«Եղեռն իրականացրած երկիրը պիտի ընդունի իր մեղքը, ճանաչի, հատուցի ու փոխհատուցի»

Մենք հանդիպեցինք Ծաղկաձորում, ուր նոր էր ավարտվել Երիտասարդ գիտաշխատողների խորհրդի միջազգային ֆորումը: ՀՀ ԳԱԱ հայ ժողովրդի պատմության ինստիտուտի և Գերմանիայի Վուփերթալի համալսարանի ասպիրանտ Մանուշակ Մարկոսյանը պատրաստվում էր վերադառնալու Գերմանիա, որտեղ, իր ասելով, բազում գործեր են սպասում` իր լրումին հասցնելու Հայոց մեծ եղեռնի հարյուրերորդ տարելիցին նվիրված աշխատությունը: Դա նաև իր թեկնածուական թեզն է, որի գիտական ղեկավարը Վուփերթալի համալսարանի պրոֆեսոր Անդրեաս Մայերն է:
Մանուշակը Գերմանիա է մեկնել իր նախաձեռնությամբ։ Այնտեղ, հարուստ արխիվներից զատ, նա նաև առնչվել է ցեղասպանության ականատես Արմին Թեոֆիլ Վեգներին: Մանուշակն ինքն էլ ցեղասպանված ժողովրդի ժառանգ է և գերմանական արխիվներում աշխատելիս անցել է հոգեկան և բարոյական լուրջ ճանապարհ` մշտապես մտահոգված, որ այդ սարսռելի երևույթը դեռ ճանաչված չէ աշխարհի մեծ տերությունների կողմից, առավելապես` Թուրքիայի: Մեկնումից առաջ զրուցեցինք ՄԱՆՈՒՇԱԿ ՄԱՐԿՈՍՅԱՆԻ հետ։

-Ի՞նչ պայմաններում եք աշխատում այդ երկրում. նկատի ունեմ գաղափարական մթնոլորտը:
-Գերմանիայում աշխատելով, ես ամեն օր ականատես եմ դառնում, թե ինչ հզորությամբ է աշխատում թուրքական լոբբին, թե ինչպես պետական որոշումով Թուրքիայում հանձնախումբ են ստեղծել, որը կոչված է հակակշռելու բոլոր այն միջոցառումները, որոնք տարվում են հայկական սփյուռքի կողմից, և այդ հանձնախմբի, այսպես ասած, դիրեկտիվները պարտադիր են Գերմանիայում ապրող և գործող բազմաքանակ թուրքերի համար: Թուրքերը, իմ կարծիքով, խնդիր ունեն ոչ թե Հայաստանի, այլ հայկական սփյուռքի հետ:
-Երիտասարդ գիտնական Մանուշակը Գերմանիայում ինչո՞վ է փորձում դիմագրավել թուրքական լոբբիին:
-«Ցեղասպանություն» ասված անօրինակ, համեմատություն չունեցող աննկարագրելի երևույթը հաղթահարելու պայմանը կյանքով, կենսունակությամբ, ստեղծագործելով հակադրվելն է, ամեն օր, ամենը ժամ ինքներս մեզ հիշելու, դեպի մեր արմատը գնալու, մեր ազգային էության մեջ հաստատուն ու անխախտ մնալու պայմանով: Վերջապես մեր հենց այդ ոգեղենությունը անսովոր ու բացառիկ մի ուժ է ինքնահաղթահարումի ու բազմատեսակ հաղթանակների: Ես այս ամենը հրաշալիորեն հասկացա ու գիտակցեցի, երբ տարիներ շարունակ Գերմանիայում իմ գիտական ուսումնասիրություններն էի կատարում ցեղասպանության թեմայով: Գտնվելով մի երկրում, որը Հայոց ցեղասպանություն իրականացրած երկրի դաշնակիցն ու, համարձակվում եմ ասել, մասնակիցն է եղել և հիմա թուրքաշատ երկիր է, ես հասկացա, որ այս անեզր ողբերգությանը կարող ես հակադրվել միայն ստեղծագործելով, քո արմատին հավատարիմ մնալով, ապրելով այն լուռ հպարտությամբ, որ բացառիկությամբ օժտված ժողովրդի զավակ ես, քո բաժին նվիրումը բերես քո նախնյաց հիշատակին ու հատուցումին: Կուզենայի նաև Ֆրիտյոֆ Նանսենի հետևյալ միտքը մեջբերել. «Անխոնջ հայ ժողովուրդը պիտի վստահի միմիայն ինքն իրեն, իր բազմադարյա մշակույթին, իր անկոտրում կամքին և սատարելով իր կենսունակ ուժին, որով կկարողանա ինքն իրեն նորից վերագտնել և իր երկիրը կրկին կառուցել»:
-Հետևաբար...
-Հետևաբար մենք պիտի գիտակցենք և աշխարհին ապացուցել կարողանանք, որ Հայոց ցեղասպանության հարցն այլևս ապացուցելու և քննարկելու հարց չէ, այն արդեն միջազգային իրավունքի և պահանջատիրության հարց է: 100-րդ տարելիցին ընդառաջ սրան պիտի միտված լինեն մեր բոլոր աշխատանքները և, թող ինձ թույլ տրվի ասել, Հայաստան երկրի պետական և սփյուռքի քաղաքականությունը: Մենք պիտի կարողանանք թե՛ միջոցառումների մակարդակով Գերմանիայում տարվող քաղաքականությանը, թե՛ թուրքական հակաքարոզչությանը ճիշտ գնահատական և դիպուկ հակահարվածներ տալ: Այս խնդրի առումով մենք պետք է աչալուրջ լինենք, քանի որ, իմ կարծիքով, այդ միջոցառումներն ինքնանպատակ են և ոչ մի շոշափելի արդյունքի չեն հանգեցնի: Մենք պետք է լինենք խիստ ակտիվ, գործուն՝ մշտապես ցուցաբերելով քաղաքական խոհեմություն և ճկունություն:
-Գերմանիայում տարվող այդ միջոցառումներ կոչված ծրագրերը, գուցե երկու ազգի տանդեմի համաձայնեցված գործողությունների արդյունք կարող են լինել, այսպես ասած, կրկին գերմանացիների ձեռքով թուրքերի գործն է առաջ տարվում:
-Գերմանիայում Հայոց ցեղասպանությանը նվիրված միջոցառումների ժամանակ, որոնց գոնե ինքս եմ մասնակից եղել, քաղաքական ու իրավական հարցադրումներ չեն հնչում, այն գիծը, որ տարվում է, հայերի և թուրքերի հաշտեցումն է: Գերմանացիներն այս խնդրի լուծումը իրավական դաշտում չեն տեսնում: Ես հարց եմ տալիս. եթե հաշտվել, ասացեք խնդրեմ, ո՞ւմ հետ և ինչի՞ հետ պիտի հաշտվենք: Գերմանացիներն ասում են` պետք է նայել ապագային: Այո, ապագային պետք է նայել: Ապագային նայելու լավագույն ճանապարհը հենց գերմանացիները կարող են իրենց իսկ օրինակով ուղեգծել. եղեռն իրականացրած երկիրը պիտի ընդունի իր մեղքը, ճանաչի, հատուցի ու փոխհատուցի: Սա է միակ ճանապարհը:
-Ներկա իրավիճակը հաշվի առնելով, բնականաբար, մինչև Ցեղասպանության հարյուրամյակը մենք կարճ ժամանակ ունենք ինչ-որ բանի հասնելու: Ի՞նչ եք կարծում, հնարավո՞ր է մի բան անել այս ժամանակամիջոցում: Բնական է, չենք կարող հավակնել, որ թուրքերի մոտ ինքնաքննադատությունը կմեծանա, կամաչեն իրենց արածի համար և կորոշեն, որ պետք է վերադարձնեն մեր տարածքները: Թուրքին գերմանացու հետ համեմատելը մի փոքր դժվար է: Խոսենք այն հնարավոր գործնական քայլերի մասին, որոնք կարճ ժամանակում կարելի է իրականացնել:
-Շատ տեղին հարց է: Հարյուրամյակը մեզ համար առիթ պետք է լինի հոգեկան, զգացական, քաղաքական, իրավական առումներով ամրանալու, աշխարհում ամենուր հարյուրամյա հարցը ակտիվորեն բարձրացնելու և գործելու: Մեր հարյուրամյա ազգային հավաքական ցավը հաղթահարելու, պահանջատիրությունը քաղաքական հիմնագիծ դարձնելու և, ամենակարևորը, իրավական գործընթացի սկիզբը դնելու, «Հայ դատը» միջազգային իրավունքի դատին հանձնելու և մեր հարյուրամյա հայրենազրկումի իրավական հատուցումը պահանջելու: Ասել է, պատմական հայրենիք վերադարձի ճամփան հարթելու, մեր արմատը վերագտնելու պայմանը ուժեղ հայրենիք ունենալն է:
-Որքան ավելի կարճ ժամանակ է մնում մինչև 2015 թվականի ապրիլի 24-ը, այնքան ավելի մեծանում է բողոքի ալիքը յուրաքանչյուր հայի ներսում, որ այդ սարսռելի երևույթը բոլորի կողմից դեռ ճանաչված չէ: Ավելին, դեռ շրջանառվում են դրա իրական լինելու փաստը խեղաթյուրող, հերքող հայտարարություններ:
-Այսօր աշխարհը հենված է նյութի, առքուվաճառքի, շահի վրա: Կարևոր չէ, թե պատմական փաստը որն է, քանի որ Թուրքիան հարուստ, կարևոր ստրատեգիկ երկիր է Եվրոպայի և Ամերիկայի համար, ցավոք, նաև վերջերս Ռուսաստանի հետ է, այսպես ասած, խաղեր տալիս: Մենք պետք է ընդունենք, որ մեր հիմնական հաղթաթուղթը՝ «բարոյականության» գաղափարը, այլևս անօգուտ է: Մեր ճանապարհը հարատև աշխատանքն է` ռեալ փաստերով, տարբեր լեզուներով հրատարակություններ ունենալ: Քանի դեռ այս աշխարհի առաջ մենք մեր դատը չենք շահել, անդադրում անելիք ունենք: Հարյուրամյակը մեզ համար առիթ պետք է լինի աշխարհում ամենուր, ամեն առիթով այս հարցը բարձրացնելու և ակտիվ պահելու համար: Մենք պետք է երբեք չմոռանանք, որ տեղեկատվական դաշտը շատ կարևոր է Եվրոպայում, բացի այդ, քաղաքական շահերը փոխվում են: Մենք պետք է նրբանկատորեն օգտվենք տեղեկատվական դաշտի ակտիվությունից և քաղաքական այլ փոփոխություններից: Մեր գործը պիտի լինի ժամանակի մեջ յուրաքանչյուր հնարավորություն արագորեն և հնարավորինս մեր օգտին աշխատեցնելը: Մեզնից շատ բան է կախված Հայկական հարցի ճանաչման առումով: Եթե հետևողական լինենք ու սևեռված այդ խնդրի վրա, շատ բանի կարելի է հասնել, կարևորը` երբեք կանգ չառնել:

Զրուցեց
Ալինա ԴԵՐՁՅԱՆԸ

Մեկնաբանություններ