«Մենք ճանապարհի ամենասկզբում ենք»

«Իրատես de facto»-ի զրուցակիցն է ՌԴ ռազմավարական հետազոտությունների ինստիտուտի առաջատար գիտաշխատող, պատմական գիտությունների դոկտոր ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ ՍԻՏԻՆԸ:

-Առաջի՞ն անգամ եք Հայաստանում:
-Այո, ընդամենը երեք օրով, այցի օրակարգը խիստ ծանրաբեռնված էր, ուզում էի երեկոյան մենակ շրջել Երևանով, բայց կարծես ժամանակը չի հերիքում: Մեծ հաճույքով նորից կգամ Հայաստան: Այս անգամ ես հասցրի համոզվել, որ և փորձագիտական, և ուսանողական, և լրագրողական հանրությունը եվրասիական ինտեգրման կողմնակից է: Հիմա համաշխարհային քաղաքականության մեջ բավականին ծանր շրջան է:
-Մաքսային, ապա նաև Եվրասիական միությունը մեկ տարի առաջ և հիմա. ի՞նչ փոփոխություններ կան՝ հաշվի առնելով, որ փոխվել են ՌԴ-ԵՄ, ՌԴ-ԱՄՆ փոխհարաբերությունները:
-Իհարկե, փոփոխություններ կան: Այսօր քննարկվում են արդեն բոլորովին այլ խնդիրներ: Մասնավորապես՝ ՈՒկրաինայի իրադարձությունների պատճառով:
-Ռուսաստանը ընդմիշտ կորցրե՞ց ՈՒկրաինան:
-Ես միանշանակ եզրակացություններ չէի անի, որովհետև պատմությունն ավարտված չէ, կյանքը շարունակվում է: Բայց այն, թե ինչպես են զարգացել իրադարձությունները ՈՒկրաինայի տարածքի մեծ մասում, և հասարակությունն ինչպես է ընկալում, լավատեսություն չի ներշնչում ՈՒկրաինայի Եվրասիական ինտեգրման առումով: Չգնահատենք՝ ինչն է ճիշտ, ինչն է սխալ, կարևոր է, որ ՈՒկրաինան բոլոր դեպքերում բավականաչափ կոշտ դիրքորոշում ունի, և չեմ կարծում, որ այդ դիրքորոշումը պետք է վերագրել ԵՄ-ի ներգործությանը: Երկար ժամանակ ջանում էին աչք փակել այն կոնֆլիկտների վրա, որ հասունանում էին ուկրաինական հասարակության ներսում, ահա և հետևանքները:
-Փորձագետներն ասում են, որ ՈՒկրաինան Ռուսաստանի հետ պատերազմում է արդեն 360 տարի, այդպե՞ս է:
-Դա, իհարկե, ծայրահեղ գնահատական է: Եղել են բռնկումներ, ուկրաինական կողմը պատմության մեջ որոնում է այդպիսի բռնկումները, որ այսօրվա վերաբերմունքի հիմնավորումներ գտնի: Կարելի է հիշել Մազեպային, բայց Մազեպան ներկայացնում էր կազակների բավականաչափ նեղ շրջանակ, որ հիասթափված էր Ռուսաստանի 17-րդ դարավերջի ու 18-րդ դարասկզբի քաղաքականությունից: Չմոռանանք, որ եղել է Լեհաստանը, որ մշտապես փորձել է տրոհել ուկրաինական հասարակությունը, ուկրաինացիների սուբյեկտությունը: Պետք չէ մտածել, որ 1654-ի ուկրաինացիները՝ Պերեյասլավլյան Ռադայի ժամանակների, և 2014-ի՝ Մայդանի ժամանակների ուկրաինացիները նույն ժողովուրդն են:
-Ռուսաստանն էլ 17-րդ դարավերջի երկիրը չէ:
-Իվան Ահեղի ժամանակների Ռուսաստանի և ներկա Ռուսաստանի միջև, անշուշտ, կան տարբերություններ, բայց պատմության մեջ խորանալը մեզ բոլորովին այլ հանգրվանի կարող է հասցնել:
-Այո, ուրեմն գանք մեր օրերին: Ի՞նչ եք կարծում` ՌԴ-Արևմուտք հարաբերությունները երկա՞ր ժամանակ չեն կարգավորվի, թե՞ շանսեր կան առաջիկայում վերադառնալու նախաուկրաինական վիճակին:
-Ես հույս ունեմ դեռ, որ հարաբերությունները կարող են վերականգնվել: Ի վերջո, չնայած պատժամիջոցային ամբողջ հռետորաբանությանը, Արևմուտքը մշտապես ցույց է տալիս, որ վերականգնումը հնարավոր է: Ես կարծում եմ, որ ԱՄՆ-ի հետ՝ նույնպես: Անկասկած, հարաբերություններում կա ճգնաժամ, բայց դա անուղղելի չէ:
-Դա դեռ սառը պատերազմ չէ՞:
-Դեռ ոչ: Իրավիճակն այնպիսին է, որ կարող է զարգանալ և դեպի սրացում, և դեպի լիցքաթափում: Այսօրվա իրականության մեջ կան դեպի սառը պատերազմ տանող նախադրյալներ, և կան քայլեր, որ կարող են դուրս բերել այդ իրավիճակից: Հակասական է այսօրվա իրականությունը և, ցավոք, կողմերից ոչ մեկը չի կարող ներգործել այդ գործընթացի վրա միակողմանի: Դա իրադարձությունների զարգացում է, որ ոչ ոք չէր կարող կանխատեսել անգամ 2013-ի աշնանը:
-Իսկ գուցե աշխարհի նոր վերաբաժանո՞ւմ է կատարվում:
-Չէի ասի, բայց փոփոխություններն ակնհայտ են:
-100 տարի առաջ՝ 1914-ին, սկսվեց Առաջին համաշխարհային պատերազմը, գուցե 2014-ին առանց պատերազմի՞ է գործընթացը շարունակվում:
-Աշխարհի վերաբաժանման հարց այսօր դրված չէ: Ռուսաստանն այսօր չունի այն ներուժը, որը անհրաժեշտ է աշխարհի մասշտաբային վերաբաժանման հավակնելու համար: Ռուսաստանն ունի որոշակի սուբյեկտություն և որոշակի ռազմավարական ու ռազմական ներուժ: Ռուսաստանն ի վիճակի է իրեն պաշտպանել, բայց մասնակցել աշխարհի վերաբաժանմանը, այն էլ ԱՄՆ-ի, ԵՄ-ի ու Չինաստանի առկայությա՞մբ: Չկա նման հարց:
-Ռուսաստանը այսօր Ռուսաստան ասելիս պատկերացնում է միայն ի՞ր սահմանները, թե նաև հետխորհրդային տարածքի որոշակի թվով պետությունների:
-Կարծում եմ՝ միայն իր: Իհարկե՝ պաշտպանելով նաև իր շահերը հետխորհրդային տարածքում: Այստեղ մեծ դեր ունի հասարակական կարծիքի տեղեկատվական հոսքը, որը ստեղծում են զանգվածային լրատվամիջոցները: Պետք չէ շփոթել պաշտոնական քաղաքականությունը և ինչ է ասում, օրինակ, Ժիրինովսկին։
-Քաղաքային խելագարներ Ռուսաստանում շատ են, ինչպես ցանկացած երկրում, բայց Ռուսաստանում նրանք չափազանց աղմկոտ են:
-Այո, ցավոք: Բայց հարցը ոչ թե նրանք են, այլ ինչո՞ւ են այդ մարդիկ ձայնի իրավունք ստանում: Տեսականորեն՝ նրանք տեղ չպիտի ունենան, բայց ամբողջ խումբ քաղաքական գործիչներ հենց այդ ճանապարհն են ընտրում: ՈՒստի երբ խոսում ենք քաղաքական իրականության մասին, Ռուսաստանն այսօր իրեն տեսնում է իր սահմաններում և իրականում ոչ ուժ, ոչ հնարավորություններ ունի կայսերական հավակնությունների վերածննդի համար խորհրդային մասշտաբներով, իսկ այն, ինչ գոյություն ունի հասարակական կարծիքի ու ինտերնետի տարածքում, որ ծնվում է բլոգերների, կիսախելագար մեկնաբանների ջանքերով, պարզապես միֆ է: Ես չէի ասի, որ նրանց պետք չէ ուշադրություն դարձնել, բայց պետք չէ ընդունել իբրև պաշտոնական քաղաքական տեսակետ:
-Իսկ ո՞րն է պաշտոնական քաղաքական տեսակետը:
-Պաշտոնական քաղաքական տեսակետից՝ մենք խոսում ենք Ռուսաստանի մասին իր այսօրվա սահմաններում, մենք խոսում ենք բազմակողմ համագործակցության մասին (դրա դրսևորումն է էներգակիրների փոխանցումը Չինաստան), մենք խոսում ենք մեր պատրաստակամության մասին՝ շարունակել հարաբերությունները Եվրամիության հետ, մենք խոսում ենք հետխորհրդային տարածքում հնարավորինս մեծ շուկա ստեղծելու ցանկության մասին, շուկա, որը թույլ կտա առավելագույնս օգտագործել ինֆրակառույցների այն ներուժը, որ օբյեկտիվորեն ձևավորվել է Ռուսական կայսրության և ԽՍՀՄ-ի օրոք:
-Դուք այդպես բնութագրեցիք Եվրասիական տնտեսական միությո՞ւնը:
-Այդ ներուժը, միևնույն է, ոչ մի տեղ չի անհետացել, այս կամ այն կերպ պետք է օգտագործվի: Շատ իրողություններ են նպաստում, որ այդ ներուժը դառնա գործիք` տնտեսական գոյությունը պահպանելուց մինչև տնտեսական զարգացում:
-ՈՒ չկան քաղաքական նպատակներ բոլորովի՞ն:
-Եթե ինչ-որ արտաքին վտանգ լինի կամ սպառնալիք, իհարկե, կլինեն: Կա ՀԱՊԿ-ը, բնական է, որ կծագի պաշտպանության հարցը և այլն, և այլն: Բայց ի՞նչ քաղաքական հեռանկարների մասին է խոսքը: ԽՍՀՄ տարածքի վերականգնմա՞ն: Այսօր այդ մասին խոսք չկա: Նախ և առաջ ԵԱՏՄ-ն պետությունների միություն է, որոնք չեն հրաժարվում իրենց իրավասություններից, անկախությունից և իրենց պետական իրավասությունները չեն փոխանցում վերազգային կառույցի, ինչպիսին Եվրամիությունն է: Եթե տեղեկատվական տարածքում նման նախագծեր քննարկվում են, դա դեռ ոչինչ չի նշանակում, տեղեկատվական տարածքում քննարկվում է ամեն ինչ: Այսօր դրա քաղաքական պատրաստվածությունը, քաղաքական ներուժը և քաղաքական կամքը չկան:
-Ինչպե՞ս եք գնահատում արդեն հոկտեմբերի 10-ին ԵԱՏՄ-ին անդամակցելու Հայաստանի հնարավորությունները, դա ռեա՞լ ժամկետ է, թե՞ կան արգելքներ:
-Դա բավականաչափ բարդ հարց է, եթե Մինսկում հավաքվեն բոլոր նախագահները, հնարավորությունը մեծ է:
-Իսկ հավանականություն կա, որ նրանք չե՞ն հավաքվի:
-Դուք ինձ հարցնում եք տարբեր երկրների նախագահների այցերի օրակարգի՞ մասին:
-Ոչ, ես հարցնում եմ՝ նրանց բարձրաձայնված մտադրության մասին:
-Կա բարի կամք, որ քանիցս արտահայտվել է: Բայց եթե նույնիսկ Հայաստանն ինչ-որ պատճառներով չանդամակցի ԵԱՏՄ-ին Մինսկում, կանդամակցի մոտ ապագայում: Եթե նկատի ունեք, որ Ռուսաստանը դեռ ինչ-որ հարցեր չի կարգավորել Բելառուսի ու Ղազախստանի հետ, այդպես չէ:
-Իսկ ինչպե՞ս է:
-Ես, իհարկե, չէի ասի, որ ամեն ինչ որոշված է, որովհետև չեմ ցանկանում կանխատեսել Հայաստանի դիրքորոշումը: Կարծում եմ՝ դա կոռեկտ չէ, քանի դեռ Հայաստանը ոչինչ չի ստորագրել: Ես համոզված եմ, որ Հայաստանի ԵԱՏՄ անդամակցությամբ շահագրգռություն կա:
-Ռուսաստանն ունի՞ այդ շահագրգռությունը: Ռուսաստանի ինչի՞ն է պետք Հայաստանը:
-Տարօրինակ հարց է: Նախ՝ գոյություն ունի բազմամյա կապերի որոշակի համակարգ, ապա՝ հարավկովկասյան հանրապետություններից Հայաստանն ամենամոտն է Ռուսաստանին: Ի վերջո՝ անդամակցման նախապատրաստման երկար գործընթաց է եղել, ուստի կարծում եմ, որ արդեն հոկտեմբերի 10-ին Հայաստանը կանդամակցի ԵԱՏՄ-ին:
-Այս ընթացքում, Դուք էլ կարող էիք համոզվել, Ռուսաստանը ապացուցել է, որ իր համար հավասարապես, եթե ոչ ավելի, թանկ է Ադրբեջանը, որ նավթ ու գազ ունի, և Ռուսաստանը շատ է սիրում բիզնես անել Ադրբեջանի հետ, հատկապես տանկեր ու զենք վաճառել:
-Ադրբեջանը հիմնականում կողմնորոշված է տարատեսակ էներգետիկ նախագծերի ուղղությամբ, որոնք խնդիր են դնում, մեղմ ասած, նեղացնել ռուսական էներգետիկ համալիրի տեղը Եվրոպայում: Գաղտնիք չէ, որ իր արևելյան հարևանների վրա ԵՄ-ի ներգործության միջոցներից մեկը էներգետիկ ծրագրերն են: Ադրբեջանն այդ ծրագրվող կամ իրականացվող նախագծերի մասնակիցներից մեկն է, այդ պատճառով գուցե հենց այստեղ է Ձեր հարցի պատասխանը, թե Ռուսաստանի ինչի՞ն է պետք, որ Հայաստանը դառնա ԵԱՏՄ անդամ: Ի վերջո, եթե Հայաստանը չի անդամակցում, հայտնվում է տնտեսական փակուղում, իսկ Ռուսաստանը չի ցանկանում թույլ Հայաստան տեսնել:
-Լավ, եթե այդպես է, ինչո՞ւ է Ռուսաստանը խոչընդոտում Իրանի հետ Հայաստանի հարաբերությունների խորացմանը, որ ընդունում են նաև ռուսական մասնագիտական շրջանակները:
-Ես չգիտեմ՝ ով է այդպես մտածում, բայց չեմ կարծում, որ Ռուսաստանը խոչընդոտում է հայ-իրանական հարաբերություններին: Եվրասիական ինտեգրումը չի նախատեսում բացառապես հետխորհրդային պետությունների շրջանակներ, որոշակի դիվանագիտական ու քաղաքական գործընթացների դեպքում, որոնք հնարավոր չէ արագացնել, մենք կարող ենք համատեղ նախագծեր իրականացնել և Հայաստանի, և Իրանի հետ: Այս դեպքում անլուծելի դիմակայություն չկա: Ընդհանրապես՝ Հայաստանի եվրասիական ինտեգրումը Հարավային Կովկասի ամբողջ շարք խնդիրների հետ է կապված: Մենք ճանապարհի ամենասկզբում ենք:
-Իսկ գիտե՞ք՝ ուր եք գնում:
-Մենք ուզում ենք, որ տնտեսական բազմամյա քաղաքակրթական և ինֆրակառույցային միասնությունը վերաճի սերտ համագործակցության: ԵԱՏՄ-ի հայեցակարգն ընդգծում է, որ մենք չենք բացառում ԵԱՏՄ անդամների համագործակցությունը նույնիսկ ԵՄ-ի հետ, այդ պատճառով՝ չգիտեմ, թե ինչն է խանգարում Հայաստանի ու Իրանի համագործակցությանը:
-Ըստ ոլորտի մասնագետների՝ Ռուսաստանի և Իրանի մրցակցությունը էներգակիրների ասպարեզում:
-Դա շատ երկար խոսակցություն է, որ վերաբերում է էնեգետիկ քաղաքականությանը, և բոլոր դեպքերում՝ ապագային: Ի տարբերություն հոկտեմբերի 10-ի, ոչ մոտ ապագային: Պատմական գործընթացները շատ են արագացել 100 տարի առաջվա համեմատությամբ, բայց այնքան արագ չեն, որ շատ մեծ պայմանավորվածությունները՝ էներգետիկ, ինֆրակառույցային, ազդեն այսօրվա քաղաքական գործընթացների վրա: Ես դա չէի անվանի աշխարհի վերաբաժանում, ես ընդհանրապես չեմ սիրում «աշխարհի բաժանում», «վերաբաժանում» սահմանումները, դրանք տրաֆարետներ են, որ վերցվել են պատմության դասագրքերից և չեն արտահայտում այսօրվա իրականությունը: Յուրաքանչյուր հարց լավ ուսումնասիրության դեպքում հազարավոր նոր հարցերի է բաժանվում, այդ պատճառով կարծում եմ, որ հարցերը լուծվում են հերթով: Դեռ հասկանալի չէ՝ Ադրբեջանը կունենա՞ այն դերը, որ նախագծերով նախատեսվում է: Կյանքի կկոչվե՞ն այդ նախագծերն ընդհանրապես: Ինչպիսի՞ն կլինի իրավիճակը չորս-հինգ տարի հետո, ի՞նչ ընթացք կունենա ԱՄՆ-ից թերթաքարային գազի Եվրոպա փոխադրման ծրագիրը, տեսակետները շատ տարբեր են՝ գնի, փոխադրման, նպատակահարմարության առումով, ընդհանրապես ինչպե՞ս կզարգանա տրանսատլանտյան՝ եվրաամերիկյան համագործակցությունը: Բոլոր տարբերակները հիմա հնարավոր չէ հաշվարկել, մենք չենք կարող ասել՝ ո՞ր միտումները և ի՞նչ հաջորդականությամբ կզարգանան: Դա կախված չէ ոչ ԱՄՆ-ի, ոչ Ռուսաստանի նախագահի կամքից, դա պատմական գործընթաց է, որին բոլոր պետությունները արձագանքում են ըստ խնդիրների ծագման հաջորդականության: Միանգամից՝ մի օրում ու մի վճռով լուրջ ոչ մի հարց չի լուծվում:

Զրույցը`
Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ