«Անհրաժեշտ է քաղաքական կամք և ադեկվատ գնահատական»

«Իրատես de facto»-ի հյուրն է «Ազատ դեմոկրատներ» կուսակցության նախագահ ԽԱՉԱՏՈՒՐ ՔՈՔՈԲԵԼՅԱՆԸ:

-Փետրվարի 12-ին ՀՀ ներքաղաքական կյանքում աննախադեպ իրավիճակ ստեղծվեց, որ ոմանք գնահատեցին ՀՀԿ-ի պատերազմը ԲՀԿ-ի դեմ: Այդպե՞ս է:
-Ես աննախադեպ չեմ համարում, գործընթացները վաղուց կային, և լուրջ ու համակողմանի վերլուծություն են ուզում, ուստի չեմ շտապի այսօր` փետրվարի 13-ին, գնահատական տալ: Ինձ համար շատ կարևոր են մյուս կողմերի գնահատականները և մեր քաղաքական խնդիրները մասնավորապես: Մենք միշտ համարել ենք, որ չի կարելի արտաքին քաղաքականությունն առանձնացնել ներքինից, արտաքին քաղաքականությունը ներքինի շարունակությունն է և պետք է հաշվի առնել այն ամենը, ինչ տեղի է ունենում Հայաստանի շուրջ այս օրերին:
-Իսկ ի՞նչ է տեղի ունենում Հայաստանի շուրջ:
-Ես նկատի ունեմ ինտեգրացիոն գործընթացները, աշխարհաքաղաքական փոփոխություններին ներհայաստանյան քաղաքական ուժերի արձագանքները: Այսօրվա քաղաքական դաշտում ոչ բոլոր քաղաքական ուժերն են ադեկվատ արձագանքում այդ գործընթացներին: Արհեստական է ներքին կյանքը կտրել այդ ամենից: ԲՀԿ-ՀՀԿ միջկուսակցական հարաբերությունները, իհարկե, անդրադառնում են Հայաստանի ներքաղաքական դաշտի վրա, նրանց փոխհրաձգությանը վաղ է գնահատական տալը: Իրադարձությունները զարգանալու են, գործընթացի շարունակականությունը ակնհայտ է, թեկուզ դատելով ՀՀԿ նախագահի ելույթից, ուստի ամբողջական գնահատականի համար ժամանակ է պետք, որ գործընթացներն ավարտին հասնեն, ընթացիկ ու հպանցիկ գնահատականները լուրջ չեմ համարում:
-Ակնկալվում էր, որ խորհրդարանական ու նախագահական ընտրություններից հետո քաղաքական դաշտում ուժերի վերադասավորում պիտի լինի, բայց Հայաստանի քաղաքական դաշտը առայսօր վերջնական պատկերի չի հասել: Ինչո՞ւ:
-Ցավոք, Հայաստանում արդար ու ազատ ընտրություններ չեն լինում, և դա բերում է քաղաքական ուժերի ոչ արդարացի վերադասավորման, ԱԺ-ում ձևավորվում են արհեստական, այդ ուժերի իրական ազդեցությանը ոչ համարժեք համամասնություններ: Քանի դեռ Հայաստանում չկան ազատ, արդար և թափանցիկ ընտրություններ, քաղաքական դաշտի ռեալ պատկերի մասին խոսելն անիմաստ է:
-Բազմակուսակցական քաղաքական դաշտը համարո՞ւմ եք կայացած:
-Իհարկե ոչ:
-Ինչո՞ւ քաղաքական ուժերը չեն կայանում դասական իմաստով, ի՞նչ է պակասում:
-Հայաստանում պետք են արդար և ազատ ընտրություններ՝ դա առաջին ու ամենակարևոր պայմանն է:
-Թե՞ պետք է համակարգը կայանա, որ ազատ ու արդար լինեն ընտրությունները:
-Խիստ փոխկապակցված են, անշուշտ, բայց պայմանը ազատ, արդար, թափանցիկ ընտրություններն են:
-Քաղաքական դաշտում կարո՞ղ են հստակ բևեռներ ի հայտ գալ՝ իշխանություն և ընդդիմություն, որ տևական ժամանակ իրեն գերադասում է համարել ոչիշխանություն:
-Ես երբեք չեմ հասկացել ոչիշխանական ուժ հասկացությունը, քաղաքագիտության մեջ նման բնորոշում չկա: Ես ցավում եմ, որ այդ բնորոշման ձևավորումը պայմանավորված է եղել բացառապես իշխանության և քաղաքական ուժերի ներքին ստատուս քվոյով:
-Ինչո՞ւ խախտվեց ստատուս քվոն:
-Ինձ համար ավելի սկզբունքայինը այն խնդիրն է, թե ինչպիսի իշխանություն ենք ուզում Հայաստանում ձևավորել, ինչ հայեցակարգով, ինչ ծրագրով: Ծրագրերը, որպես կանոն, միայն թղթի վրա են ավարտվում: Հասարակությունը պիտի համոզվի, որ այդ ծրագրերը թղթերի համար չեն, այլ իր համար: Այսօր շատ պարզ խնդիրներ պիտի լուծվեն, որ բազմահատորանոց ծրագրեր չեն պահանջում: Հայաստանը պետք է լուծի կարևորագույն երեք խնդիր:
-Ընդամենը երե՞ք:
-Իբրև սկիզբ՝ երեք: Առաջինը՝ արդար և բարեխիղճ, արդյունավետ կառավարում պետք է լինի, որի պակասը բոլորս զգում ենք: Խիստ անհրաժեշտ է կոռուպցիայի վերացումը, կոռուպցիան է, որ ներսից քայքայում է երկիրը: Կոռուպցիայի, ոչ արդար ու արդյունավետ կառավարման, մրցակցային դաշտի բացակայության պատճառով է արտագաղթը: Երրորդ խնդիրը՝ Հայաստանի զարգացման ի՞նչ ուղղություն ենք ընտրել, ի՞նչ արժեհամակարգի ենք ձգտում որպես պետություն, դեպի ո՞ւր ենք գնում:
-Մենք հասել ենք ԵԱՏՄ, էլի՞ պիտի գնանք:
-Դեպի ԵԱՏՄ գնալը բացարձակապես ոչ հեռանկարային քաղաքական որոշում է: Հիմնականում երկու փաստարկ էր բերվում՝ անվտանգություն և սպառման նոր շուկա: Նոր շուկայի մասին ավելորդ է խոսել, այդ 170-միլիոնանոց շուկայում այսօր բոլորովին այլ պայմաններ են, առավել ևս, որ Մաքսային օրենսգրքի շրջանակներում որևէ մաքսատուրքի խնդիր չկար՝ ԱՊՀ միջպետական համաձայնագրով ազատ առևտրի ռեժիմում էին աշխատում: Ռուսական շուկայի պարզապես ավերված վիճակը մեզ հիմք է տալիս ասելու, որ ՀՀ-ից ՌԴ արտահանումներ ուղղակի չկան: Նույնիսկ ավանդական կոնյակն ու գինին որոշ գործարաններ ռուսական պահեստներից գերադասում են վերադարձնել, որովհետև դա նվազագույն կորուստը կլինի: Ռուսական շուկայում, իրենց գնահատականներով, ռուբլու 100 % անկում կա, իսկ Հայաստանում, չեմ կարծում, որ կար որևէ տնտեսավարող, որ 100 %-ից ավելի եկամուտ էր ակնկալում իր ներդրումների դիմաց: Հասարակությանը երբեմն շփոթության էին մատնում անվտանգության գործոնով, դա ամենակարևոր բաղադրիչն է, որից ածանցվում են մյուս բաղադրիչները: Ես երբեք այն կարծիքին չեմ եղել, որ ԵԱՏՄ-ն մեծացնում է մեր անվտանգությունը, դրա ապացույցն էին դեռ անցյալ օգոստոսին բախումները հայ-ադրբեջանական սահմանի ողջ երկայնքով:
-ՀԱՊԿ-ը չե՞ք ընդունում իբրև ԵԱՏՄ անվտանգության երաշխավոր:
-Եվ ԵԱՏՄ-ն, և ՀԱՊԿ-ը պուտինյան իշխանությանը հարմարեցված կառույցներ են: Մինչև ԵԱՏՄ մտնելը ՀԱՊԿ-ում գտնվելով՝ մենք որևէ դեպքում աջակցություն չենք տեսել հայ-ադրբեջանական սահմանի երկայնքով միջադեպերի ընթացքում: Եթե ԼՂՀ-ի հետ կապված ՀԱՊԿ-ը կարող է փաստարկել, որ չի խառնվում կոնֆլիկտին, որով զբաղվում է Մինսկի խումբը ¥ինչպես արեց ՀԱՊԿ գլխավոր քարտուղարը¤, Հայաստանի ու Ադրբեջանի սահմաններում ¥Տավուշ, Նախիջևան¤ որևէ աջակցություն չի եղել: Մինչդեռ դա բխում է ՀԱՊԿ պայմանագրից՝ որպես պարտավորություն: Դեմագոգիկ է փաստարկը, թե մենք չենք դիմել՝ կա պայմանագիր: Հիմա էլ ՀՀ գլխավոր դատախազը միջնորդություն է ներկայացրել ռուս ոճրագործ զինվորին հայ իրավապահներին հանձնելու համար, ու ի՞նչ: Ես հակառուսական քարոզչության կողմնակից չեմ, ոչ էլ հակաարևմտյան, բայց իրերն իրենց անունով պետք է կոչել: Ռուսական իշխանության այսօրվա քաղաքականությանը համարժեք գնահատականներ չտալը անթույլատրելի եմ համարում: 1997 թ. հայ-ռուսական բարեկամության և համագործակցության պայմանագիրը մնաց պայմանագիր թղթի վրա: Պայմանագրի երրորդ կետում հստակ գրված է, որ կողմերը պարտավոր են իրենց հասանելի միջոցներով նպաստել խաղաղության կայացմանը և չեզոքացնել կողմերից մեկի նկատմամբ որևէ սպառնալիք ու վտանգ: Ամենամեծ «չեզոքացումը» մենք տեսանք ռուսական սպառազինության վաճառքով Ադրբեջանին՝ հինգ միլիարդ դոլարից ավելի: Այս համատեքստում աչք փակելու քաղաքականությունը չի բխում մեր ազգային անվտանգության շահերից: Օր առաջ անհրաժեշտ է, որ Հայաստանը վերանայի պայմանագիրը և առաջարկի նոր պայմաններին համարժեք փոփոխություններ, որպեսզի բացառվեն տարընթերցման դեպքերը, մասնավորապես՝ Հայաստանում տեղակայված ռազմաբազայի զինվորների հանցագործությունների հետ կապված:
-Դուք ռուսական ռազմաբազայի առկայությունը Գյումրիում համարում եք իրականությանը ադեկվա՞տ:
-Ռուսական ռազմաբազան տարածաշրջանում ռուսական ներկայության փաստ է, որ ձեռնտու է բացառապես ռուսներին: Հավատացեք, որ մեր անվտանգությանը որևէ բաղադրիչ չի հավելում: Քանի՞ օրինակ պետք է լինի, որ քաղաքական գործիչները սթափ գնահատեն, թե ինչ է տեղի ունենում: Ի՞նչ է նշանակում, որ ասում են՝ հասկանում ենք, բայց խնդիրը բարձրաձայնել չենք կարող: ՀՀ յուրաքանչյուր քաղաքացի, այդ թվում՝ քաղաքական գործիչները, ՀՀ Սահմանադրության համաձայն, պետք է գործեն ՀՀ շահերից ելնելով:
-Դուք կո՞ղմ եք ՀՀ Սահմանադրության փոփոխությանը:
-Հայաստանի պրոբլեմը Սահմանադրությունը չէ, ու դա բոլորս գիտենք: Չեմ ընդունում այն տեսակետները, թե Սահմանադրությունը փոխելու ժամանակն է կամ ժամանակը չէ: Սահմանադրությունը չի Հայաստանում պրոբլեմներ առաջացնում: Ես կողմնակից եմ, որ Հայաստանում կոռուպցիայի պատժելիության աստիճանի բարձրացման վերաբերյալ օրենք լինի: Կա աշխարհի փորձը, թե ինչպես են կարողացել ազատվել կոռուպցիայից, ինչպես են ստեղծել արդյունավետ և բարեխիղճ կառավարում, մարդու իրավունքների պաշտպանության համակարգ: Երբեմն թվում է՝ դեկլարատիվ հայտարարություններ են, բայց փորձում են դրանք ևս արժեզրկել: Ակնհայտ է, որ թիվ մեկ չարիքը հասարակության ներդաշնակության ապահովման համար հավասար մրցակցության բացակայությունն է, որը հենց կոռուպցիա է ծնում: Ամիսների խնդիր է, որ Հայաստանում վերացվի կոռուպցիան:
-Կառավարման ի՞նչ մոդել պիտի ընտրի Հայաստանը այդ նպատակով:
-Որպես ազատական քաղաքական գործիչ՝ ես կարծում եմ, որ պետք է ունենանք ազատականացված տնտեսություն, հստակ արևմտյան արժեհամակարգ, չպիտի վախենալ այդ մոտեցումներից: Աշխարհի զարգացած երկրներն այս բոլոր փուլերը հաղթահարել են դեռևս անցած դարակեսին: Դա լավագույն փորձն է, որը փոխառնելով կարող ենք առաջ գնալ: ՀՀ բոլոր խնդիրները լուծելու համար հեծանիվը նորից հնարելու կարիք չկա, այդ լուծումները մարդկությունը վաղուց տվել է, անհրաժեշտ է միայն քաղաքական կամք և ադեկվատ գնահատական արատավոր երևույթներին:
-Հասարակությունը չունի համարժեք պատկերացում արևմտյան արժեքների մասին, ոմանց թեթև ձեռքով արևմտյան արժեքները խեղաթյուրվում ու հավասարեցվում են մարդկության բոլոր արատներին ու մեղքերին: Ո՞Ւմ խնդիրն է ի վերջո պարզաբանել՝ ի՞նչ է Եվրոպան ու ի՞նչ չէ Եվրոպան, ի՞նչ արժեքներ ունի ու ի՞նչ «արժեքներ» են վերագրվում:
-Ցավոք, գիտակցաբար, երբեմն նաև ոչ տգետ շրջանակների կողմից է դա արվում: Խոսքը վերաբերում է առաջադիմությանը և այն չափորոշիչներին, որոնցով կուզեր ապրել ցանկացած մարդ Հայաստանում ու աշխարհում: Ապրել նորմալ, արժանավայել ու արժանապատիվ, բարեկեցիկ կյանքով: Բացարձակ անտեղի եմ համարում պնդումները, որ Հայաստանի քաղաքացիները գերադասում են ապրել ԵԱՏՄ տարածքում, որովհետև երբեք չեղան քննարկումներ այդ խնդրով: ՀՀ նախագահը մեկ այլ պետության մայրաքաղաքից ազդարարեց, որ նավը փոխում է ընթացքը: Իշխանություններն էին այդ գործընթացը նախաձեռնողը, իրենք էլ պիտի քննարկումներ կազմակերպեին ու մարդկանց բացատրեին` ինչ ու ինչու ենք ընտրում: Հասարակությանը չներկայացվեց ոչ եվրաասոցացման համաձայնագիրը, ոչ Մաքսային, ապա նաև ԵԱՏՄ համաձայնագիրը: Անգամ ԱԺ-ում քննարկման ժամանակ պատգամավորների ճնշող մեծամասնությունը տեղյակ չէր պայմանագրից, որտեղ կային խիստ անընդունելի դրույթներ: Ես ցավում եմ, որ որպես քաղաքական ուժ մենք հնարավորություն չունեցանք և չունեինք, որ կարողանայինք ներկայացնել եվրաասոցացման պայմանագիրը, որը նաև մեր ջանքերով է տպագրվել, որովհետև ուզում էինք, որ մարդիկ իմանան՝ ինչի մասին է խոսքը: ԵՄ չինովնիկները ևս թերացան. նրանք պետք է կարողանային որպես բանակցող կողմ՝ կազմակերպել այդ քննարկումները:
-Չունե՞ք տպավորություն, որ Եվրոպան շատ հեշտ հանձնեց Հայաստանը:
-Ես չեմ կարծում, որ Եվրոպան հանձնեց Հայաստանը: Չեմ էլ ուզում այդ դիտակետից դիտարկել հարցը՝ ո՞վ հանձնեց Հայաստանը՝ Եվրոպա՞ն, թե՞ Ռուսաստանը: Ի՞նչն է Հայաստանի շահերից բխում՝ սա պիտի լինի մեր ելակետը:
-Այդ ելակետից քննարկումը ապրիորի՞ չէ:
-Անցել են փոքր ու մեծ երկիր բաժանումների ժամանակները: Եթե անցյալ դարակեսից շատ էական էր, թե դու, բացի աշխարհագրական դիրքից, ինչ ռազմաբազաներ ունես, այսօր գերտերությունների խաղերն այնպիսի մակարդակում ու ոլորտներում են, որ փոքր երկիր հասկացությունն այլ ընկալում ունի: Տարածքից շատ ավելի՝ արժեհամակարգերն են հիմա կարևոր, կառավարման որակը, տնտեսության զարգացումը: Եվրոպական փոքր երկրներ կան, որ հիմա ավելի բարձր դիրքեր ունեն սոցիալական ապահովության, քաղաքացու իրավունքների, կրթության, առողջապահության և այլ չափանիշներով, քան գերտերությունները:
Ամեն ինչի կենտրոնում պետք է լինի քաղաքացին, ոչ թե քաղաքացին պետք է սպասարկի պետությանը, պետությունն իբրև ինստիտուտ պետք է սպասարկի և ապահովի քաղաքացու շահը:
-ԵՄ Ռիգայի գագաթնաժողովում անդրադարձ կլինի ԵՄ-ՌԴ ներկա զրոյական հարաբերությունները տեղից շարժելուն, հնարավո՞ր է դա՝ հաշվի առնելով ուկրաինական պատերազմի դադարեցման պայմանագիրը: Արևմուտքն ու Ռուսաստանը պատրա՞ստ են միմյանց ընդառաջ գնալ:
-Հնարավոր է, վստահ եմ, որ միմյանց ընդառաջ գնալու և քաղաքական, և տնտեսական անհրաժեշտություն կա: Վերջին տասնօրյակում թե արևմտյան, թե ԱՄՆ-ի պաշտոնյաները դա հավաստում են՝ նկատի ունեմ պետքարտուղարության փոխօգնական Էրիկ Ռուբինի հարցազրույցը, որ ուղղակի մեսիջ էր Հայաստանին: Ի՞նչ է ասում նա: Հստակ ասում է՝ Հայաստանում ռուսական ռազմաբազայի առկայությունը և Հայաստանի անդամակցությունը ԵԱՏՄ-ին չպետք է կաշկանդի արևմտյան գործընկերներին Հայաստանի հետ զարգացնել հարաբերությունները: Ես վստահ եմ, որ մենք նոր ու շրջադարձային փուլ ենք մտել՝ արևմտյան երկրները հասկացել են, որ Հայաստանում ռուսական ռազմաբազայի գտնվելն իրավիճակային լուծում է, և ԵԱՏՄ-ին անդամակցումը պարտադրված որոշում է, ուստի խոչընդոտ չէ, ու Հայաստանի հետ կարող են փոխհամաձայնեցված ու նոր ծրագրեր իրականացնել զարգացման առումով: Ռուբինի հայտարարության մեջ, բացի տնտեսականից, կար նաև ռազմական բաղադրիչը, որ ՀՀ-ի առաջ նոր պատուհան է բացում ռազմական անվտանգությունն ուժեղացնելու համար: Չի կարելի այդ հնարավորությունը բաց թողնել, առաջին անգամ պաշտոնական մակարդակում խոսվում է Հայաստանի անվտանգության մասին: Հասկանալի է, թե ինչ է նշանակում հայ-ադրբեջանական դեռ չավարտված պատերազմի պայմաններում այդ մասին խոսելը:
-Չե՞ք կարծում, որ Արևմուտքը կարող է բախել, բայց Հայաստանի դուռը բաց չի լինի:
Գուցե Պրահայում ՀՀ նախագահի բարձրացրած հարցի պատասխանն Արևմուտքն արդեն ունի, բայց Հայաստանը պատրա՞ստ է այդ պատասխանին:
-Հայաստանը պարտավոր է պատրաստ լինել, ՀՀ իշխանությունները պարտավոր են ադեկվատ արձագանքել, որովհետև դա բխում է ՀՀ քաղաքացու և պետության անվտանգության շահերից:
-Դուք մոռացե՞լ եք, որ Հայաստանը ԵԱՏՄ անդամ է:
-Բնավ, բայց կրկնում եմ՝ դա իրավիճակային լուծում է, որի մասին տարիներ հետո կպատմեն նաև պայմանագրի վրա աշխատած մարդիկ:

Զրույցը`
Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ