«21-րդ դարում մենք կորցրել ենք մարդուն»

«Իրատես de facto»-ի հյուրն է Վրոցլավի համալսարանի ասպիրանտ, Ստեֆան Բատորիի հիմնադրամի փորձագետ, լեհ ՅԱԿՈՒԲ ԲԵՆԵԴԻՉԱԿԸ:

-Անցյալ տարվա սեպտեմբերին եվրաասոցացումից հրաժարված և եվրասիական ինտեգրումն ընտրած Հայաստանին ինչպե՞ս է վերաբերվում ԵՄ-ն՝ հաշվի առնելով անցած ժամանակամիջոցում տեղի ունեցած իրադարձությունները:
-Երբ ես Հայաստան եմ գալիս, լրագրողներն այդ հարցը միշտ տալիս են ինձ, բայց ես չեմ կարծում, որ ԵՄ-ում ինչ-որ փոփոխություն է եղել անցած ժամանակամիջոցում: Լեհաստանի լրատվամիջոցներում Հայաստանի մասին կարճ խոսակցություն եղավ, երբ Հայաստանը աջակցություն հայտնեց Ղրիմի անեքսիային, ի թիվս հինգ երկրների: Ինձ թվում է, ցավոք, Հայաստանը Եվրամիությունում այլևս թեմա չէ: Երբ ես Ռուսաստանում էի, ինձ անընդհատ հարցնում էին՝ լեհե՞րն ինչ են խոսում ռուսների մասին: Անկեղծ ասեմ՝ համարյա ոչինչ:
-Երեք-չորս տարի Հայաստանը բանակցում էր ԵՄ-ի հետ, ինչո՞վ էր այն ժամանակ Հայաստանը հետաքրքրում ԵՄ-ին, Արևելյան հարևանության ծրագիրը կորցրե՞լ է արդիականությունը, ԵՄ-ն կորցրել է հետաքրքրությունը տարածաշրջանի՞, թե՞ միայն Հայաստանի նկատմամբ, Վրաստանը, իհարկե, չհաշված:
-Ես կարծում եմ՝ Արևելյան հարևանության ծրագիրը մրցակցության միջոց էր: Վիլնյուսի անցած տարվա գագաթնաժողովից հետո ասվեց, որ մենք շահեցինք Մոլդովան ու Վրաստանը, ցավոք, ՈՒկրաինան չկա, Բելառուսում ու Ադրբեջանում ամեն ինչ նույնն է, Հայաստանը, ցավոք, մեզնից հեռացավ: Մենք մտածում էինք, որ Հայաստանը կարող է ԵՄ-ին ինտեգրվել, բայց Հայաստանը գնաց դեպի Ռուսաստան: Հայաստանը Արևելյան հարևանության ծրագրում Եվրամիության ու Ռուսաստանի մրցակցության բաղկացուցիչներից մեկն էր:
-Եթե ԵՄ-ն շահեց Մոլդովան ու Վրաստանը, ուրեմն տանուլ տվեց Հայաստանը, այո՞: Իսկ եթե գտնում կամ կորցնում ես, հաջողությունն էլ, մեղքն էլ երկկողմանի է, միայն Հայաստանի մեղքը չէր, ԵՄ-ն էլ իր մեղքն ունի Հայաստանի ընտրության մեջ:
-Իհարկե, ԵՄ-ն տանուլ տվեց Հայաստանը: ԵՄ-ն միշտ էլ մեծ ուշադրություն է դարձրել ՈՒկրաինային: Մոլդովան, Վրաստանը փոքր երկրներ են ԵՄ-ի համար: Հայաստանը ևս փոքր երկիր է: Վիլնյուսից և ուկրաինական հեղափոխությունից հետո ԵՄ-ի ու ԱՄՆ-ի հետաքրքրությունը կենտրոնացավ ՈՒկրաինայի վրա, և այս պահին ԵՄ-ն միջոցներ ու հնարավորություններ չունի՝ համոզելու հայ հասարակությանը եվրաինտեգրվելու:
-Գուցե հարցը անվտանգությա՞ն մեջ էր: ՀՀ նախագահը դեռ Պրահայում էր ասել, որ Հայաստանն ունի անվտանգության խնդիր, կարո՞ղ է ԵՄ-ն ապահովել Հայաստանի անվտանգությունը, նա երաշխիքներ չստացավ:
-Այո, չստացավ: Պետք է հասկանալ, որ ԵՄ-ն շատ ինքնակենտրոն կառույց է, իմ կարծիքով` աշխարհում տեղի ունեցող իրադարձությունները երկու տարբեր բևեռների կոնֆլիկտի հետևանք են: ՈՒկրաինան, ցավոք, այդ խաղում խաղացող չէ: Եթե քննարկեք ԵՄ քաղաքականությունը ուկրաինական ճգնաժամի ժամանակ, կտեսնեք, որ դա հաճախ էր սահմանակցում զառանցանքին, պետք էր, որ այնտեղ կրակեին, 100 մարդ զոհվեց, բայց բազմապատիկ ավելի շատ անտառներում են մնացել ու գուցե երբեք չգտնվեն էլ: Այդ պատճառով էլ Հայաստան գալիս ես երբեք չեմ քննադատում Հայաստանին Ռուսաստանի հետ ինտեգրվելու համար, որովհետև անվտանգությունը պետության գոյության հիմքն է: Իհարկե, տնտեսական տեսակետից Հայաստանը իր համար վատ ընտրություն կատարեց, բայց անվտանգության տեսակետից բնական է, որ Հայաստանը այդքան սերտ հարաբերություններ ունի Ռուսաստանի հետ: ԵՄ-ն այդպիսի կատեգորիաներով չի առաջնորդվում:
-Ի՞նչ կատեգորիաներով է ԵՄ-ն առաջնորդվում:
-Գերազանցապես՝ տնտեսական: ԵՄ-ն իր հիմնական մասով բուրժուաների միություն է, որ իրենց տանը նստած՝ ուզում են փող աշխատել ու հանգիստ ապրել, հնարավորինս բարեկեցիկ: Եթե նկատել եք ուկրաինական իրադարձությունների առումով՝ արևմտյան հասարակությանը չի հետաքրքրում, որ այնտեղ մարդիկ են զոհվել, մալայզիական ինքնաթիռը կործանվեց: ԵՄ-ն և այդ երկրներում ապրող հասարակությունը անվտանգության մասին չեն մտածում, նրանք նման խնդիր չունեն:
-Պատճառը ԵՄ-ի ու հետխորհրդային երկրների տարբեր արժեքային համակարգե՞րն են: Չափազանց կա՞րճ ժամանակ է անցել, որ արժեքները փոխվեն: ԵՄ-ում գլխավորող երկրներն ապրում են ապահով ու բարեկեցիկ կյանքով, նրանց համար չափազանց մա՞նր խնդիրներ են անվտանգությունը, օրվա հացը:
-Մենք բոլորս հավատացինք՝ ինչ ասաց 20-րդ դարի 90-ական թթ. Ֆրենսիս Ֆուկույաման, մեզ թվաց, որ դա իրոք պատմության ավարտն է: Բայց պատմությունը վերջ չունի, ու մենք դա շատ արագ հասկացանք: ԵՄ-ի համար գոյություն ունի միայն տնտեսություն: Երբ ռուս հայտնի գրող Վիկտոր Երոֆեևից հարցազրույց էի վերցնում, նա ասաց, որ ԵՄ-ում մետաֆիզիկայի, Աստծո գաղափարները մոռացված են: Երբ դու ԵՄ-ում սկսես խոսել հավատի, հավերժական արժեքների մասին, կասեն, որ խելագար ես: Ես չգիտեմ՝ կարո՞ղ ենք խոսել եվրոպական տարածքի ու հետխորհրդային տարածքի արժեքային համակարգերի կոնֆլիկտի մասին, բայց ԵՄ-ում մենք հավատացինք, որ այլևս պատերազմ չի լինելու, ու բոլորս երջանիկ ենք ապրելու մինչև աշխարհի վերջը: Դուք տեսնում եք՝ ինչ է անում Ռուսաստանը, բայց ի՞նչ է անում ԱՄՆ-ը, ի՞նչ է անում Չինաստանը: Ի՞նչ զինատեսակներ է Պեկինը վերջերս գնել, գիտե՞ք: Իհարկե, պատմության ավարտը չէ: Հարցը՝ ՈՒկրաինայից հետո քաղաքական գործիչները հասկացա՞ն, որ դա պատմության ավարտը չէ, որ միայն տնտեսությունը չէ գլխավորը: Ինձ թվում է՝ ոչ, իհարկե, մի քիչ առաջընթաց կա, բայց վստահ չեմ, որ ամեն ինչ ընկալվել է բուն խորքով:
-Լեհաստանը իրեն ինչպե՞ս է զգում ԵՄ-ում՝ հաշվի առնելով այդ ամենը:
-Երբ ես երեխա էի, բոլորովին ուրիշ Լեհաստան էր, հիմա այլ երկիր է, չգիտեմ 20-30 տարի հետո ինչ կլինի՝ ավելի՞ կինտեգրվենք, թե՞ կմնանք ներկա վիճակում: Լեհաստանը իրեն ԵՄ-ում հարմարավետ է զգում: Մենք պարզապես ուրիշ ընտրություն չունեինք: Լեհական քաղաքական էլիտաների եզակի կոնսենսուս կար այդ հարցում, բոլորը համամիտ էին, որ մեր տեղը ԵՄ-ում է:
-Լեհաստանից հիմա արտագաղթողները շա՞տ են:
-Արևմտյան Եվրոպայում, եթե չեմ սխալվում, 3 միլիոն լեհ է ապրում:
-Լեհաստանն այդքան մե՞ծ երկիր է ու այդքան շա՞տ ժողովուրդ ունի, որ 3 միլիոնի արտագաղթը նորմալ համարվի:
-Ոչ, դա իհարկե նորմալ չէ:
-Ինչո՞ւ են հեռանում, աշխատա՞նք չկա, հեռանկա՞ր: Հայաստանից արտագաղթում են հիմնականում գործազրկության պատճառով:
-Աշխատանք կա, բայց աշխատանքի վարձատրությունը քիչ է, շատ հաճախ բարձրագույն կրթությամբ լեհերը գնում են այլ երկրներ ու մատուցող են աշխատում, բայց հանգիստ ապրում են: Ժողովրդագրական պատկերը Լեհաստանի համար վատ է, մենք վերջին տեղերում ենք, ու ես չգիտեմ՝ այդ հարցը ինչպես կլուծվի: Այդ խնդիրն ունեն բոլոր երկրները, բայց իմ երկրի համար դա շատ մեծ պրոբլեմ է:
-ԽՍՀՄ-ի փլուզումից հետո հայերը զանգվածաբար արտագնա աշխատանքի մեկնեցին Ռուսաստան: Հայաստանն այդքան մեծ երկիր չէ, որ վտանգավոր լինի ԵՄ-ի համար, հայերը քրիստոնյա են, կրթական բարձր ցենզ ունեն ու մասնագիտական որակներ տարբեր ասպարեզներում, ինչո՞ւ ԵՄ-ն, այդ թվում` Լեհաստանը, չի մտածում դռները բացել հայկական աշխատուժի առաջ: Դա կմեծացներ նաև ԵՄ ներգործությունը Հայաստանում:
-Դա շատ բարդ հարց է: Իմ կարծիքով՝ սահմանը բացելը լավ է, հայերը մեզ մոտ են մշակույթով ու մենթալիտետով, բայց Արևմտյան Եվրոպան Աֆրիկայից, Ասիայից միգրանտների իր դառը փորձից հետո գուցե պատրաստ չէ դրան: Պարադոքս է, որ մենք նրանց առաջ դռները բացեցինք, հիմա վախենում ենք ՈՒկրաինայից ու Հայաստանից միգրանտների հոսքից: Մարդկանց մեջ վախը մեծ է, որ սահմանները բացվեն, մեզ մոտ կգա ուկրաինական ու հայկական մաֆիան, Բատորի հիմնադրամը փորձում է այդ վախը հաղթահարել, բայց հիմա ուղղակի սահմանը բացելը վաղ է համարվում:
-Ինչո՞ւ, Հայաստանը ստորագրել է ռեադմիսիայի պայմանագիրը:
-Այո, ստորագրել է, բայց ես չեմ տեսնում այն մարդուն, ով հիմա կասի՝ բացեք սահմանը: Առավել ևս, որ Եվրախորհրդարանի ընտրությունները ցույց տվեցին, որ ԵՄ-ում մեծանում է նացիոնալիզմը:
-Դա բազմամշակութայնությա՞ն ավարտն է:
-Ոչ, կարծում եմ: Ես ճշգրիտ թվերը չգիտեմ, բայց որևէ պետություն չի կարող ասել իր տարածքում բնակվող միգրանտներին՝ վերադարձեք ձեր Աֆրիկան ու Ասիան: Հիտլերի ժամանակներն անցել են: Խնդրահարույց է իսլամականությունը: Ես չգիտեմ այդ խնդրի լուծման ձևերը, իմանայի, Նոբելյան մրցանակ կստանայի: Վստահ եմ, որ ոչ միայն ես, շատերը Նոբելյան մրցանակ չեն ստանա, որովհետև չգիտեն պատասխանը: Գուցե ես հոռետես եմ, բայց իմ կարծիքով` ԵՄ-ն ու ամբողջ աշխարհը ճգնաժամի մեջ են հիմա: Տնտեսական, գաղափարական, արժեքային: Մենք նոր աշխարհակարգի ստեղծման նախօրեին ենք:
-Գուցե մենք նո՞ր պատմության առաջ ենք հայտնվել, անգամ Ֆուկույաման 20 տարի հետո ընդունեց, որ ինքը շտապել է պատմությունն ավարտել:
-Աշխարհում այնքան շատ իրադարձություններ են կատարվում, ոչ միայն ՈՒկրաինայում, բոլոր տարածաշրջաններում ծագում են խնդիրներ, որ առաջ չեն եղել, ու խնդիրները լուծելու մեխանիզմները դեռ չեն երևում:
-Փիլիսոփայորեն իմաստավորե՞լ ենք, թե՞ շատ քիչ ժամանակ է անցել, որ կարողանանք գնահատական տալ ԽՍՀՄ-ի փլուզմանը, նոր պետությունների առաջացմանը, նոր ընտրություններին, նոր փոխհարաբերություններին, նոր մարտահրավերներին, պատերազմներին, որ այս ու այն տարածքում անընդհատ բռնկում են, գուցե այս ամենը դեռ պետք է հասկանալ ու հասկանալ՝ որտե՞ղ է մարդը, ի՞նչ է կատարվում մարդու հետ, որ հասկանանք՝ ի՞նչ է կատարվում պետության հետ:
-Մի շաբաթ առաջ գնացքով ուղևորվելիս նույն հարցերն ինքս ինձ էի տալիս: 19-րդ դարը մեծ գաղափարների ու մեծ հեղափոխությունների ժամանակ էր, 20-րդ դարասկիզբը՝ ևս: Ի՞նչ ենք մենք անում 21-րդ դարասկզբին: Ես փիլիսոփա չեմ ու չեմ կարող մասնագիտական եզրահանգում տալ, բայց իբրև մտածող մարդ՝ ինձ թվում է, որ 21-րդ դարում մենք կորցրել ենք մարդուն, մենք կորցրել ենք գաղափարը՝ կոմունիզմ, նացիոնալիզմ, կոնսերվատիզմ, և այլն, և այլն, իսկ հետո՞:
-Դրանք ձևերն են, իսկ ո՞ւր է բովանդակությունը:
-Գուցե հենց դա է ճգնաժամի պատճառներից մեկը՝ մենք աշխարհի նոր կարգի վերաբերյալ նոր գաղափարներ չունենք:
-Դա փիլիսոփաների՞, թե՞ մեզնից յուրաքանչյուրի գործն է:
-Կա փիլիսոփայություն, և կա քաղաքականություն: Բեռնարդ Շոուն ասում էր՝ ինձ համար քննադատությունը նույնն է, ինչ թռչունի համար թռչնագիտությունը: Կան փիլիսոփաներ ու կան քաղաքական գործիչներ: Մարդիկ, որ եղել են արքաների ու ցարերի ժամանակ, ինտելեկտուալները՝ Վոլտերից մինչև Եկատերինա Մեծ, ասել են իրենց խոսքը: Հիմա լռություն է:
-Քաղաքականությո՞ւնն է ներգործում փիլիսոփայության վրա, թե՞ փիլիսփայությունը՝ քաղաքականության:
-Գուցե փիլիսոփայությունը ինչ-որ տեղ կա, բայց ես նրան չեմ տեսնում, փիլիսոփայությունը աշխարհի վրա այսօր այդպիսի ներգործություն չունի: Գուցե դա լավ է: Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը ցույց տվեց, թե ինչի է ընդունակ գաղափարախոսությունը, որ դառնում է քաղաքականություն: Դա սարսափելի է, գուցե հենց այդ պատճառով է գաղափարախոսությունից նման վախ մնացել մարդկանց մեջ, որ չեն ցանկանում գաղափարախոսությունը ազդի քաղաքականության վրա: Մյուս կողմից՝ գաղափարախոսությունը պետք է՝ հասկանալու համար՝ ո՞ւր ենք մենք գնում:
-Մարդկության հավերժական հարցերը՝ որտեղի՞ց ենք գալիս, ո՞վ ենք ու ո՞ւր ենք գնում: ՈՒնե՞նք մենք պատասխաններ:
-ԵՄ-ում ոչ ոք նման հարցեր չի բարձրացնում, որովհետև կա բյուրոկրատիա, բյուրոկրատիա ու նորից բյուրոկրատիա: Գաղափարներ չկան, ու ԵՄ-ի համար դա շատ մեծ հարց է:
-Եթե ամուր փակում ես սահմաններդ, գաղափարների ու տեսակետների փոխանակման ու ձևավորման հնարավորությունները չե՞ս զրոյացնում: Հարցը միայն թվում է տեխնիկական, իրականում շատ ավելի խորքային է:
-Իհարկե, վիզան այն տեխնիկական պլատֆորմն է, որ պետք է մարդկանց, կապիտալի, ծառայությունների փոխանակման, մշակութային ու մարզական շփումների համար: Երբ քաղաքական գործիչներն ասում են, որ վիզան անլեգալ միգրացիայի դեմ է, իրավացի չեն: Եթե հարուստներն ուզում են վիզա ստանալ, ստանում են՝ բավարար գումար ու կապեր ունենալով, վիզան փակում է շարքային մարդկանց ճանապարհը: Եթե դուք անօրինական միգրացիայի վերահսկողություն եք ուզում, հրացանով մարդիկ սահմանին կանգնած են, ինչը սարսափելի է:
-Ձեր այս այցը Հայաստան ի՞նչ նպատակ ուներ:
-Ես եկել եմ, որ ներկայացնեմ «Ինչպես ստանալ մուտքի արտոնագիր» տեղեկատվական գրքույկը, որ տպագրված է հայերեն: Վիզա ստանալ ցանկացողները որոնում են տալիս ինտերնետում ու Գուգլում, ԵՄ կայքում, բայց պաշտոնական լեզուն այնքան մանվածապատ է, որ ես ինքս հաճախ չեմ հասկանում՝ ինչ է պետք անել, թեպետ այդ ոլորտում եմ աշխատում: Դա եվրոպական բյուրոկրատական լեզուն է, մենք ցանկացանք, որ ամեն ինչ գրված լինի պարզ ու մատչելի: Նպատակը վիզա ստանալ ցանկացող հայերին օգնելն է:

-Ինչպե՞ս է գրքույկը տարածվելու:
-Գրքույկը պարզապես կբաժանվի թեմատիկ կոնֆերանսների ժամանակ, որոնց ներկա են լինում ակտիվ մարդիկ, կբաժանվի Շենգենյան վիզա ստացող մարդկանց՝ հյուպատոսարանների մոտ, տեղակայված է Գլոբալացման ու տարածաշրջանային համագործակցության վերլուծական կենտրոնի կայքում, որտեղ նաև վիզայի դիմումներին մերժում ստացածները կարող են իրենց հարցերն ու բողոքները ներկայացնել: Շատ հաճախ իրավունքների չիմացությունն է դժգոհություն առաջացնում, որովհետև մարդիկ չեն հասկանում՝ ինչո՞ւ են իրենց մերժել:
-Որքա՞ն է գրքույկի տպաքանակը:
-500 օրինակ:
-Քիչ չէ՞:
-Կարծում եմ՝ ոչ, որովհետև մերժում ստացածների թիվն այդքան մեծ չէ: Բացի այդ՝ գրքույկը բաժանվելու է այն մարդկանց, ովքեր ևս տեղեկատվության աղբյուր են ու կարող են տեղեկությունը տիրաժավորել:

Զրույցը`
Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ