«Եթե դուք իրար հետ չեք կարող լեզու գտնել, ի՞նչ կապ ունի այստեղ Սերժ Սարգսյանը»

ԱԺ ՀՀԿ խմբակցության անդամ ԽՈՍՐՈՎ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆԸ տնտեսության ամենամեծ խնդիրը համարում է ներդրողների բացակայությունը, սակայն չի ընդունում, թե այդ խնդիրը պայմանավորված է երկրում առկա կաշառակերությամբ, հարկային դաշտով: «Իրատես»-ի հետ զրույցում պատգամավորը փորձեց հիմնավորել, թե ինչպես պետք է տնտեսական աճ ապահովել:

«ՆԵՐԴՐՈՂ ԲԵՐԵԼԸ ՄՇԱԿՈՒՅԹ Է, ՁԻՐՔ, ՇՆՈՐՀՔ»

-Իհարկե, ցանկալի կլիներ, որ տնտեսական աճը ոչ թե 2,2, այլ 12 տոկոս լիներ,- ասաց նախկին վարչապետը:- Բայց քաղաքականությունը հնարավորինի արվեստ է: Որպեսզի մեզանում տնտեսական կտրուկ աճ ապահովվի, պետք է բարձր արտադրողական և արտաքին շուկաներում մրցունակ արտադրանք արտադրելու կարողություն ունենանք: Մեր հայրենական կապիտալը, ցավոք, նման հնարավորություն չունի, ժամանակակից, եվրոպական, եվրասիական շուկաներում մրցունակ չէ, անգամ արտաքին շուկաների մարկետոլոգիական ուսումնասիրություններ կատարել չի կարող: Իրատես լինենք, չի կարելի պահանջել մի բան, որ նա չի կարող անել: Շեշտակի աճ ապահովելու համար պետք է ունենանք որակապես նոր, ժամանակակից տեխնոլոգիական կարողություններ: Առանց տեխնոլոգիական «ճեղքման» տնտեսական ճեղքման մասին խոսելն անիմաստ է: Սա նշանակում է ստեղծել ինստիտուցիոնալ նախադրյալներ: Համաձայն չեմ, որ ասում են` եթե հարկային, ներդրումային միջավայրը բարենպաստ լինի, մենք կունենանք տնտեսական զարգացում: Ընթացիկ տարում Հայաստանը միջազգային կառույցների երեք ցուցանիշներով լավագույն հորիզոնականներում է: «Doing business»-ով առաջընթաց ենք ապահովել, բիզնես ձևավորելու առումով առաջին տասնյակում ենք, երեկոյան զբոսանքի համար աշխարհի ամենաանվտանգ երկրների տասնյակում ենք: Սրանք ցուցանիշներ են, որոնք բնութագրում են երկիրը: Հարց` բա ինչո՞ւ ներդրողները չեն ցանկանում ներդրումներ անել: Ասում են` որովհետև այստեղ կաշառակերություն կա: Լսե՛ք, ԵՄ-ի կոռուպցիոն շրջանառությունը կազմում է 324 մլրդ եվրո: Անշուշտ, եթե կաշառակերությունը քիչ է լինում, ներդրողների համար բարենպաստ միջավայր է ստեղծվում, բայց իրականում ներդրողներին «գրավելու» խնդիր կա: Օտարերկրյա ներդրողն ինչո՞ւ պետք է ներդրում անի Հայաստանում և ոչ թե Վրաստանում կամ Ադրբեջանում: Այսինքն, մենք պետք է հարաբերական առավելությունները փորձենք ձևավորել և յուրաքանչյուր ներդրողի հետ աշխատել: Այսօր ՀՀ նախագահի հանձնարարությամբ օտար երկրներում մեր դեսպաններն ուղղակի աշխատում են ներդրողների հետ: Սա լրջագույն աշխատանք է, մեկ ներդրողի հետ հնարավոր է տարիներով աշխատել, պետք է նրա մեջ Հայաստանի նկատմամբ իրական վստահություն ստեղծել: Նա փող հաշվող մարդ է, պետք է վստահի ձեզ: Խոսել եմ շատ ներդրողների հետ, ոչ մեկը չի ասում` ձեզ մոտ կաշառակերության մակարդակը բարձր է, դրա համար չենք գալիս:
-Սակայն դա ևս չի անտեսվում: Կարևոր հանգամանքներ են նաև մրցակցության բացակայությունը, հարկային անբարենպաստ դաշտը, որոնք, բնականաբար, ներդրողների համար լուրջ խոչընդոտ են:
-Այսօր օտարերկրյա ներդրողներ ունենք: Գնացեք «ՌԵՆԿՕ»-ին հարցրեք` քեզ խանգարո՞ւմ են, հարկային մարմինները պետական ռեկետի ենթարկո՞ւմ են, կասեն` ոչ: Խնդիրը սեփական հնարավորությունները կոնկրետ ներդրողին ներկայացնելն է: Օրինակ, դրսում կազմակերպվում է բիզնես ֆորում, որտեղ ներկայացնում ենք մեր «ունեցածը»: Մեզ թվում է, թե այդքանը բավարար է և հաջորդ օրը ներդրողները մեղրաճանճի պես հավաքվելու են մեղրի վրա: Ո՛չ: Յուրաքանչյուր ներդրողի հետ անհատական աշխատանք է պետք: Ներդրողը պետք է իմանա, թե ում հետ է աշխատում: Օրինակ, դուք պետք է իմանաք ձեր պոտենցիալ ներդրողի ծննդյան օրը, զանգեք, շնորհավորեք: Ներդրողի հետ աշխատանքը անհատական որակներ է պահանջում:
-Ներկա կառավարությունն ունի՞ նման «ունակություններ»:
-Այո: Իհարկե, շատ բան չի ստացվում, երբեմն չենք կարևորում իմ նշած գործոնները: Բոլորը նշում են, թե Վրաստանում ներդրողների համար ավելի բարենպաստ պայմաններ են, այնինչ վրացիները կանխատեսել են 3 տոկոս աճ, դե թող 13 տոկոս նախատեսեին: Ներդրող բերելը մշակույթ է, ձիրք, շնորհք:
-Փաստորեն, այսօրվա տնտեսության անմխիթար վիճակը Դուք պայմանավորում եք միայն ներդրողների՞ բացակայությամբ:
-Այո: Վարչապետն էլ խոսեց այս մասին, ես էլ համոզված եմ ու հաճախ եմ նշում, որ հարկավոր է ունենալ տնտեսական «ճեղքման» ռազմավարություն: Այ, սա չունենք:
-Ինչո՞ւ, որովհետև կառավարությունում ռազմավարություն մշակողնե՞ր չունենք, թե՞...
-Որովհետև դրա կարևորությունը գիտակցողներ չունենք: Հիմա կամաց-կամաց արդեն սկսում ենք հասկանալ դրա առաջնայնությունը: Որպեսզի ունենանք այդ ռազմավարությունը, պետք է դրա իրականացման նախադրյալները լինեն: Մինչև 2020 թվականն այն ժամանակահատվածն է, որ մենք պետք է կարողանանք ապահովել տեխնոլոգիական ճեղքման նախադրյալները: Եթե դուք չունեք ժամանակակից տեխնոլոգիա, մոռացեք տնտեսական աճի մասին: Այս հարցում կառավարությունը լուրջ անելիքներ ունի:

«ՄԵԶԱՆՈՒՄ ՊԱԿԱՍՈՒՄ Է ՄՏԱԾՈՂՈՒԹՅԱՆ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆԸ»

-Խոսենք մոտ ապագայի մասին: Եկող տարվա բյուջեն Ձեզ լավատեսություն ներշնչո՞ւմ է:
-Բյուջեն իրատեսական է, հնարավոր է մի քիչ լարվածություն լինի: Դրական պետք է համարել այն, որ որևէ սոցիալական ծրագիր չի կոծկվում, չի կրճատվում: Սա շատ էական է:
-Մինչդեռ չեն բարձրանում աշխատավարձերը, թոշակը:
-Շատ լավ կլիներ, որ մեր բյուջեն ունենար 10 տոկոս աճ: Սա ցանկությունների ոլորտից է: Բայց շատ էական մի հանգամանք էլ կա, երբ բյուջետային քննարկումները կլինեն լիագումար նիստում, կառավարությունից կստանանք այն կարճաժամկետ ծրագրային քայլերը, որոնք մեզանում պետք է ապահովեն տնտեսական շեշտակի աճ:
-Դուք խոսում եք հայեցակարգային տնտեսության մասին, բայց իշխանության վերևում կանգնած մարդիկ դրա «կրողները» չպե՞տք է լինեն, ինտելեկտի խնդիր չկա՞:
-Իհարկե, կրողները պետք է լինեն: Իմ պրակտիկան ցույց է տալիս, որ մենք շատ հաճախ կենտրոնանում ենք «ինչպեսէ»-ի վրա` չգիտակցելով, թե «ինչպես պետք է լինի»: Մենք այդ անցումը չենք կարող ապահովել: Իմ ուսանողներին ասում եմ` ես ձեզ ոչ թե «ինչպես է»-ն եմ ներկայացնում, այլ ինչպես պետք է լինի: Մեզանում հաճախ խոսում են ինչ անելու մասին, մինչդեռ վաղուց անցել է այդ փուլը: Գիտեք, չէ՞, այս անեկդոտը. «Մեկը փողոցում վատանում է: Ժողովուրդը հավաքվում է, հարցնում են` ո՞վ կարող է առաջին օգնություն ցույց տալ: Մեկն ասում է` ես: Հարցնում են` ի՞նչ պիտի անել: Պատասխանում է` շտապ օգնություն կանչեք»: Այն պետությունները, կառավարություններն ու կառավարիչները, որոնք տիրապետում են «ինչպես անելու» տեխնոլոգիային, հաջողում են: Մեր խնդիրը սա է: Մեզ պետք է Հայաստան ներդրող մտնի: Թողնենք աշխարհաքաղաքական խնդիրները, մենք ունենք լոգիստիկ, ինժեներատեխնիկական կադրերի, եթե կուզեք` կրիտիկական զանգվածի խնդիր: Կադրերը գնացել են: Կրթական համակարգը պետք է այնպիսին դարձնել, որ կարողանա տնտեսությանը ժամանակակից, որակյալ գիտատեխնիկական կադրեր ապահովել: Եթե սա չի արվում, չես կարող գիտությունը բերել արտադրություն: Եթե այս քայլերը չեն ապահովվում, հնարավոր չէ տնտեսական զարգացում, շեշտակի աճ արձանագրել:
-Ձեր նկարագրած մոդելը հրաշալի է, բայց իրականությունը մեզ այլ բան է հուշում: Թե ինչ «հայեցակարգ» կրողներ են տնտեսությունը ղեկավարում, ինչ կադրեր են «ներմուծվում» իշխանություն: Այս պարագայում դժվար թե նրանք մտածեն «ինչպես անելու» մասին:
-Միայն այն, որ արդեն գիտակցում ենք «ինչպես անելու» մասին, դա արդեն դրական է: Մեզանում պակասում է մտածողության փոփոխությունը, ընդ որում, ոչ թե մեկ-երկուսի պարագայում, այլ բոլորի: Կյանքը ստիպում է նորովի մտածել: Տասը տարի առաջ դժվար թե այս մասին խոսեինք: Սա վերաբերում է բոլորին` և կառավարիչներին, և պատգամավորներին, և մտավորականությանը:
-Դուք մտածողության փոփոխության մասին եք խոսում, բայց անգամ բյուջեի քննարկման ժամանակ գերատեսչությունների ղեկավարները հարկ չհամարեցին այդ կարևորագույն փաստաթուղթը ներկայացնել: ՈՒղարկել էին իրենց տեղակալներին (նրանց թվում էին քաղաքապետը, գլխավոր դատախազը, ՎՊ-ի ղեկավարը և այլք): Սա նախ արհամարհական վերաբերմունք չէ՞ խորհրդարանի, ապա նաև անտարբեր մոտեցում տնտեսական հիմնական փաստաթղթի հանդեպ:
-Ես էլ եմ կարծում, որ բյուջեի քննարկմանը պետք է մասնակցեն առաջին դեմքերը: Բացառությամբ այն դեպքերի, եթե պետական պահպանման ծախսերն են, բնականաբար նախագահը կամ վարչապետը չեն գալու, այլ նրանց աշխատակազմերի ղեկավարները: Սա նորմալ է: Բոլոր նախարարները եկել էին, իհարկե, Ձեր նշած առանձին դեպքերում այդպես էր, բայց դա համատարած չէր: Գագիկ Խաչատրյանը քննարկումներին միշտ ներկա է: Կարծում եք` նա դիտո՞րդ է: Ոչ, նա նշումներ է անում, ուղղակի ուղղորդում է Պավել Սաֆարյանին, երբեմն հուշում է, նկատել եմ` նաև առանձնանում են ու ոլորտ առ ոլորտ քննարկում: Սովորաբար գերատեսչության ղեկավարը քաղաքական պատասխանատուն է, իսկ մասնագիտական մանրամասներին տեղակալներն են տիրապետում: Հավանաբար այս առումով է, որ որոշ դեպքերում ոլորտը տեղակալներն են ներկայացնում: Բայց անգամ այս պարագայում, կարծում եմ, ղեկավարը պետք է դահլիճում նստած լինի: Հնարավոր է, որ որևէ մեկը ուղիղ հարց ունի ղեկավարին, այն էլ` քաղաքական: Առավել ճիշտ տարբերակն այն է, որ ոլորտը ներկայացնի հենց գերատեսչության ղեկավարը: Առավել ևս մենք գնում ենք ծրագրային բյուջետային քննարկման, որը ոչ այնքան ֆինանսական ցուցանիշների, որքան քաղաքական, որակական արդյունքների մեկնաբանություն է: Իսկ սա միայն նախարարը պետք է ներկայացնի:

«ԱՌԱՅՍՕՐ «ՈՉ»-Ի ՃԱԿԱՏԻՑ ՈՉ ՄԻ ԼՈՒՐՋ ՀԱԿԱՓԱՍՏԱՐԿ ՉԵՄ ԼՍԵԼ»

-«Ոչ»-ի ճակատի քարոզարշավն ինչպե՞ս եք գնահատում:
-«Այո» ասողներին հասկանում եմ` ինչու են «այո» ասում, բայց հակառակ կողմում հայեցակարգային, իրավական, քաղաքական լուրջ, ծանրակշիռ հակափաստարկ չեմ տեսնում: Ասում են, թե սա բերելու է Սերժ Սարգսյանի իշխանության վերարտադրությանը, երբ հարցնում ես` ինչպե՞ս, բացատրություն չկա: Մեր պրակտիկան ցույց է տալիս, որ համամասնական ընտրական համակարգով ընտրությունների արդյունքում նույնիսկ ամենաազդեցիկ քաղաքական ուժը 35 տոկոսից ավելի ձայն չի կարող հավաքել: Եթե կարողանային հավաքել, վաղուց մեծամասնական ընտրական համակարգը վերացրած կլինեին: Այս սահմանադրությունն առաջարկում է հետևյալը. գնացեք համամասնական ընտրությունների, եթե ընդդիմության չսիրած ՀՀԿ-ն հավաքեց 40 տոկոս, ժողովրդի սիրած ընդդիմությանը բաժին է հասնելու 60 տոկոսը: Նոր սահմանադրությունն ասում է` պարոնայք ընդդիմություն, կոալիցիա կազմեք և ձևավորեք կառավարություն: Ասացեք, խնդրեմ, որտե՞ղ տեսաք Սերժ Սարգսյանի վերարտադրությունը: Եթե դուք իրար հետ չեք կարող լեզու գտնել, ի՞նչ կապ ունի այստեղ Սերժ Սարգսյանը: Առայսօր «Ոչ»-ի ճակատից ոչ մի լուրջ հակափաստարկ չեմ լսել, բացի ատելությունից, անձնական լուտանքից:
-Սահմանադրության նոր նախագծով մեծացել է ընդդիմության լիազորությունների շրջանակը: ՈՒրեմն ինչո՞ւ վերջիններս դեմ են դրան ու չեն հավատում այս դրական տեղաշարժին:
-Կարևորագույն պաշտոնյաներին ընտրում է խորհրդարանը 3/5-ով, այսինքն` դու չես կարող մեծամասնությամբ քո նախընտրած գլխավոր դատախազն ունենալ: ՈՒզած-չուզած ընդդիմության հետ հաշվի ես նստելու: Սա նշանակում է քաղաքական որոշումներում մեծացնել ընդդիմության դերակատարումը: Սա է կառուցողական ընդդիմություն ձևավորելու լավագույն հնարավորությունը: Ընդդիմություն, որը ոչ թե լավ հայհոյում է, այլ ընդդիմություն, որն ունի հանրային կյանքը կազմակերպելու սեփական տեսլականը: Այլ խոսքով, ընդդիմությունն իշխանության հետ երկիրը կառավարելու համատեղ պատասխանատվություն է ստանձնում: Իմ պատկերացմամբ, մեր ընդդիմադիրները սրան պատրաստ չեն: Նրանց ձեռնտու է այս վիճակը. հայհոյել ու ոչ մի բանի համար պատասխանատվություն չկրել:
-Ինչո՞ւ է այսպես ամայացել ընդդիմադիր դաշտը:
-Ինձ էլ է հետաքրքիր` ինչո՞ւ մենք չունենք իշխանությանը զգաստացնող ընդդիմություն: ՈՒնենք հայհոյող և փողոցային գործունեություն ծավալող ընդդիմություն: Մեզանում կեղծ քաղաքական պրիորիտետ են ձևավորել: Կուսակցությունների համար գլխավոր խնդիրը իշխանության գալն է: Սա նպատակ չպետք է լինի: Պետք է քո մոտեցումներով հանրային կյանքի կազմակերպմանը մասնակցես, որի արդյունավետության համար էլ պետք է իշխանության գաս: Դրա համար դաժան պայքար է գնում նախագահի աթոռի համար: Արևի տակ քո տեղն ունենալու միակ ճանապարհը դա է: Արդյունքում բոլոր ընդդիմությունները ժամանակին գոռում էին «Լևոն, հեռացիր», հետո «Ռոբերտ, հեռացիր», հիմա էլ` «Սերժ, հեռացիր»: Այսինքն, ողջ պայքարն անձնավորել ենք և ժողովրդին կերակրել ենք այն կեղծ թեզով, որ նախագահը փոխվեց, ամեն ինչ լավ է լինելու: Արդյունքում չունենք քաղաքական համակարգ, ձևավորված կուսակցություններ, ներկուսակցական կյանքով ապրող լուրջ քաղաքական ուժեր: Գործող սահմանադրությունն է նաև այս վիճակին նպաստել: Դրա համար էլ այս տարիների ընթացքում կառուցողական, համակարգային ընդդիմություն չձևավորվեց: ՈՒնենք քարկոծող, սևացնող, հայհոյող ընդդիմություն: Ընդ որում, բոլոր տարիների ընդդիմությունն է այսպիսին: Նոր սահմանադրությունը տալիս է հնարավորություն` փոխելու այսօրվա ընդդիմադիր դաշտի որակը:

Զրույցը`
Ռուզան ԽԱՉԱՏՐՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Ժողովրդի վրա կրակելու հրահանգն արդեն ուժի մեջ է
• Անդրանիկ Քոչարյանի ինքնախոստովանությունը
• «Նիկոլն ու իր ընտանիքը Հայաստանում ապրելու իրավունք չունեն»
• Զուր մի ջանացեք
• Չեն կարողանում ԿԳՍՄ փոխնախարար գտնել
• Հանուն Ռուսաստանի հետ միութենական միավորման նոր շարժում հիմնադրվեց
• Այս իշխանությունն իր ստվերից էլ է վախենում
• Փաշինյանի դեմ պայքարելու համար գոնե մի փոքր Նիկոլ պիտի լինել
• Մեզ պե՞տք է ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը, թե՞ ոչ
• «Հայաստանի Նավալնին Նիկոլ Փաշինյանն է, որը եկավ իշխանության ու քանդեց մեր երկիրը»
• Տիգրան Ուրիխանյանը Հայաստանի փրկությունը տեսնում է ՌԴ-ի հետ նոր միութենական միավորման ձևավորման մեջ
• Հայաստանի ողջ հպարտությունն ու թշվառությունն ամփոփված մեկ օրում
• Սերմացու գողացող մկների և թուխս գողացող աղվեսների ժամանակը
• Ինչու էր Փաշինյանը վեց ամիս աղերսում
• Փաշինյանն էլ է զարմացած
• Ընդդիմության հարցերով թիվ մեկ «փորձագետը»
• Նիկոլ Փաշինյանին ոչ թե ողջերն են պատժելու, հալածելու, այլ անմահացածները
• «Գոմի» հարցի լուծումը կենսական անհրաժեշտություն է
• Առանց փամփուշտների ու ԱԹՍ-ների Ադրբեջանն այսօր շռնդալից հաղթանակներ է տանում Հայաստանի դեմ
• Խորհրդարանական ընդդիմությունը լեգիտիմացրեց Փաշինյանի պաշտոնավարումը

Մեկնաբանություններ