«Մեր փոքրաթիվ ազգը իրավունք չունենք դատապարտելու անառողջ, ֆիզիկապես թերզարգացած լինելու»

«Իրատես de facto»-ի հյուրն է Երևանի պետական կոնսերվատորիայի դոցենտ, ֆիզիկական կուլտուրայի և սպորտի վաստակավոր գործիչ, ՀՀ կրթության և գիտության նախարարության ոսկե մեդալակիր, միջազգային կարգի մրցավար ՍԵՐԳԵՅ ԳՅՈՒԼՆԱԶԱՐՅԱՆԸ:
Ակտիվ մարզական կյանքի, պետական պատասխանատու պաշտոնների, մանկավարժական երկարատև գործունեության տարիներին նա ունեցել է տարատեսակ հետաքրքիր հանդիպումներ, որոնց մասին պատմում է մեր զրույցի ընթացքում: Լինելով խորհրդային հասարակարգի համակիրներից մեկը, ցավով է արձագանքում այն բեկումնային իրադարձություններին, որոնք իրենց ոչ միայն անուղղակի, այլև ուղղակի ազդեցությունն են թողել հենց իր կյանքի վրա և դարձել պատճառ, որ նա բաց նամակով դիմի անձամբ Վլադիմիր Պուտինին` հայտնելով իր մարդկային ցավն ու քաղաքացիական ընդվզումը աշխարհաքաղաքական և նեղանձնական շահերի բախման առնչությամբ:

«ԱՅՍՊԻՍԻՆ Է ԿՅԱՆՔԸ` ԼԻ ԱՆԱԿՆԿԱԼՆԵՐՈՎ»

-Պարոն Գյուլնազարյան, խորհրդային տարիներին երկու տասնամյակից ավելի ղեկավար պաշտոն եք զբաղեցրել ՀԽՍՀ բարձրագույն և միջնակարգ մասնագիտական կրթության մինիստրությունում և կամա-ակամա առնչվել մարդկային տարբեր ճակատագրերի հետ: Նման մի առիթով շփվել եք անձամբ Արամ Խաչատրյանի հետ: Պատմեք, խնդրեմ, այդ մասին:
-1970-ականներն էին: Կիրովականի երաժշտական ուսումնարանի տնօրենի պաշտոնը վարում էր Էդուարդ Կզարտմյանը, ով մեծ վաստակ ուներ այդ տարածաշրջանի մշակութային կյանքում: Կիրովականի քաղկոմում որոշել էին ազատվել այդ մարդուց, քանի որ նա արդեն մեծահասակ էր և ուներ առողջական խնդիրներ: Դրան դեմ էին մինիստրությունում, բայց այն տարիներին ամեն ինչ վճռվում էր կուսակցական ակտիվում: Համերգային ծրագրով Երևանում էր Արամ Խաչատրյանը, որն իմացել էր այդ խնդրի մասին և իսկույն պատրաստակամություն հայտնել օգնելու իր կոլեգային: Ինձ խնդրել էին երկու կավճապատ թուղթ տանել «Արմենիա» հյուրանոց` Արամ Խաչատրյանին` համապատասխան նամակը գրելու համար: Չզարմանաք, այն ժամանակ կավճապատ թղթերը ստանում էինք հաշվով, պահում չհրկիզվող պահարանում և գործածում միայն հույժ կարևոր գրությունների համար: Այդպիսի խնայողություններով էր ապրում հզոր Խորհրդային Միությունը, և հենց դրա շնորհիվ էր հզոր ու հարուստ: Ինչևէ, ես, առանց հապաղելու, գնացի «Արմենիա», բարձրացա Խաչատրյանի համարը և բացատրեցի, թե ում պետք է հղի իր նամակը: Կարճատև, բայց ջերմ զրույցից հետո բաժանվեցինք և պայմանավորվեցինք հանդիպել հաջորդ օրը, որ վերցնեմ նրանից նամակը և հանձնեմ մինիստրին: Հանդիպեցինք մեկ օր անց` կրկին հյուրանոցում: Նա տվեց ինձ նամակը, ներողություն խնդրեց, որ չի կարող համար հրավիրել, որովհետև ուշանում է համերգից: Արամ Իլյիչը, լինելով չափազանց զբաղված մարդ, ունենալով ծանրաբեռնված ծրագիր Երևանում, իր նամակում բավական հանգամանալից գրել էր Կզարտմյանի վաստակի, մասնագիտական արժանիքների մասին և հորդորել չհեռացնել նրան իր զբաղեցրած պաշտոնից, քանի որ նա մեծ պոտենցիալ ունի երիտասարդ կադրեր պատրաստելու առումով: Իհարկե, քաղկոմն իր որոշման մեջ մնաց անդրդվելի, այդ մարդուն փրկել չհաջողվեց ո՛չ մինիստրին, ո՛չ Արամ Խաչատրյանին: Բայց այս պատմության մեջ կա մի կարևոր ճշմարտություն. Արամ Խաչատրյանը մեծահոգի, մարդկային անձնավորություն էր: Դա ոչ միայն դրսևորվեց իր կատարած քայլով, իր նամակի բովանդակությամբ, այլև ինձ հետ շփվելիս: Իսկական մեծերը երբեք չեն մեծամտանում, երբեք չեն ընդգծում իրենց անձը և չեն օտարվում իրենց արմատներից: Սա մի փոքրիկ միջադեպ է, բայց մարդուն բնորոշելու առումով շատ հատկանշական: Եվ եզակի օրինակ չէ Խաչատրյանի պարագայում: Նա միշտ է պատրաստակամ եղել իր հայրենակիցներին օգնելու, ձեռք մեկնելու հարցերում, բազմաթիվ փաստեր են այդ մասին վկայում:
-Դուք ոչ միայն մեծահոգի, հավասարակշիռ, ազգասեր հանճարի հետ եք կարողացել հեշտորեն հարաբերվել, այլև Խորհրդային Միության ամենասկանդալային անձնավորություններից մեկի` Ալլա Պուգաչովայի: Դժվար չէ՞ր:
-Հեշտ չէր: 1987 թվականն էր: Պուգաչովան, որ ողջ խորհրդային հասարակության կուռքն էր, եկել էր Երևան` տասնյոթօրյա համերգային ծրագրով: Օրը երկու համերգ էր ունենում` լեփ-լեցուն դահլիճում, իսկ տոմսերը սպառվել էին նրա ժամանումից շատ առաջ: Ես մարզահամերգային համալիրի փոխտնօրենն էի, և ինձ վրա կազմակերպչական իմաստով մեծ պատասխանատվություն էր դրված: Պետք էր լեզու գտնել հանրության սիրելի արտիստուհու հետ, ինչպես և կանխատեսել նրա հնարավոր քմահաճույքներն ու բավարարել դրանք: Բայց Պուգաչովան, լինելով ի բնե անմիջական, շփվող, ջերմ մարդ, այնուամենայնիվ, ուներ իր աստղային տարօրինակությունները, որոնք ես ստիպված եղա հանդուրժել և ելք գտնել ստեղծված իրավիճակից այնպես, որ չտուժի մեր երաժշտասեր հասարակությունը: Երևանում Պուգաչովայի գտնվելու յուրաքանչյուր օրվա մասին էլ կարելի է ինչ-որ բան հիշել ու պատմել, բայց ես ցանկանում եմ առանձնացնել այդ պատմություններից երկուսը միայն. դրանք նաև այսօր կհետաքրքրեն մարդկանց: Երեկոյան համերգներից մեկի ժամանակ ինձ տեղեկացրին, որ Ալլա Բորիսովնան փակվել է սենյակում և հայտարարում է, թե չի ցանկանում երգել, քանի որ իրեն վատ են ծափահարում: Մի երգչուհի, որ օրը երկու համերգ էր տալիս` կատարելով 60-70 երգ` առանց ֆոնոգրամայի, հանկարծ որոշել է չերգել: Ի՞նչ կարող էի անել: Հավաքեցի ուժերս, ի մի բերեցի դիվանագիտական կարողություններիս ողջ զինանոցն ու թակեցի գրիմանոցի դուռը: Պուգաչովան դժկամությամբ բացեց այն, ես իսկույն անցա «գրոհի»: «Սիրելի Ալլա Բորիսովնա, հայ հասարակությունը Ձեզ սիրում է, սպասում անհամբեր: Անհնար է, որ նրանք վատ ծափահարեն: Դուրս եկեք բեմ և ինքներդ կհամոզվեք»,- վրա եմ տալիս` առանց շունչ քաշելու: Իհարկե, երգչուհին հեշտ համոզվողներից չէր, բայց ի վերջո, ես կարողացա կոտրել նրա համառությունը: Նա դուրս եկավ բեմ և երգեց սովորականից ավելի շատ ու ավելի ոգևորված: Մտածում էի, որ սրանով կսահմանափակվեն նրա կամակորությունները, բայց առջևում ինձ սպասում էր ավելի դժվար մի դեպք: Հյուրախաղերի ամենաեռուն շրջանում իմ աշխատասենյակ է ներխուժում Պուգաչովան և հայտարարում. «Վաղը ես համերգ չունեմ: Եթե վաղը չլինեմ Մոսկվայում, չեմ ստանա իմ սպիտակ «Մերսեդեսը», հասկանո՞ւմ եք»: Ես պարզապես կարկամեցի: Մարդիկ Հայաստանի ամենահեռավոր շրջաններից գալու են համերգի: Ես ի՞նչ բացատրություն տամ նրանց, չէ՞ որ տոմսերը վաղուց վաճառված են: Պուգաչովային չէր հետաքրքրում ոչինչ` իր երազանքների ավտոմեքենայից բացի: Եվ նա, իհարկե, արեց այնպես, ինչպես հարմար էր իրեն: Մեկ օրով մեկնեց Մոսկվա, ստացավ իր սպիտակ «Մերսեդեսը», վերադարձավ ու շարունակեց երգել. կարծես թե ոչինչ էլ չէր պատահել: Իսկ թե ինչերի միջով անցանք մենք այստեղ, դա բացառապես մեր խնդիրն էր: Գործի էինք դրել այն ժամանակվա բոլոր հնարավոր լրատվական խողովակները` ռադիո, հեռուստատեսություն, որպեսզի հանդիսատեսին տեղեկացնեինք համերգների հետաձգման մասին: Մի կերպ դուրս եկանք ստեղծված իրավիճակից: Ի՞նչ կարող ես անել, աստղային հիվանդությունը բնորոշ է բոլոր աստղերին, անգամ նրանց, ովքեր չունեն Պուգաչովայի համբավն ու ճանաչումը:
-Կյանքի օրոք սովորաբար մարդկանց հուշարձան չեն կանգնեցնում, բայց Դուք ակամա դարձել եք մեկն այն եզակիներից, որի քանդակը կանգնեցված է Երևանում` Դանիել Վարուժանի անվան դպրոցի առջև: Պատմեք, խնդրեմ, թե ինչպես դարձաք մեր եղեռնազարկ հայրենակցի արձանը քանդակող Թորգոմ Չորեքչյանի բնորդը:
-Վաստակավոր քանդակագործ Թորգոմ Չորեքչյանին հանդիպել եմ պատահաբար, Երևանի կենտրոնական փոստատանը: Մոտեցավ ինձ պատկառելի մի անձնավորություն և հարցրեց, թե ինչպես եմ վերաբերվում արվեստին: Ասացի, որ պատանեկության տարիներին նկարչություն եմ ուսանել, աշխատանքներ ներկայացրել միութենական ցուցահանդեսում: Պատասխանս նրան դուր եկավ, և նա ինձ առաջարկեց մի քանի օր իբրև բնորդ ծառայել` Դանիել Վարուժանի քանդակը անելու համար: Ես այդ ժամանակ աշխատում էի մինիստրությունում, բավական զբաղված մարդ էի, բացի այդ, կարծում էի, որ իմ և Դանիել Վարուժանի արտաքինի միջև որևէ նմանություն չկա` դատելով նրա լուսանկարներից: Չորեքչյանն ասաց, որ նկարիչն ինքն է, և նմանությունն ինքն է տեսնում: Նրա խոսքով` ես խրոխտ, հերոսական կեցվածք ունեի, ինչպիսին ունեցել է Դանիել Վարուժանը, և ինքը հենց այդպիսին էր պատկերացնում Վարուժանին: Մի քանի օր հետո գնացի արվեստանոց: Այնտեղ շատ ականավոր մարդկանց քանդակներ կային, որ կատարել էր Չորեքչյանը: Ես հասկացա, որ լուրջ արվեստագետի հետ գործ ունեմ. պետք է նպաստեմ նրա գործին: Այդպես սկսվեցին իմ կանոնավոր այցելություններն արվեստանոց, և ես դարձա այսօր Դանիել Վարուժանի անվան դպրոցի առջև կանգնեցված արձանի բնորդը: Եվ ասեմ, որ քանդակը տեսնող շատ մարդիկ, առանց իմանալու իմ բնորդ լինելու պատմությունը, մոտեցել են ինձ ու ասել, որ Դանիել Վարուժանի քանդակը չափազանց նման է ինձ: Ահա թե ինչպես եմ բնորդ դարձել: Սա աննշան թվացող մի դրվագ էր իմ կյանքում, որը տարիների ընթացքում ավելի ու ավելի կարևոր է դառնում: Այսպիսին է կյանքը` լի անակնկալներով: Եվ լավ է, եթե դրանք լավ անակնկալներ են լինում:

«ԱՐԴՅՈ՞Ք ՄԻՆՉԵՎ ԽՈՐՀՐԴԱՅԻՆ ՄԻՈՒԹՅԱՆ ՓԼՈՒԶՈՒՄԸ ԿԱՅԻՆ ՌՈՒՍԱՍՏԱՆԻ ԵՎ ՈՉ ՌՈՒՍԱՍՏԱՆԻ ՔԱՂԱՔԱՑԻՆԵՐ»

-Հայ գրականության հետ Ձեր ունեցած առնչություններն այսքանով չեն սահմանափակվում: Դուք յուրօրինակ բախտակիցն եք Ակսել Բակունցի «Նամակ ռուսաց թագավորին» պատմվածքի հերոս Արթին պապի: Խորհրդային կարգերի փլուզումից հետո բաց նամակով դիմել եք անձամբ Վլադիմիր Պուտինին: Կպատմե՞ք այդ մասին:
-Պուտինին գրածս նամակը հրապարակվել է, չեմ ցանկանում մանրամասնորեն կրկնել բովանդակությունը: Ասեմ միայն, որ 1991-ի կեսերին, երբ դեռ գոյություն ուներ Խորհրդային Միություն անունով պետությունը, ես Մոսկվայի խնայբանկի բաժանմունքներից մեկում դարձել եմ ավանդատու` ի պահ տալով 11 հազար սովետական ռուբլի: Ամիսներ հետո, երբ փլուզվեց Խորհրդային Միությունը, իմ գումարն անվերադարձ կորավ, քանի որ Ռուսաստանի կառավարությունը հայտարարեց, թե պարտավորվում է վերադարձնել միայն Ռուսաստանի քաղաքացիների ավանդները, իսկ մյուս ավանդատուների առջև որևէ պարտավորություն չունի: Ես իմ նամակում հարց եմ տվել Պուտինին. «Արդյո՞ք մինչև Խորհրդային Միության փլուզումը կային Ռուսաստանի և ոչ Ռուսաստանի քաղաքացիներ ողջ երկրի տարածքում»: Հարց եմ տվել նաև, թե ինչպե՞ս կվերաբերվեին ինձ, եթե ես լինեի ԱՄՆ-ի, Անգլիայի կամ Ֆրանսիայի քաղաքացի, դարձյա՞լ կհայտարարեին, թե պարտավորված չեն վերադարձնելու իմ գումարը, որովհետև Ռուսաստանի քաղաքացի չեմ: Բացի այդ, նամակը մի հարմար առիթ էր, որ ես` իբրև հայ մարդ, հնչեցնեի իմ բողոքը` Ռուսաստանի կողմից Ադրբեջանին զենք վաճառելու առիթով: Չէ՞ որ դա հարված էր իր ռազմավարական դաշնակից Հայաստանի թիկունքին: Ես ակնարկել եմ այդ գործարքը և հեգնաբար նկատել, որ կարող էին գոնե այդ գործարքից գոյացած խոշոր գումարից վճարել մոսկովյան բանկում ներդրած հայաստանցուս գումարը: Հասկանալի է, որ որևէ արդյունք չպիտի ունենար իմ նամակը, ես իրատես մարդ եմ և անհնարինը պահանջել չեմ կարող: Բայց այդ նամակը մի հրապարակային փորձ էր` ցույց տալու այն ողբերգությունը, որի մեջ հայտնվեց շարքային խորհրդային քաղաքացին ԽՍՀՄ-ի փլուզումից հետո: Չէ՞ որ այդ հզոր երկիրը միայն Ռուսաստանի ուժերով չէր կառուցվել, ինչո՞ւ պիտի փոքր հանրապետությունները մնային ձեռնունայն Միության կազմից դուրս գալուց հետո: Մեր հանրապետությունը հզոր տնտեսություն և մշակույթ ուներ, Խորհրդային Միության կարևորագույն օղակներից էր, բայց տեսեք, թե ինչ կատարվեց մեզ հետ: Իհարկե, ես մեր այսօրվա վիճակի մեղավորներին միայն նախկին խորհրդային չինովնիկների կամ ռուսաստանյան ղեկավարների մեջ չէ, որ տեսնում եմ: Մենք ևս տեղում ճիշտ չգնահատեցինք մեր հնարավորությունները, չկարողացանք արդյունավետորեն օգտագործել մեր ունեցածն ու կրկնապատկել, բազմապատկել այն: Մի բան, որ միանգամայն հնարավոր էր: Այսօր շատ են բողոքում կոմունիստական կուսակցությունից, բայց ես ինքս, լինելով կոմունիստ, չեմ եղել այդ կուսակցության գաղափարախոսության ֆանատը, կուրորեն չեմ դավանել դրա սկզբունքներին: Ես կուսակցականի տոմսն ու անունը օգտագործել եմ, որպեսզի նվաճումներ ապահովեմ իմ մասնագիտական բնագավառում, նպաստեմ ֆիզիկական կուլտուրայի զարգացմանը Հայաստանում: Եվ բոլորը գիտեն, թե խորհրդային տարիներին ինչպիսի նվաճումներ ուներ մեր հանրապետությունը, քանի օլիմպիական չեմպիոն, աշխարհի տարբեր առաջնությունների հաղթողներ ու ռեկորդակիրներ է պատրաստել: Իսկ ի՞նչ ունենք այսօր: Մի՞թե նույն ժողովուրդը չենք: Այսօր ֆիզիկական դաստիարակությունը չի արժանանում պատշաճ ուշադրության: Իսկ սա ոչ միայն սպորտային նվաճումներ գրանցելու համար է պետք, այլև առողջ գենոֆոնդ ունենալու: Մենք մեր փոքրաթիվ ազգը իրավունք չունենք դատապարտելու անառողջ, ֆիզիկապես թերզարգացած լինելու: Մանավանդ որ հայտնի ճշմարտություն է` առողջ մարմնում է լինում առողջ հոգի: Ես այս հարցերը բարձրացրել եմ բազմիցս, բայց, ցավոք, դեռ չեմ տեսնում որևէ լուրջ, գործնական արձագանք:

Զրույցը վարեց Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Անհամբեր ու սիրով եմ սպասում իր հերթական գրին, ես էդ գրի մշտամնա ընթերցողն եմ
• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»

Մեկնաբանություններ