաքականության մեջ: Չի բացառվում, որ Ռուսաստանը որոշակի աշխարհաքաղաքական շահեր ունենալով Հարավային Կովկասում՝ Ադրբեջանի հետ, փոխզիջումային նոր տարբերակ է առաջարկել: Փորձագիտական հանրությունն առաջադրում էր խաղաղապահ ուժերի տեղակայման վարկածը և ազատագրված տարածքների որոշ հատվածների «փոխզիջումը»:
-Զիջո՞ւմը, թե՞ փոխզիջումը: Դիմացը հայկական կողմն ի՞նչ պիտի ստանա:
-Խնդիրը դա է՝ հայաստանյան ամբողջ հանրությունը այդպես էլ չի ստանում այդ պատասխանը՝ իսկ ի՞նչ է փոխհատուցվելու տարածքների դիմաց: Մնում է ենթադրել, որ Ադրբեջանը ինչ-ինչ աշխարհաքաղաքական կենտրոնների միջոցով Հայաստանին խոստանում է խաղաղ սահմաններ, դա շանտաժ է: Ոչ հայկական, ոչ ադրբեջանական, ոչ ՄԽ շրջանակներում այլ տարբերակ չի շրջանառվում: Եթե Մամեդյարովը կրկնում է իր հայտարարությունը, հաստատվում է այդ տարբերակը, որովհետև պարզ չէ, թե Ղարաբաղն ինչ է ստանում: Մնում է ենթադրել, որ աշխարհաքաղաքական կենտրոնն ու Ադրբեջանը խոստանում են սոսկ չկրակել: Մադրիդյան սկզբունքների հիմքում, փաստորեն, ազատագրված տարածքների փոխարեն կարգավիճակ ստանալն է, խնդիրը մանրամասներն են: Հայկական կողմը պայման էր դնում, որ դա լինի համաժամանակյա, ոչ թե փուլ առ փուլ: Եթե այդ տեսակետից ենք հարցին նայում, Ադրբեջանի վերջին շրջանի ակտիվությունը, հրանոթների ու տանկերի օգտագործումը ցույց է տալիս, որ հարցը ռազմավարական առումով լուծված չէ: Աշխարհում շատ հաճախ դեֆակտո իրավիճակը դեյուրե չի արձանագրվում, բայց ռեալ պոլիտիկը դեֆակտո իրավիճակն է հիմք ընդունում: Ադրբեջանը մտավախություն ունի, որ աշխարհաքաղաքական ուժային կենտրոններում այդ տրամադրություններն ուժեղանում են, և փորձում է կանխել՝ ռազմաքաղաքական շանտաժի տարրեր ներմուծելով բանակցություններ:
-Մինչև ե՞րբ ու ինչքա՞ն:
-Շատ կարևոր է քաղաքական պահը: Տարբեր շահեր են լինում աշխարհաքաղաքական կենտրոնների հետ, կարող ես հարմար պահը օգտագործել՝ քեզ համար կարևոր խնդիրը լուծել: Համենայն դեպս՝ քաղաքական առևտուր կարող ես անել: Այս տարի ղարաբաղյան հարցով բանակցային գործընթացի առանձնահատկությունը դա էր՝ նշաձողը իջեցնել բուն բանակցություններից սահմանային միջադեպերի քննարկման և օգտագործել աշխարհաքաղաքական տերությունների հետ շահերի համընկնման պահը:
-Փաստորեն՝ ռուս-թուրքական հարաբերությունների անակնկալ առճակատումը աշխատեց մեր օգտի՞ն: Տարեկան ասուլիսում ՌԴ նախագահը երկրորդ անգամ ակնարկեց Անթալիայում Թուրքիայի ղեկավարության հետ՝ իրենց համար նուրբ ու զգայուն խնդրում, միջազգային նորմերից դուրս պայմանավորվածության մասին: Հիմքեր կա՞ն ենթադրելու, որ այդ համաձայնությունը որքանով կարող էր առնչվել տարածաշրջանային կամ աշխարհաքաղաքական այլ խնդիրների, նույնքան և ավելի կարող էր վերաբերել ԼՂ հարցին ու խաղաղապահների տեղակայմանը:
-Ենթադրել կարող ենք, մանավանդ շեշտվում էր Թուրքիայի համար նուրբ թեման: Իմ կարծիքով, սակայն, խոսքը Թուրքիայի համար շատ ավելի լուրջ խնդրի է վերաբերում: Հայկական հարցը Անկարայի համար նուրբ թեմա է, բայց աշխարհաքաղաքական այսօրվա զարգացումներում օրակարգային չէ՝ ոչ ցեղասպանության, ոչ Ղարաբաղի մասով: Ռեալ պոլիտիկում ավելի զգայուն են այն թեմաները, որոնք տվյալ պահին կասեցնում են անցանկալի զարգացումերը: Թուրքիան այսօր Մերձավոր Արևելքում բարդ խնդիրների առաջ է հայտնվել, հասկանում է, որ կա պետության մասնատման վտանգ:
-Բայց կա նաև Օսմանյան կայսրության որոշակի տարածքներ վերադարձնելու ցանկությունը՝ Իրաքից, Սիրիայից:
-Չի բացառվում, որ ակնարկված զգայուն թեման այդ խնդիրներին է վերաբերում: Երբ բացատրություններ և արտահոսքեր որևէ կողմից չկան, ամեն ինչ կարելի է ենթադրել: Իմ կարծիքով՝ Թուրքիան ավելի մտահոգ է իր անվտանգությամբ և, այո, կայսրական տարածքների վերականգնմամբ: Ռուս-թուրքական կոնֆլիկտում շատ սուր է մարդկային գործոնը՝ Պուտինը շատ վստահ էր, որ Թուրքիան Անթալիայում ստացած համաձայնությունից հետո Ռուսաստանի դեմ քայլ չի անի: Նա Էրդողանին մարդկայնորեն չի կարողանում հասկանալ, առավել ևս՝ ներել: Միջանձնային հարաբերությունների հարցը ևս կա: Ընդհանրապես այսօր ողջ աշխարհում շատ սուր է լիդերների բացակայության հարցը: Աշխարհը դարձել է միջինացված լիդերների ասպարեզ, որ բոլորին փորձում է նույն չափերի մեջ պահել:
-Դա դիտվում է կայունության երաշխի՞ք:
-Աշխարհի կառավարման մոդել՝ նոր աշխարհակարգի կանոններից ելնելով: Արևմտյան Եվրոպայի վերջին խարիզմատիկ դեմքը Սիլվիո Բեռլուսկոնին էր: Երբ որևէ ընդգծված լիդեր է ի հայտ գալիս՝ սեփական դեմքով ու ձեռագրով, որ կարող է ստանդարտից դուրս լուծումներ առաջադրել, նրան փորձում են միջին վիճակագրական շրջանակների մեջ խցկել:
-Հայաստանը ՀԱՊԿ-ում նախագահում է, դա ՀՀ նախագահին հիմքեր տալի՞ս էր համարյա հեղափոխական աննախադեպ ելույթի, երբ տարիներ շարունակ նույն վարքագիծը հանդուրժվել է:
-Առաջին անգամ Հայաստանը փորձում է իր ռուսամետ գծի համար փոխհատուցում ստանալ, այսինքն՝ ընդամենը փորձում է անել այն, ինչ ՀԱՊԿ և ԵԱՏՄ յուրաքանչյուր երկիր միշտ է անում: Արտաքին քաղաքական դաշտում առաջին անգամ Հայաստանը ցույց տվեց, որ իր դաշնակցային պարտավորությունների կատարման դիմաց պահանջելու է հասանելիքը՝ սա առաջին: Երկրորդ՝ ինչ ասաց Սերժ Սարգսյանը, ձեռնտու էր Պուտինին: Շատ վաղուց Ռուսաստանում մեծ դժգոհություն կա Բելառուսից ու Ղազախստանից, հատկապես ռուս-թուրքական կոնֆլիկտից հետո: Սերժ Սարգսյանը ոչ միայն մեր հարցը բարձրացրեց, այլև ասաց այն, ինչ Պուտինը պիտի ասեր:
-Մոսկվան ակնկալում էր, որ Մինսկն ու Աստանան պիտի հաջորդ օրն Անկարային դատապարտող հայտարարությո՞ւն անեին, իսկ նրանք մի քանի օր անց ընդամենը հաշտության կո՞չ արեցին:
-Այո, Պուտինին պետք էր աջակցություն, որ չստացավ մերձավոր դաշնակիցներից՝ իր ստեղծած ռազմաքաղաքական դաշինքից ու տնտեսական միությունից: Սերժ Սարգսյանի խոսքն ուղղված էր Ղազախստանին ու Բելառուսին հիմնականում, և ասում էր՝ կամ դաշնակից ենք, կամ դաշնակից չենք: Միաժամանակ նա նաև Ռուսաստանին հասկացրեց, որ Հայաստանը ևս կարող է այլընտրանքներ որոնել, առավել ևս՝ Արևմուտքը, ի դեմս ԱՄՆ-ի, սկսում է ավելի կոնկրետ հիշել Հայաստանի դերը և հասկանալ՝ ինչ է հետաքրքրում Հայաստանին:
-ՈՒ ի՞նչ է Հայաստանին հետաքրքրում:
-Իր անվտանգությունը, իր տնտեսությունը, Ղարաբաղի հարցը: Հիշեք՝ ինչո՞վ է զբաղված ԱՄՆ նոր դեսպանը անցնող տարում, նա ասում է՝ տնտեսության մեջ ներդրումներ կբերենք, երբ կոռուպցիան վերացնեք: Աշխարհով մեկ փող են որոնում, ոչ ոք, այդ թվում` ռազմավարական դաշնակիցը, չի տալիս՝ վարկի կամ ներդրումի տեսքով, ԱՄՆ-ը պատրաստ է: Մի քանի օրում երկու նախագծեր ի հայտ եկան՝ Էդ Ռոյսի ու 80 կոնգրեսմենների, որ միանշանակ մեզ է ձեռնտու, որովհետև սահմաններին մենք չենք կրակում, և Ադրբեջանում մարդու իրավունքների վերաբերյալ բանաձևը, որը նույնպես Ադրբեջանի դեմ է: Մեր հասարակությունում դա ընկալվում է, որ Ղարաբաղի հարցում ԱՄՆ-ը ավելի ճկուն քաղաքականություն է վարում և խոստանում է տնտեսական աջակցություն, եթե կոռուպցիան վերացնենք, որը հասարակության մեջ լավ ընկալում ունի: Արևմուտքի մեծ խնդիրն էր, որ չէր կարողանում Հայաստանին իրական այլընտրանքներ առաջարկել, թեմաներ, որ հայկական կողմին ու հասարակությանը հետաքրքրում են: Մարդու իրավունքները, բնապահպանությունը, կենդանիների պաշտպանությունը շատ լավ են, բայց քաղաքացիական հասարակությանն են վերաբերում, քիչ են առնչվում բուն հասարակության հետ, որի 90 %-ը տարվա մեծ մասը Ռուսաստանում է աշխատում: Բարդ է Ռուսաստանում աշխատատեղ ունեցող ու փող ստացող մարդուն ասել՝ մեր գլխավոր դաշնակիցը Ռուսաստանը չէ: ԱՄՆ-ը իր ծրագրերում էականորեն կրճատել է անհասկանալի գրանտային գումարներն ու ուղղել է ռեալ սեկտորին, ավելի կոնկրետ են դառնում քաղաքականությունն ու այլընտրանքների ստեղծումը:
-Ռուս-թուրքական կոնֆլիկտը կարո՞ղ է ազդել ռուս-ադրբեջանական հարաբերությունների վրա:
-Ես կարծում եմ՝ Ադրբեջանի համար ավելի բարդ խնդիրներ են առաջանում, քան Թուրքիայի, այդ պատճառով էլ միանգամից հայտարարեց իր չեզոքությունը ու միջնորդ դառնալու պատրաստակամությունը:
-Միջնորդության ճիշտ ճանապարհը նավթի ու գազի շուկայում Ռուսաստանի հետ մրցակցե՞լն է, այդ թվում՝ Թուրքիայում:
-Ադրբեջանում շահերի շատ լուրջ բախում կա՝ թե ռազմաքաղաքական, թե տնտեսական, թե աշխարհաքաղաքական: Բաքուն իր դիրքից ու ռեսուրսներից ելնելով՝ միշտ աշխարհաքաղաքական կենտրոնների ճնշման տակ է գտնվում: Կարծում եմ՝ այս պայմաններում Բաքուն կխուսափի ռուսական հարվածի տակ հայտնվելու վտանգից, առավել ևս նավթի գների անկումը, մանաթի արժեզրկումն արդեն ազդում են տնտեսության վրա՝ մի տարում պահուստների կեսից ավելին Բաքուն ծախսել է: Չի բացառվում, որ ավանդույթի համաձայն՝ ներքին խնդիրներից հասարակության ուշադրությունը շեղելու համար արտաքին վտանգի խնդիրը առաջ քաշեն: Ռուսաստանում դա արագ աշխատում է, ու Պուտինի վարկանիշը 88 % է դառնում՝ տնտեսական անկումի պայմաններում:
-Հեռուստացույցի ու սառնարանի միջև հաղթում է հեռուստացո՞ւյցը:
-Այո, Ադրբեջանի դեպքում այդ մենթալիտետը չկա:
-Ռուսաստանը Ադրբեջանին զենքի վաճառքը կկասեցնի՞՝ հաշվի առնելով, որ մի օր այդ զենքը կարող է իր դեմ ուղղվել:
-Ռուս-թուրքական ռազմաքաղաքական, տնտեսական ալյանսի փլուզումն իրականում պատրանքների փլուզում էր, և հիմա շատ հարցեր են վերանայվում Ռուսաստանում, չեմ բացառում, որ այդ հարցը դրվել է:
-Մենք ապրում ենք բարեփոխված Սահմանադրությամբ, Ձեր կարծիքով՝ 2017-ի խորհրդարանական ընտրությունները չե՞ն ունենա նույն հետընտրական զարգացումները, ինչ ունենում էր նախագահականը:
-Որպեսզի հետընտրական զարգացումներ լինեն, պիտի նախընտրականը լինի: Ո՞րն է հետընտրական զարգացումը՝ ընդդիմությունը ընտրությունների արդյունքները չի ճանաչում, ժողովուրդը դուրս է գալիս փողոց: Ո՞ր դեպքում: Երբ եղել են բուռն նախընտրական իրադարձություններ, ժողովուրդը արդեն փողոցում է: Սովորաբար ընտրությունները կեղծվում են և ժամը ութից հետո բոլորը փողոցում են: Որպեսզի մարդիկ փողոց դուրս գան, շարժիչ ուժ պետք է լինի: Ո՞վ է փողոց դուրս բերելու: Պետք է գործուն ընդդիմություն:
-Մինչև 2017-ը բավարար ժամանակ կա՞, որ արտախորհրդարանական գործուն ընդդիմություն ձևավորվի:
-Ընդդիմությունը հիմա յուրահատուկ հեղափոխական վիճակում է՝ հները արդեն չեն կարողանում, նորերը դեռ չեն եկել: Ամենամեծ պրոբլեմը հանրաքվեի պարագայում խարիզմատիկ լիդերների բացակայությունն էր, լիդերներ, որ հավատ են ներշնչում, վստահություն: Երբ ասում են՝ վաղը հավաքվում ենք ու գնանք նախագահական, հետո աղոթելու չեն գնում, չեն ասում՝ վայ, մեզ չթողեցին: Եթե հրապարակում ես օրակարգդ, պիտի գործողություններով պահես: Բողոքական ընտրազանգվածը, որ Հայաստանում կարող է 60 % լինել, տեսականում և օբյեկտիվորեն ընդդիմության հաջողության հիմք է, դժգոհ է ապրուստից, հեռանկար չի տեսնում, սպասում է, որ իրեն տիրություն անեն, բայց այդ մեկը չի գալիս: Հներն ապացուցեցին, որ գործունակ չեն՝ ոմանք ծերացել են, երկրորդ-երրորդ դեմքերը առաջինի դերին չեն ձգում, ոմանք էլ ընդդիմություն են աշխատում: Հայաստանում դեռ 90-ականից ավանդույթ կա՝ իշխանությունը իր համար ձևավորում է ընդդիմություն, նաև աշխարհաքաղաքական խաղեր է տալիս՝ փորձում է խորհրդարան չտանել բացարձակ ռուսամետներին՝ վախենալով, որ Մոսկվան հարմար պահի կօգտագործի: Այդ «կոմպլեմենտարիզմի» արդյունքում դաշինքներ են ստեղծվում, ու արևմտամետներ են ԱԺ մտնում: Կարծում եմ՝ այս անգամ էլ այդ սխեման կաշխատի: Համաձայն եմ, որ ժամանակն է՝ Հայաստանում ստեղծվի ոչհամակարգային ընդդիմություն, որ դեռ չի երևում:
-Ի՞նչն է պակասում, եթե կա «անտեր» բողոքական զանգվածը:
-Ֆինանսները, աշխարհաքաղաքական աջակցությունը, խարիզմատիկ առաջնորդը և, իհարկե, իսկապես այլընտրանքային գաղափարախոսությունն ու տեսլականը: Առայժմ ի հայտ եկածները կամ ինստիտուցիոնալ ընդդիմություն են ուզում, կամ լիբերալ բարեփոխիչներ: Այս պայմաններում քիչ, թե շատ հնարավոր տարբերակ է համարվում, եթե Ռոբերտ Քոչարյանը որոշի խաղի մեջ մտնել: Մի քանի տարի նա դիրքավորվում է իբրև ընդդիմադիր գործիչ: Ֆինանսներ ունի, աշխարհաքաղաքական աջակցություն, կարծում եմ, որոշ հանգամանքներում կարող է ունենալ, վարչական ռեսուրսի որոշակի հատված պահպանել է: Իհարկե, գրեթե բացակայում է ժողովրդականությունը: Բայց մեզանում եղել են, ինչպես հայտնի է, դեպքեր, երբ նախկինում ցածր ժողովրդականություն ունեցող նախկին ղեկավարները հետագայում շռնդալից վերադարձել են ակտիվ քաղաքական դաշտ:
-2016-ի Կապիկն ո՞ւմ ի՞նչ կտա:
-Կարծում եմ՝ կշարունակի Այծի գործը:

Զրույցը`
Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ