«Եթե չկարողանաս գործընթացը դարձնել ընտրություն սևի ու սպիտակի միջև, հաջողության չես հասնի»

«Իրատեսի» զրուցակիցն է քաղաքական վերլուծաբան ՎԻԳԵՆ ՀԱԿՈԲՅԱՆԸ:

-Ձեր գնահատականով՝ ի՞նչ է կատարվում հիմա Մերձավոր Արևելքում՝ ռուսական օդուժի հարվածներից հետո:
-Ես կարծում եմ՝ Ռուսաստանն իրականացնում է հստակ ծրագիր, որը փոխհամաձայնության արդյունք է:
-Նկատի ունեք Նյու Յորքում Պուտին-Օբամա հանդիպո՞ւմը:
-Նյու Յորքում փոխհամաձայնությունը վերջնական տեսքի եկավ: Ամեն ինչ հասկանալի դարձավ, երբ մի 20 օր առաջ հանդիպեցին ՌԴ և ԱՄՆ պաշտպանության նախարարներ Սերգեյ Շոյգուն և Էշտոն Քարտերը: Գործընթացը վաղուց էր սկսվել կուլիսներում՝ առնվազն արտգործնախարարի և պետքարտուղարի մակարդակով: Բնականաբար, գործընթացից, մեղմ ասած, անմասն չի մնացել նաև մեր հարևան Իրանը: Գերտերություններից յուրաքանչյուրը (եթե Ռուսաստանն էլ համարենք համեմատաբար թույլ, բայց գերտերություն) իր խնդիրն է լուծում: Ռուսաստանը Սիրիայում իր ակտիվ գործողությունների շնորհիվ վերադառնում է աշխարհաքաղաքական իր դիրքերին և աշխարհաքաղաքական ակումբ, ԱՄՆ-ը փորձում է Ռուսաստանի ձեռքով վերացնել ԻՊ-ը: ԱՄՆ-ում նաև կան ուժեր, որ կարծում են՝ Մոսկվան կխրվի հերթական իսլամական պատերազմի մեջ, ինչպես իրենք՝ Իրաքում, ԽՍՀՄ-ը՝ Աֆղանստանում:
-Կա՞ այդ վտանգը:
-Հիմքերը, իհարկե, կան: Անկախ հռետորաբանությունից, ամեն օր հնչող փոխադարձ մեղադրանքներից, կարծում եմ՝ դա գործընթացի արտաքին, երևացող կողմն է, որ մաս է համաձայնության, որտեղ ամեն մեկն իր գործն է անում:
-Արևմուտքից հիմնականում ասում են, որ Մոսկվան հարվածում է ոչ թե ԻՊ-ի զինյալներին, այլ Ասադի ընդդիմությանը, և վտանգ կա, որ Սիրիայում կխորանա շիա-սուննի բախումը, ու տնտեսապես թուլացած Ռուսաստանը ի վերջո հարկադրված կլինի անարդյունք հեռանալ, որովհետև պատերազմը թանկ գործ է: Մոսկվան հակադարձում է, որ ահաբեկիչը ահաբեկիչ է: Վտանգ չկա՞, որ ի վերջո միմյանց դեմ դուրս կգան Ասադի ընդդիմությանը հարվածող Ռուսաստանը և Ասադի ընդդիմությանը զինող ԱՄՆ-ը:
-Իհարկե, վտանգներ միշտ կան, բայց իմ տպավորությամբ՝ նախապես մշակված են նաև այդ մանրամասները՝ որն է իմը, որն է քոնը: Գերտերություններն ունեն իրենց, պայմանական ասած՝ ճանապարհային քարտեզը, ներառյալ Իրանը: Պատահական չէ, որ այս իրադարձություններում մասնակից են և Իրանն ու Իրաքը, այսինքն՝ քննարկված է նաև շիա-սուննի փոխհարաբերությունների հարցը:
-Ճանապարհային քարտեզը համատե՞ղ է մշակված:
-Ես կարծում եմ, որ այդ հարցը սկսել է քննարկվել դեռ միջուկային ծրագրի շուրջ Իրանի և վեցյակի բանակցությունների ժամանակ, դա փաթեթի չերևացող մասն էր: Ռուսաստանը շատ լավ հասկանում է բոլոր վտանգներն ու մղումները՝ երևացող ու չերևացող, ամենօրյա մեղադրանքները համընթաց տեղեկատվական արտահոսքեր են: Եթե նկատեցիք, այս ընթացքում ԱՄՆ-ը սխալմամբ Աֆղանստանում հարվածեց հոսպիտալին, ու Մոսկվան անմիջապես հայտարարությամբ դատապարտեց, ռուսները «պատահաբար» խախտեցին Թուրքիայի օդային տարածքը երկու անգամ, ու արագ արձագանքեցին ՆԱՏՕ-ն ու ՄԱԿ-ը: Սա խաղի կանոնների մեջ է մտնում: Շատ կարևոր է, որ կողմերը պահպանեն պայմանավորվածությունները: Ռուսները ի սկզբանե հայտարարեցին, որ ցամաքային գործողությունների չեն մասնակցելու, «սևագործ աշխատանքը» կատարելու են Սիրիայի կառավարական բանակը և ԱՄՆ-ի աջակցությունը ստացող քրդերը: Եթե դուք չեք ուզում, մենք չենք ուզում, ինչ-որ մեկը պետք է այդ գործն անի, ստացվում է, որ Ասադի կառավարությունը ռուսներին պետք է որպես դաշնակից, իսկ ԱՄՆ-ին՝ որպես ուժ, որ պետք է կռվի:
-Ասադի ճակատագիրը կա՞ ճանապարհային քարտեզում:
-Կարծում եմ՝ ոչ միայն կա, այլև ելակետն է եղել, այլապես Օբաման չէր համաձայնի այս ամենին, ռուսներին հաջողվեց հետաձգել խնդիրը՝ հիմնական փաստարկ ունենալով հենց ցամաքային գործողությունները: ԱՄՆ-ի գլխավորած կոալիցիոն ուժերը և ամերիկամետ ընդդիմությունը ցույց տվեցին, որ ունակ չեն Ասադի հարցը լուծել աշխարհաքաղաքական նման աջակցության պայմաններում, ռուսները կարողացան համոզել, որ Ասադը ոչ միայն իրենց է պետք որպես գործընկեր, այլև ԱՄՆ-ին ու կոալիցիային, որովհետև միայն նա կարող է իրականացնել ցամաքային գործողությունները: Ժամանակի ընթացքում ՌԴ-ի ու Իրանի աջակցությամբ կոալիցիոն կառավարության ստեղծման գործընթաց կսկսվի, որտեղ կլինեն թե ԱՄՆ-ին, թե Իրանին, թե Ռուսաստանին հարմար ուժեր: Ի վերջո, պատահական չէ, որ օրերս Ասադն ինքը առաջին անգամ խոսեց հրաժարականի մասին և ասաց՝ եթե ճգնաժամից դուրս գալու իրական դեղատոմսը իր հրաժարականն է, ինքը պատրաստ է դրան:
-Ալավիական պետության ստեղծումը Սիրիայի տարածքի մի հատվածում՝ Լաթաքիայի Միջերկրածովյան մասում, իրատեսակա՞ն է:
-Կարծում եմ՝ հնարավոր է, բայց հազիվ թե այդքան հեռու հասել են, ճանապարհային քարտեզը լուծում է ոչ թե ռազմավարական, այլ մարտավարական խնդիրներ, որի արդյունքներով կարող են նորից հանդիպել ու արդեն ռազմավարական խնդիրները լուծող ճանապարհային քարտեզ կազմել:
-Սլացիկ վերադառնանք Հայաստան: Երկուշաբթի օրը ԱԺ-ն կանխատեսելի քվեարկությամբ Սահմանադրության փոփոխությունների նախագիծն ընդունեց, և արդեն հանրաքվեի ճանապարհ դուրս եկանք: Ձեր կարծիքով՝ կա՞ քաղաքական կոնսոլիդացիա:
-Իսկ Հայաստանում կա՞ն քաղաքական ռեալ ուժեր, որպեսզի խոսենք քաղաքական կոնսոլիդացիայի մասին: Կա ՀՀԿ՝ իշխող քաղաքական ուժ, կա ՀՅԴ, որ ունի ինչ-որ քաղաքական դիրքորոշում և միշտ էլ իր տեսակետները հայտնել է Սահմանադրության ու հնարավոր փոփոխությունների վերաբերյալ, և կան իշխանամերձ քաղաքական ուժեր, բնականաբար՝ նրանք նույն դիրքորոշումն ունեն այս հարցում, և այդքանով կարելի է ասել, որ խորհրդարանում կա քաղաքական մեծ կոնսոլիդացիա «այո»-ի շուրջ: Շատ ավելի թույլ կոնսոլիդացիա կա խորհրդարանում «ոչ»-ի շուրջ: Ցավալի է, որ նույնիսկ չես կարող ասել՝ ընդդիմադիր քաղաքական ուժերի կոնսոլիդացիա, ավելի շատ՝ անձերի:
-Դա երեկն էր, իսկ այսօ՞ր, երբ հարցը արդեն դուրս է եկել խորհրդարանից:
-Ի սկզբանե պարզ էր, որ խորհրդարանը կարող է միայն ամբիոն լինել Սահմանադրության փոփոխություններին ընդդիմացողների համար, և պետք է փողոց դուրս գալ:
-Ավանդական հայկական քաղաքականությո՞ւն:
-Ոչ միայն հայկական, բայց Հայաստանին խիստ բնորոշ: 1995-ից այդպես է՝ նախընտրական կամ նախահանրաքվեական շարժումը սկսվում է փողոցում, հետընտրական կամ հետհանրաքվեական շարժումներն ավարտվում են փողոցում: Բացի խորհրդարանական ընդդիմությունից, այդ շարժմանը միացել են արտախորհրդարանական կուսակցություններ, քաղաքացիական հասարակության ինչ-որ խմբեր: Խնդիրն այն է, որ նրանց բոլորի քաղաքական, ֆինանսական ռեսուրսները և արտաքին քաղաքական ազդեցությունների մակարդակները բացարձակապես չեն բավարարում հարցը լուծելուն:
-Իսկ ժողովո՞ւրդը:
-Հայաստանում բողոքական զանգվածը տարբեր գնահատականներով 60-65 % է, և կա՞ ընդդիմություն, չկա՞ ընդդիմություն՝ կարող է քաղաքական գործընթացին մասնակցել, գնալ ընտրատեղամաս և լուռումունջ իր «ոչ»-ը ասել իշխանական ցանկացած նախաձեռնության: Դա իր միակ գործիքն է՝ իշխանությանն ասելու՝ ես կամ ու ես բողոքում եմ: Չեմ բացառում, որ որոշակի անակնկալներ կարող են լինել, թեպետ այնքան միամիտ չեմ, որ որևէ անակնկալ արդյունքի գրանցվելուն հավատամ: Բայց նաև «ոչ»-ի ուժերը մինչ օրս չեն կարողանում միավորվել:
-Ի՞նչ պարտադիր է, որ միավորվեն:
-Ժողովուրդը միշտ դնում է միավորման պահանջը: Եթե չկարողանաս գործընթացը դարձնել ընտրություն սևի ու սպիտակի միջև, հաջողության չես հասնի: Ընդդիմության նպատակը հիմա պիտի լինի ժողովրդին հասցնել, որ «ոչ»-ը ոչ է Սերժ Սարգսյանին, «այո»-ն այո է Սերժ Սարգսյանի իշխանության վերարտադրությանը:
-Սահմանադրությունը մարդկանց գործնականում չի հետաքրքրում, միջին վիճակագրական հային ի՞նչը պիտի դրդի գնալ ու «այո» կամ «ոչ» ասել:
-Խորհրդարանական քննարկումները ցույց տվեցին, որ, այնուամենայնիվ, իշխանությանը չհաջողվեց լուրջ և համոզիչ հիմնավորել, թե ինչու պետք է Սահմանադրությունը հենց հիմա փոխվի, հնչած հիմնավորումները՝ ժողովրդավարական բարեփոխում է, մարդու իրավունքների համակարգի բարելավում, անվտանգության համակարգի, և այլն, և այլն, համոզիչ չէին: Ամեն ինչ ավարտվեց մեկնակետային վիճակում: Համաձայն եմ, որ ժողովուրդը ինչպես անտարբեր էր, այնպես էլ անտարբեր մնաց: Միակ շարժառիթը, որ կարող է ժողովրդի բողոքական հատվածին ընտրատեղամաս տանել, գնալ, «ոչ»ասելն է ու հույս ունենալը, որ քաղաքական ընդդիմությունը կպահի այդ «ոչ»-ը:
-Այս ամբողջ ընթացքում սպասվում էր, որ Ռոբերտ Քոչարյանն ասելու է իր խոսքը, բայց նա խոսեց ԱԺ-ում քվեարկությունից հետո: Այս ամբողջ ընթացքում խոսվում էր, որ Ռոբերտ Քոչարյանը կուսակցություն է ստեղծում, բայց ոչինչ դեռ չի ստեղծվել: Ինչի՞ն է սպասում երկրորդ նախագահը: Որ ժողովուրդը «ոչ» ասի, և ա՞յդ պահին մտնի քաղաքական ասպարեզ, թե՞ նա պարզապես արձանագրում է՝ ես կամ, բայց ինձ վրա հույս չդնեք:
-Ռոբերտ Քոչարյանը՝ որպես փորձված քաղաքական գործիչ, որ շատ լավ հասկանում է քաղաքական գործընթացների մեխանիզմները և արտաքին ազդեցությունները, գիտի, որ այս քաղաքական ռեսուրսների վրա հույս դնելն այնքան էլ լուրջ չէ, նույնիսկ եթե բողոքական զանգվածն իր խոսքը ասի: Առավել ևս, որ այդ բողոքական զանգվածը, մեղմ ասած, հիացած չէ նաև Քոչարյանով: Ես համոզված եմ, որ առանց լուրջ արտաքին ազդակների, մասնավորապես Ռուսաստանի, Ռոբերտ Քոչարյանը որպես ակտիվ մասնակից գործընթացի մեջ չի մտնի: Նա շատ լավ հասկանում է, որ սահմանադրական փոփոխության գաղափարը ծնվել է, որպեսզի արգելակի իր վերադարձը որպես նախագահ: Եթե նա դնում էր իր թեկնածությունը նախագահական ընտրություններում, այսօրվա իշխանությունը, թերևս, չունի նրան համարժեք թեկնածու: Որպես նաև խորամանկ գործիչ, որ շատ լավ գիտի համակարգը, իր վերջին հարցուպատասխանով Ռոբերտ Քոչարյանը վերջնական պատասխան չի տալիս, թե ինչ է անելու և փորձում է որոշակի անորոշության մեջ պահել և ճեղքեր որոնել նախ և առաջ իշխանական համակարգում: Խորհրդարանական գործընթացներում նրա շանսերը թեպետ պահպանվում են, բայց, կարծում եմ, անհամեմատ քիչ են:
-Նա կարող էր նոր կուսակցություն ստեղծել դեռ գարնանը:
-Ես կարծում եմ, որ նա ռեալ է դատում և արտաքին ազդակի է սպասում: Իսկ ռուսները այդ մասին դեռ չեն մտածել որոշման մակարդակով: Բացի այդ, շատ բան կախված կլինի նաև նոր Ընտրական օրենսգրքից, օրինակ, նոր կուսակցություն ստեղծելու վերջնաժամկետի սահմանման առումով:
-Ռուսաստանը չի՞ հասկանում, թե Հայաստանի ինչին է պետք կառավարման մոդելի փոփոխությունը:
-Ռուսաստանը շատ լավ հասկանում է, թե իշխող վարչակարգի ինչին է պետք սահմանադրական փոփոխությունը: Թե Հայաստանի ինչի՞ն է պետք, ոչ ոք չի հասկանում, որովհետև չկան լուրջ քաղաքական փաստարկներ, թե աշխարհաքաղաքական այս պայմաններում ինչի՞ են պետք փոփոխությունները: Բոլորը փորձում են այսօրվա բարդ աշխարհաքաղաքական և գեոտնտեսական պայմաններում իրենց երկրներում կայունության հասնել, եղած ռեժիմները ամրապնդել՝ պատրաստվել տնտեսական ու ռազմաքաղաքական իրադարձությունների, մենք կառավարման մոդել ենք փոխում, որ լուրջ ու տևական գործընթաց է: Մոսկվան շատ լավ հասկանում է, որ այդ ամենն արվում է 2017-ի հարցերը լուծելու համար: Ռուսաստանում էլ կան քաղաքական տարբեր խմբավորումներ, որոնք փորձում են ազդեցություն ունենալ տարբեր որոշումների վրա: Այն ուժը, որ Մոսկվայում Ռոբերտ Քոչարյանի հենարանն է, կարծում եմ, դեռ այդ հարցով չի զբաղվել: Մենք մի քանի անգամ տեսել ենք, որ Ռուսաստանը վերջին պահին է որոշում ընդունում:
-Ձեր կարծիքով՝ սահմանադրական բարեփոխումների գործընթացներն այնքան խորացե՞լ են, որ ՀՀԿ-ն այլևս հետդարձ չունի, թե՞ կան արտաքին քաղաքական, աշխարհաքաղաքական, ֆորսմաժորային տարբերակներ, որոնց դեպքում հանրաքվե չի կայանա:
-Առայժմ արտաքին քաղաքական լուրջ հայտարարություն չի եղել:
-Չհաշված Վենետիկի հանձնաժողովի, ԵԽԽՎ-ի հայտարարությունները:
-Նրանք փորձում են իրենց ներկայությունն արձանագրել, առավել ևս որ սահմանադրական փոփոխությունները կապում են Արևմուտքի հետ պայմանավորվածություններին: Արտաքին ազդակները և ճնշումները կարող են ինչ-որ փոփոխություններ բերել, ամենավերջին օրինակը 2013-ի սեպտեմբերի երեքն էր: Աստված չանի, եթե պատերազմական գործողություններ սկսվեն, երկիրը բոլորովին այլ կանոններով է ապրելու, և անբնական կլինի հանրաքվեն: Կարող են այլ ֆորս մաժորներ էլ լինել, որոնց մասին մենք հիմա չենք էլ մտածում: Եթե աշխարհաքաղաքական ու ֆորսմաժորային նոր իրավիճակներ չլինեն, ուժերը այնքան էլ հավասար չեն: Ընդդիմադիրների հույսը մնում է բողոքական ընտրազանգվածը, բայց հետո պետք է նրանց «ոչ»-ը պահվի:
-ԱՄՆ-ը Հայաստանում կառավարման մոդելի փոփոխության վերաբերյալ դիրքորոշում արտահայտե՞լ է:
-Կարծում եմ՝ ԱՄՆ-ը հիմա Հայաստանի հարցում համեմատաբար պասիվ դիրքորոշում ունի: Քանի դեռ Լեռնային Ղարաբաղի հարցը լուծված չէ, ԱՄՆ-ը Հայաստանում գլոբալ խնդիրներ չի դնում և չի ուզում պատասխանատվություն ստանձնել: Նրանք թողնում են, որ ռուսական ենթակայության տակ գտնվող Հայաստանը լուծի հարցը: Նրանք խնդրին կարող են անդրադառնալ, եթե հանրաքվեի ժամանակ լինեն կեղծիքներ, հայտարարություն կանեն դիտորդական առաքելության, գուցե պետդեպի մակարդակով: Գլոբալ առումով ոչ մեկին չի հետաքրքրում՝ նախագահակա՞ն, խորհրդարանակա՞ն, միապետակա՞ն, ի՞նչ կառավարում է Հայաստանում: Կարևոր է, թե ո՞վ է լինելու իշխանություն, և ազդեցության ի՞նչ լծակներ կան նրա վրա: Կրկնում եմ՝ նրանք սպասում են ԼՂ հարցի լուծմանը, և չեն փորձի այստեղ ազդեցությունն ավելացնել, որ անցանկալի լուծումների պատասխանատվությունը իրենց վրա չընկնի: Բոլոր դեպքերում կարգավիճակը այսօրվանից ցածր է լինելու:
-Ինչո՞ւ, ՀՀ նախագահն ասաց, որ Ղարաբաղը Հայաստանի անբաժանելի մասն է, թե՞ դա իրավական հայտարարություն չէր:
-Երբ Սերժ Սարգսյանը ասում է՝ Ղարաբաղը Հայաստանի անբաժանելի մասն է, մեսիջ է, որ մեզ դետալները այլևս չեն հետաքրքրում, մեզ հետաքրքրում է կարգավիճակը, եթե այդ հարցը չեք լուծելու, մենք համարում ենք, որ Ղարաբաղը մեր անբաժանելի մասն է, դրանից բխող իրավական և ռազմաքաղաքական գործողություններով: Բանակցություններից առաջ կողմերը միշտ կոշտացնում են հռետորաբանությունը՝ բանակցային ռեսուրսները մեծացնելու համար:
-Ձեր կարծիքով՝ հանրաքվեի ժամանակ իշխանությունը կգնա՞ հերթական ոչլեգիտիմ Սահմանադրությունն ունենալու ռիսկին:
-Բայց լեգիտիմ-ոչլեգիտիմի չափանիշներն էլ արդեն պարզ չեն: Վաղուց Հայաստանում ընտրություններից առաջ ԿԸՀ-ն հստակ գիտի՝ որ ընտրատեղամասում ինչ արդյունքներ են գրանցվելու: Շատ ակտիվ աշխատանք է տարվում ընտրողների հետ մինչև ընտրությունը, և գործը չի հասնում կեղծիքների՝ բոլորը գիտեն ինչպես է արվում, բայց իրավական տեսակետից անխոցելի մեխանիզմ է: Ոչլեգիտիմ է այն պահից, երբ սկսում են փող բաժանել, ամենամեծ պրոբլեմը նույնիսկ այն չէ, որ տվող կա, ամենամեծ պրոբլեմը, որ վերցնում են, հետո ազգային մենթալիտետին բնորոշ տեսքով բողոքում անարդարությունից:

Զրույցը՝
Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ