«Մի օր էլ կասեն՝ Սահմանադրությունը ձեր ինչի՞ն է պետք»

«Իրատես de facto»-ի հյուրն է Գլոբալացման և տարածաշրջանային համագործակցության վերլուծական կենտրոնի տնօրեն ՍՏԵՓԱՆ ԳՐԻԳՈՐՅԱՆԸ:

-Ձեր գնահատականով՝ ԵՄ-ն ԵԱՏՄ-ին անդամակցությունից հետո ինչպե՞ս է Հայաստանին վերաբերվում:
-Եթե նրանք ուզում են մեզ հետ համագործակցել և շարունակում են տարբեր ծրագրեր ֆինանսավորել, ուրեմն ուզում են մեզ հետ աշխատել: Վերջերս ԵՄ-ն հերթական ֆինանսական աջակցությունը ցույց տվեց կառավարությանը, երկու ամիս առաջ՝ ևս մեկ մեծ տրանշ, այսինքն՝ Հայաստանի հետ աշխատանքները շարունակվում են, հետաքրքրությունը ԵԱՏՄ-ին անդամակցած Հայաստանի նկատմամբ պահպանվել է, թեպետ փոխվել է մակարդակը: Պարզ է, որ Եվրոպայի հետ հարաբերություններում ԵԱՏՄ անդամակցությունը որոշակի սահմանափակումներ բերեց, առաջին հերթին՝ առևտրի ու տնտեսության ոլորտում: Ի՞նչ նոր օրակարգ կարող ենք հիմա ձևավորել, սա է խնդիրը:
-Վիլնյուսից հետո, Ռիգայից առաջ՝ ի՞նչ փոփոխություններ եղան ԵՄ Արևելյան գործընկերություն ծրագրում:
-Երբ Հայաստանը հրաժարվեց եվրաասոցացումից, բանակցված համաձայնագրի կարևորագույն մասը՝ ազատ առևտրի գոտու ստեղծման վերաբերյալ, արդեն դուրս եկավ: Հիմա մնացած մասն է քննարկվում խորհրդակցությունների ձևաչափով, կողմերը փորձում են բանակցությունների օրակարգ ձևավորել: Վիլնյուսից Ռիգա, դրական էր, որ չխզվեցին Եվրոպայի հետ մեր հարաբերությունները, երկու կողմից էլ պարբերաբար լսում ենք, որ նոր ծրագրերի, համագործակցության ցանկություն կա: Պաշտոնական ԵՄ-ն պատրաստ է վերանայել իր ծրագրերը Հայաստանի մասով: Ռիգայից սպասելիքներ, իհարկե, կան և մինչև Ռիգա ժամանակ կա խորհրդակցությունները բանակցությունների դաշտ տեղափոխելու համար:
-Ռիգայում ՀՀ-ԵՄ համաձայնագիր հնարավո՞ր է:
-Կարծում եմ՝ առավել հավանական է հայտարարություն կամ հռչակագիր, որ ԵՄ-ն և ՀՀ-ն լի են վճռականությամբ որոշակի հարցերի շուրջ համագործակցելու, դա կլինի ճանապարհ դեպի բանակցություններ և համաձայնագիր: Ասոցիացիայի համաձայնագրի մի մասը վերաբերում էր օրենսդրական և հումանիտար համագործակցությանը՝ իրավական համակարգին, տեղական ինքնակառավարմանը, կրթությանը, գիտությանը, մարդու իրավունքներին, ընտրական համակարգին: ԵՄ-ում ընդունված չէ ասոցիատիվ համաձայնագրի քաղաքական և տնտեսական մասերն առանձնացնել, համաձայնագիրը դիտվում է իբրև մեկ ամբողջություն, մեկ փաթեթ, ուստի հռչակագրի բովանդակությունը կվերաբերի օրենսդրական ու հումանիտար ոլորտներում համագործակցությանը: Այս ոլորտներում մենք հակասություններ չունենք ԵԱՏՄ-ի հետ:
-ԵՄ-ՌԴ հարաբերությունների հստակեցում կլինի՞ Ռիգայում:
-Շատ կարևոր, նույնիսկ մտահոգիչ հայտարարություն արեց Ավստրիայի արտաքին գործերի նախարարը մի քանի օր առաջ՝ նա համոզված է, որ Արևելյան գործընկերության ծրագիրն անպայման պետք է նորացվի, քանի որ Ռուսաստանի արձագանքը շատ ցավոտ է, պետք է վերաիմաստավորել և հաշվի առնել այլ խաղացողների տեսակետները ևս:
-Եթե դիվանագիտական լեզվից թարգմանենք, ի՞նչ է դա նշանակում:
-Նշանակում է ասոցիացիայի համաձայնագիրը կնքած երկրների հետ չաշխատել, մինչև չլինի Ռուսաստանի համաձայնությունը: ՈՒկրաինան, Մոլդովան, Վրաստանը ասոցացման համաձայնագիրը ստորագրեցին ու վավերացրին, Եվրախորհրդարանը վավերացրեց, բայց երեք երկրներում էլ ծրագիրը ռեալ չի սկսել աշխատել: ՈՒկրաինայի դեպքում նույնիսկ պաշտոնապես ազատ առևտրի գոտու ստեղծումը հետաձգվեց մինչև դեկտեմբեր: Ես համոզված չեմ, որ դա ճիշտ ճանապարհ է, դա սահմանափակումներ է բերում այդ երկրների դեպքում:
-Դա չի՞ սահմանափակում ԵՄ-ի սուվերենությունը:
-Նաև ԵՄ-ի, ստացվում է, որ ԵՄ-ն համագործակցության համաձայնագիր է ստորագրում երեք երկրների հետ, իսկ մեկ այլ խոշոր խաղացող, որ համաձայնագրի մաս չէ, ոչ պաշտոնապես կասեցնում է համաձայնագրի գործունեությունը: Դա արդեն պրոբլեմ է: Հաշվի առնելով, որ ԵՄ-ի ներսում էլ պրոբլեմներ կան, Ռիգայի վեհաժողովը շատ կարևոր է դառնում ոչ միայն Հայաստանի համար ու Հայաստանի մասով, այլև վերջնական քաղաքականության հստակեցման՝ ի վերջո ասոցիատիվ պայմանագրերը կատարվելո՞ւ են, թե՞ ոչ: Եվրանեսթի ԽՎ-ի երևանյան նիստում ելույթ ունենալով՝ ես ընդգծեցի, որ կարևոր է գոնե մեկ հաջող պատմության գոյությունը:
-Ինչի՞ հաջող պատմության, ասոցիատիվ համաձայնագրի գործողությա՞ն:
-Երբ այսօր մենք ասում ենք՝ ԵՄ-ում աշխատում են օրենքները, բարձր է կենսամակարդակը, առևտրի ոլորտը կոռումպացված չէ, բարձր տեխնոլոգիաներ կան, արդյունաբերությունը աշխատում է նորագույն տեխնոլոգիաներով, տնտեսությունը դիվերսիֆիկացված է և այլն, և այլն, մեզ ասում են, այո, բայց կա Ռուսաստանի ցավոտ արձագանքը, Ղրիմի անեքսիան, Ռուսաստանի ակնհայտ ճնշումը Մոլդովայի ու Վրաստանի վրա: Այդքան մեծ աղմուկից հետո, որ զուգակցվեց ասոցիատիվ պայմանագրերի կնքմանը, կոնկրետ արդյունքներ չկան:
-Այսինքն՝ ԵՄ-ն հռչակում է իր դրույթները, բայց չի՞ պաշտպանում գործողության մեջ:
-ԵՄ-ի ֆունկցիան չէ պաշտպանելը, ԵՄ-ն աշխատում է փափուկ ուժի գործիքներով:
-ԵՄ-ն պիտի հաշվի առնի հետխորհրդային տարածքի առանձնահատկությունները, փափուկ ուժը կարող է աշխատել գուցե Արևելյան Եվրոպայում, բայց ոչ հետխորհրդային տարածքում, որտեղ խելոք ուժն էլ չի աշխատում:
-Այո, այդ խնդիրը կա, բայց եթե ընդունենք Ռուսաստանի թեզը, որ ԱՊՀ երկրները իր համար կենսական կարևորության տարածք են, նշանակում է՝ այդ երկրների սուվերենությունն է հարցականի տակ: Հաշվի առնելով, որ ԵՄ-ում էլ ոչ բոլոր երկրներն են հիացած Արևելյան գործընկերություն ծրագրով, պարզ է, որ այս ամենի մասին պետք է լուրջ խոսվի՝ ի վերջո կսկսե՞ն իրականացնել ասոցիատիվ համաձայնագրերը ՈՒկրաինայի, Վրաստանի ու Մոլդովայի հետ, թե՞ ոչ: Դա ԵՄ-ի համար էլ մարտահրավեր է:
-Ռուսաստանի դիմակայությունը ՈՒկրաինայի՞ պատճառով է, ի վերջո ԵՄ-ՌԴ չկայացող հարաբերությունների հետևանքը չէ՞ր ՈՒկրաինան:
-Ռուսաստանի գերզգայուն արձագանքը ՈՒկրաինայի դեպի Եվրոպա գնալուն մի քանի գործոններով է պայմանավորված: Առաջին հերթին՝ նույնականության, Ռուսաստանը կորցնում է իր նույնականության մի մասը, նոր ՈՒկրաինայի ստեղծումը, զարգացումը Ռուսաստանում ցավոտ է ընկալվում: Երկրորդը՝ ԵԱՏՄ-ն առանց ՈՒկրաինայի քաղաքական ու տնտեսական այն կշիռը չունի, ինչ սկզբում նախատեսվում էր՝ ՈՒկրաինայում են նախկին ԽՍՀՄ-ի արդյունաբերական կարևոր համալիրները, Եվրոպայի հետ Ռուսաստանի հաղորդակցուղիներն անցնում են ՈՒկրաինայով, արդեն գազամուղը չասած: Ռուսաստանը կարո՞ղ է ասել՝ սա իմ ազդեցության գոտին է, դա նշանակում է՝ դու չես ընդունում այդ երկրի ինքնիշխանությունը, դա մարտահրավեր է ոչ միայն ՈՒկրաինային, այլև աշխարհին:
-Աշխարհին ինչո՞վ է մարտահրավեր:
-Ստացվում է, որ Ռուսաստանը միակողմանի վերանայում է Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո ձևավորված աշխարհակարգը և ակտիվ օգտագործում է վետոյի իր իրավունքը ՄԱԿ-ում ու ԵԱՀԿ-ում, դա ճգնաժամ է առաջացնում միջազգային հարաբերություններում ու դժվար է ասել՝ ինչով կավարտվի: Եվրոպայի դերը այս իրավիճակում կարող է դրական լինել, որովհետև Եվրոպան միշտ կողմնակից է փափուկ ուժի կիրառման, Եվրոպան ուժային գործիքներ չի կիրառում ու բանակ չունի:
-Բանակ չունի, բայց ուզում է ստեղծել, դա ռեա՞լ է, օրենսդրական ու ֆինանսական հնարավորություններ կա՞ն:
-Իհարկե, ֆինանսական փաստարկները շատ լուրջ են, եթե ուզենային բանակ ունենալ, բյուջեից ընդամենը կես տոկոս հատկացումներ չէին անի բանակին:
Կա ՆԱՏՕ-ն, որ ապահովում է ԵՄ անվտանգությունը, բայց նաև իր ազդեցությունն է տարածում ԵՄ-ի վրա:
-Դա ԵՄ-ի անկախության դրսևորո՞ւմ է:
-Ինչ-որ չափով՝ այո, ԱՄՆ-ի ազդեցության թուլացում է, թեպետ համագործակցությունը ԱՄՆ-ի հետ շատ մեծ է, ու քաղաքակրթական արժեքների հարցն էլ կա, բայց ժամանակը ցույց տվեց, որ այսօր Գերմանիայում ու Ավստրիայում հնչում են քաղաքական տեսակետներ, որոնք ավելի համահունչ են ոչ թե Բրյուսելի, այլ ՌԴ նախագահի տեսակետներին: Եթե ԵՄ-ն կարողանա բանակ ունենալ, իհարկե, ինքնուրույնության աստիճանը կբարձրացնի, բայց ես առանձնապես չեմ հավատում, որ կստացվի: ԵՄ-ն առաջին հերթին տնտեսական ինստիտուտ է, բանակ ունենալու համար նոր կառույց պիտի ստեղծվի՝ սա մեկ: Երկրորդ՝ տնտեսական հարցերում էլ ԵՄ-ում տարաձայնություններ կան, ի՞նչ կլինի ռազմական խնդիրների դեպքում: ԵՄ 28 երկրների միասնական կարծիքը դժվար է ստանալ, օրինակ, Լյուքսեմբուրգը կարող է դեմ լինել, ինչպես վետո դրեց, երբ քննարկվում էր ՌԴ-ի դեմ պատժամիջոցների խստացման հարցը: Շատերը կարծում էին, որ Հունաստանը, Հունգարիան կարող էին առարկել, բայց Լյուքսեմբուրգից դա սպասելի չէր: Կարևոր դերը Գերմանիան ու Ֆրանսիան ունեն, բայց չմոռանանք, որ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո շատ միջազգային սահմանափակումներ կան Գերմանիայի բանակի առնչությամբ:
-Եվրանեսթի ԽՎ-ում նշվեց, որ Հայաստանը չստացավ ԵԱՏՄ-ին անդամակցությունից անվտանգության իր ակնկալիքները, չստացավ նաև ֆինանսավորումը: Եթե Հայաստանը ասոցացման համաձայնագիրը ստորագրեր, ստանալո՞ւ էր, եթե հաշվի առնենք, որ ՀՀ-ն ԵԱՏՄ գնաց՝ ԵՄ-ից չստանալով անվտանգության ապահովման երաշխիքներ:
-Մենք ավելի մոտ կլինեինք Եվրոպային, կարևոր չէ՝ քաղաքական, թե տնտեսական հարթության մեջ, գլխավորը, որ ստորագրելու դեպքում Հայաստանին տրվող աջակցությունը բոլորովին ուրիշ մասշտաբների և մակարդակի կլիներ, նախատեսվում էին միլիարդանոց ծրագրեր, ընդհանուր շուկա, համագործակցության գումարային քանակը շատ ու շատ կավելանար: Մենք այսօր էլ Եվրոպայի հետ շարունակում ենք համագործակցությունը, խնդիրը մասշտաբներն էին, որ մի տասն անգամ կավելանային: ՈՒ եթե չէինք ստորագրում ասոցացման համաձայնագիրը, ճիշտ կլիներ գոնե ԵԱՏՄ համաձայնագիրը չստորագրել՝ շարունակելով և/և-ի քաղաքականությունը: Այն ժամանակ էլ կանխատեսում էին, որ ԵԱՏՄ-ն չի կայանա տնտեսապես. Ռուսաստանը չի իրականացնի ծրագրերը, քանի որ ինքը շատ պրոբլեմներ ունի, բացի դրանից՝ կարևորը փոխհարաբերությունների սկզբունքն է՝ Ռուսաստանն է դոմինանտը ու ամեն ինչ որոշողը: Հենց դա է պատճառը, որ անվտանգության հարցում մեր սպասելիքները չարդարացան: Նրանց համար դա անհրաժեշտություն չէ: Ռուսաստանն ուզում էր, որ մենք անդամակցենք ԵԱՏՄ-ին, բայց մեր տեսակետները հաշվի չի առնում, մեր կշիռը շատ ցածր է համարում: Պարզ օրինակ՝ մարտի 12-13-ին կայանալիք, բայց հետաձգված հանդիպումը Պուտինի, Նազարբաևի, Լուկաշենկոյի միջև, ինչ ձևաչափով էլ հանդիպեին՝ ՀԱՊԿ-ի, ԱՊՀ-ի, ԵԱՏՄ-ի, Սերժ Սարգսյանը պիտի լիներ, բայց մարտի 20-ին Սերժ Սարգսյանը հանդիպմանը չի լինի: Դա նշանակում է, որ մենք ՌԴ-ի համար շատ կարևոր ռազմավարական գործընկեր ենք, բայց միայն խոսքերով: ՈՒ ես դա ցավով եմ ասում: Գուցե մենք էլ մեր մեղքն ունենք: Պարզից էլ պարզ էր, որ մեր անվտանգությունը ԵԱՏՄ-ն չի ապահովելու, մենք երկկողմ պայմանագրեր ունեինք ՌԴ-ի հետ, որտեղ հավասարը հավասարի հետ հարաբերություններ էին, իսկ ԵԱՏՄ-ում մենք մեր ֆունկցիաների մի մասը տվեցինք կենտրոնին:
-Ստացվում է՝ Եվրոպայի հետ հարաբերությունները պահել ենք, մտանք ԵԱՏՄ ու խրվեցինք-մնացի՞նք: Քաղաքական զարգացումը, տնտեսականը, ռազմական անվտանգությունը ի՞նչ եղան:
-Կարճ ժամանակում հասկացանք, որ վիճակը լավ չէ, ու դա է պատճառը, որ վերջերս Հայաստանի իշխանությունը շատ ակտիվ է Եվրոպայի հետ համագործակցության մեջ: Մի փաստ միայն՝ Սևծովյան համագործակցության փորձագետները եկան Հայաստան, և նրանց ընդունեց ՀՀ նախագահը, ՀՀ նախագահը Եվրանեսթում ելույթ ունեցավ ու հանդիպեց պատվիրակներին: Ռուսաստանում կամ Բելառուսում, Ղազախստանում հասարակության, անկախ ՀԿ-ների, փորձագետների հետ հանդիպելու ավանդույթներ չկան, իսկ Հայաստանը դա անում է՝ հասկանալով, որ ԵԱՏՄ-ին անդամակցությունը բավարար չէ, պետք է աշխատանքը շարունակել Եվրոպայի հետ ու համագործակցության ձևեր գտնել:
-Ռուսաստանը դա թույլ կտա՞ իր ազդեցության գոտում: Նախ չպիտի՞ կարգավորվեն ԵՄ-ՌԴ հարաբերությունները:
-Այդ հարաբերությունները ծանր են, Գերմանիան, Ֆրանսիան փորձում են Ռուսաստան-Արևմուտք հակամարտությունը մեղմացնել, բայց դեռ չի ստացվում՝ Ռուսաստանը դա ընկալում է որպես թուլություն: Կա երկրորդ հարցը՝ ինչքա՞ն են մեր իշխանությունները զիջումների գնալու: Կարող է, չէ՞, գալ այնպիսի պահ, երբ Ռուսաստանն ասի՝ ձեր ինչի՞ն է պետք անկախությունը:
-Միասնական դրամական միավորին անցնելն այդ շրջագծո՞ւմ է:
-Դա անկախության կարևորագույն բաղադրիչ է, էմիսիոն կենտրոն Երևանում ունենալը՝ դրամը թույլ լինի, թե ուժեղ, նշանակում է՝ որոշումներն ընդունվում են տեղում, կա Կենտրոնական բանկ, որը կարգավորում է այդ հարցերը: Միասնական դրամական միավորին անցումը ինքնիշխանության սահմանափակում է: Մի օր էլ կասեն՝ Սահմանադրությունը ձեր ինչի՞ն է պետք: Մյուս օրը՝ ՀԱՊԿ-ը կա, մենք ձեզ կպաշտպանենք, ձեզ բանակ էլ պետք չէ: Չեմ կարծում, իհարկե, որ դրան կհասնենք, բայց այս ընթացքով ամեն ինչ սկսում ես մտածել: Այո, շատ հնարավոր է, որ նաև ասեն՝ ԵՄ-ի հետ հարաբերություններն էլ ձեզ պետք չեն, մենք կանք ու հերիք ենք: Ռուսաստանն այսօր անկանխատեսելի է, ՌԴ քաղաքականությունը բավական կոշտ է, բայց վտանգը դա չէ, այլ անկանխատեսելիությունը: Հայաստանի հասարակությունն ակտիվ է, հասարակական կազմակերպությունները Ռուսաստանում աղետալից ճնշման տակ են: Հայաստանում, իհարկե, լիքը խնդիրներ կան՝ սկսած ուժի կիրառումից ընդդիմադիրների դեմ, դատական համակարգից, բայց անժխտելի է, որ մենք ունենք բավական բարձր ազատության աստիճան, որ անհամեմատելի է Ռուսաստանի կամ Բելառուսի հետ, իսկ դա նշանակում է, որ մի օր Ռուսաստանը կարող է ասել՝ վերջ տվեք: Ես չգիտեմ՝ որքան կլինի իշխանությունների զիջումը և որքան՝ հասարակության դիմադրունակությունը:
-Չզիջելու համար հավասարակշռող բևեռ պիտի լինի, ԵՄ-ն պատրա՞ստ է դրան:
-Այո, մեր իշխանությունները դա, կարծես, հասկանում են, Եվրանեսթի ԽՎ նստաշրջանը Հայաստանում, հայ պաշտոնյաների եվրոպական այցերը, եվրոպացիների այցերը Հայաստան ցույց են տալիս, որ փորձ է արվում հարաբերություններում հավասարակշռությունը վերականգնել: Անդամակցությունը ԵԱՏՄ-ին կաշկանդող պարտավորություն է, որ Հայաստանը կամավոր ստանձնեց:
-Նույն պարտավորությունը ունեն Բելառուսն ու Ղազախստանը, որ շատ հաճախ խախտում են:
-Ոչ միայն նրանք, հենց Ռուսաստանն է խախտում՝ փակում է իր սահմանները գործընկերների ապրանքների առջև, որ ազատ առևտրի գոտու պայմանագրի խախտում է:
-Ոչինչ վերջնական ու անխախտ չէ՞ աշխարհում:
-Աշխարհում փոփոխությունները շատ են, խաղի կանոններ են փոխվում: Հայաստանն այսուհետ պիտի փորձի գտնել ոլորտներ՝ Եվրոպայի հետ աշխատելու համար ու Ռիգայի մայիսյան գագաթնաժողովում արձանագրի դա ինչ-որ ձևաչափով՝ հռչակագրի, հայտարարության, որպեսզի կամուրջ ունենա դեպի ավելի հաստատուն հարաբերություններ:

Զրույցը`
Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ