«Պատմությունը շատ դաժան է կեղծիքի նկատմամբ»

«Իրատես de facto»-ի հյուրն է ԱԺ փոխնախագահ ԷԴՈՒԱՐԴ ՇԱՐՄԱԶԱՆՈՎԸ:

-Ձեր կարծիքով՝ մեկ տարի անց, Ցեղասպանության 100-ամյակի օրերին, հայ-թուրքական հարաբերություններում որևէ փոփոխություն կլինի՞:
-Եթե հայ-թուրքական հարաբերություններում ինչ-որ փոփոխություն լինի, Թուրքիայի դիրքորոշումը պետք է փոխվի: Կունենա՞ Թուրքիան կառուցողական դիրքորոշում, կփոխվի, չի՞ ունենա՝ չեմ բացառում, որ նույն հարաբերությունները մնան: Այո, Թուրքիան տարածաշրջանային հզոր երկիր է, G-20-ի անդամ, ունի շահեր տարածաշրջանում, բայց բոլորը պետք է գիտակցեն, որ երբ խոսում ենք ժողովրդավարության, մարդու իրավունքների պաշտպանության մասին, բացառություններ չպետք է լինեն: Չի կարելի առաջնորդվել «ինչ կարելի է Զևսին, չի կարելի եզին» սկզբունքով: Թուրքիան պետք է առաջինը գիտակցի, որ ժամանակն է հաշտվելու սեփական պատմության հետ: Գոնե այսօր ես չեմ տեսնում որևէ լուրջ հիմք, որ Թուրքիան կարող է փոխվել: Ես շատ ուրախ կլինեմ, որ Թուրքիան փոխվի դեպի ժողովրդավարություն, դեպի ազգերի համերաշխություն ու հանդուրժողականություն, բայց քանի դեռ Թուրքիայում կա 301 հոդվածը, քանի դեռ թուրքերը 1915-ը կապում են Առաջին համաշխարհային պատերազմի հետ, շատ լավ իմանալով, որ դա ընդամենը հարմար պատրվակ էր՝ բնաջնջելու քրիստոնյա ազգաբնակչությանը, այդ թվում՝ հայերին, փոփոխությունը քիչ հավանական է: Այդ է վկայում նաև վարչապետ Էրդողանի հայտարարությունը, որտեղ ցավով է խոսում դեպքերի մասին, բայց հղում է անում Առաջին աշխարհամարտին: Թուրքիան պետք է իր մեջ ուժ գտնի և ճանաչի Հայոց ցեղասպանությունը: Թուրքիան պետք է իր մեջ ուժ գտնի՝ առանց նախապայմանների հարաբերվելու հարևանի հետ: Թուրքիան պետք է իր մեջ ուժ գտնի ու դադարեցնի հարևանի շրջափակումը: Կլինե՞ն այդ քայլերը, բնականաբար քաղաքակիրթ աշխարհի ընկալումները Թուրքիայի վերաբերյալ կփոխվեն: Չեն լինի, պետք է ոչ թե գեղեցիկ խոսքեր լսենք, այլ հստակ քաղաքականությամբ մեր կարծիքը հայտնենք: Այսօր գնդակը մնում է Թուրքիայի դաշտում, խելամիտ ժամկետներն էլ անսպառ չեն:
-Առաջիկայում փոփոխություն չի լինի ասելով՝ նկատի ունեք, որ Թուրքիայի իշխող կուսակցությունն ընտրություններում նորից կհաղթի՞:
-Այո, նրանք հաղթեցին ՏԻՄ ընտրություններում: Բացի դրանից, Թուրքիայի քաղաքական իսթեբլիշմենտում ես չեմ տեսնում քիչ թե շատ ազդեցիկ կուսակցություն, որի քաղաքական պլատֆորմում կան Հայաստանի ապաշրջափակման, ցեղասպանության ճանաչման, դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատման դրույթներ: Չկան ազդեցիկ քաղաքական կուսակցություններ ու քաղաքական գործիչներ, որ դեմ են Էրդողանի վարած քաղաքականությանը հայկական հարցում: Եթե կան էլ, ավելի շատ քրդական ծագում ունեն և ավելի շատ մարգինալ ուժեր են ու չունեն համաթուրքական ազդեցություն:
-Տարածաշրջանային լիդեր դառնալու համար Հայաստանը Թուրքիայի կոկորդում չի՞ մնում, գոնե իրենց շահերից ելնելով հնարավո՞ր է, որ 100-ամյակին, նաև միջազգային հանրության ճնշմամբ, ցեղասպանությունը ճանաչվի:
-Ես չեմ բացառում, որ ինչ-որ հայտարարություններ կլինեն՝ ականջ շոյող, ինչ-որ միջոցառումներ, բայց իրական քայլեր՝ դժվար թե: Մեր խնդիրը մեկն է՝ ունենալ կանխատեսելի հարևան, որպեսզի Թուրքիան չասի մի բան, անի այլ բան: Թուրքիան տարածաշրջանային լիդերության է գնում, բայց դա Անկարային իրավունք չի տալիս արհամարհելու ստորագրված արձանագրությունները, արհամարհելու ազգային փոքրամասնությունների իրավունքները, իրականացնելու ցեղասպանություն ու ցեղասպանության ժխտման քաղաքականություն: Քաղաքակիրթ մարդկության խնդիրը պետք է լինի ժխտողականության դեմ պայքարը: Եթե մենք խոսում ենք ժողովրդավարության զարգացման, մարդու իրավունքների, ազգային փոքրամասնությունների մշակութային ցեղասպանության մասին, պետք է պայքարենք ժխտողականության դեմ: Սա միայն հայերիս պայքարը չէ, սա բոլորի պայքարն է: Մենք 100-ամյակին ընդառաջ պայմանավորվածություններ ունենք մի քանի խորհրդարանների հետ՝ Ցեղասպանության թանգարանի հետ համատեղ, կազմակերպել իրադարձությունները ներկայացնող ցուցադրություններ: Արդեն նման պայմանավորվածություն կա Հունաստանի խորհրդարանի հետ, պատգամավորական բարեկամության խմբերը, համագործակցության հանձնաժողովները այդ հնարավորությունը պետք է օգտագործեն. շատ կարևոր է, որ եվրոպական պետությունների օրենսդիր մարմիններում կարողանանք իրականացնել այդ ցուցադրությունը, որովհետև ավելի լավ է մեկ անգամ տեսնել, քան քսան անգամ լսել: Պատրա՞ստ է Թուրքիան իր խորհրդարանում նման ցուցադրության, եթե ոչ, նշանակում է՝ շարունակելու են գեղեցիկ խոսքեր ասել ու այդքանով սահմանափակվել:
-Մենք ինքներս ձևակերպե՞լ ենք պահանջատիրության մեր բանաձևը, մենք ի՞նչ ենք ուզում:
-Կարծում եմ՝ այո: ՀՀ նախագահը մի քանի հայեցակարգային ելույթներ է ունեցել: Ինձ համար անկյունաքարային է Դեր Զորում Սերժ Սարգսյանի ելույթը, որտեղ խոսվեց հայրենատիրության, պատմական ճշմարտության և հայկական Նյուրնբերգի մասին: Հայկական Նյուրնբերգ նշանակում է՝ սուտն ու կեղծիքը չեն կարող անվերջ հաղթանակել: Մեզ համար 20-30, 100 տարին շատ մեծ ժամանակ է գուցե, բայց պետության համար դա այնքան էլ մեծ ժամանակ չէ: Պատմությունը շատ դաժան է կեղծիքի նկատմամբ, ճշմարտությունը ուշ թե շուտ վերականգնում է իր դիրքերը: Պետք է պայքարել: Եթե չենք դատապարտում ցեղասպանության ժխտողականությունը, հավասարազոր է խրախուսման: Սա բոլորը պետք է գիտակցեն և միասնական աշխատանք տանեն այլ տերությունների, լոբբիստական կազմակերպությունների հետ: Հույներն ունեն ցեղասպանության խնդիր, ասորիները, բուլղարացիները, եզդիները, մենք պետք է բոլորի հետ համագործակցենք, որովհետև դա մեկ ազգի խնդիր չէ, դա միջազգային խնդիր է, որտեղ իրենց ասելիքն ունեն և իրավապաշտպան կազմակերպությունները, հումանիստական գործունեությամբ աշխարհին հայտնի գործիչները, մշակույթի մարդիկ: Այս ժամանակը պետք է ճիշտ օգտագործվի:
-Ի՞նչ է կատարվում Հայաստանի քաղաքական դաշտում Ձեր գնահատականով: Մի քանի ամիս շարունակ ոչիշխանական քաղաքական ուժերը խոսում էին իրենց տնտեսական ծրագրերի մասին, պատրաստվում էին այդ ծրագիրը կենսագործելու համար կառավարության հրաժարականը պահանջել, հիմա անգլիաբար հեռանում են և չեն ուզում կոալիցիոն կառավարության մաս դառնալ, ի՞նչն է պատճառը:
-Ոչիշխանական և ընդդիմադիր կուսակցության քաղաքական միավորները շատանում են, երբ քննադատում է իշխանությանը: Քննադատելը դյուրին զբաղմունք է, մեծ ջանքեր չի պահանջում: Մենք բոլոր քաղաքական ուժերին, որ հանդիպել են նախագահի հետ, առաջարկել ենք համագործակցություն և որևէ մեկի առաջ դռները չենք փակում: Հիշո՞ւմ եք, մեզ մշտապես մեղադրում էին, որ քաղաքական մեծամասնությունը մենաշնորհ ունի, ուզուրպացրել է իշխանությունը, հիմա, լինելով քաղաքական մեծամասնություն, մենք ասում ենք՝ եղբայրներ և քույրեր, ունե՞ք ծրագրեր, որոնք համահունչ են, եկեք միասին իրականացնենք: Սակայն ոչիշխանական ուժերի համար ավելի շահեկան է քննադատելը: Ես չեմ ուզում նրանց մեղադրել պոպուլիզմի մեջ, բայց քաղաքական պատասխանատվությունը քաղաքական կուսակցության համար պետք է լինի թիվ մեկ կատեգորիա: Երբեմն մեզ ասում են՝ դուք մեր բոլոր ծրագրերը չեք ընդունում, եթե բոլոր ծրագրերն ընդունեինք, մեկ կուսակցություն դարձած կլինեինք: Ի վերջո, մշտական կոալիցիաներ, մշտական քառյակներ, հնգյակներ չեն լինում: Պարզ է, որ օգտվելով որոշակի ոչ բարենպաստ տնտեսական պայմաններից, սոցիալական խնդիրներից, ոչիշխանական և ընդդիմադիր քաղաքական ուժերը չէին կարող չօգտվել իշխանությանը քննադատելու գայթակղությունից: Հենց դրանով է պայմանավորված, որ սկսեցին մեկը մյուսին հերթ չտալ այդ գործում: Հիմա կա նոր վարչապետ, նոր կառավարություն է ձևավորվում, որի պատասխանատուն ՀՀԿ-ն է, կապրենք՝ կտեսնենք, ինչպես իրենց կպահեն քաղաքական ուժերը: Մենք պատրաստ եղել ենք և մնում ենք կառուցողական քննարկումների պատրաստ, հիմա կառուցողական դիրքորոշում իրենք պիտի ունենան:
-Ես հասկանում եմ, որ ընդդիմության հացը իշխանությանը քննադատելն է, բայց Հայաստանում կա՞ այդ ընդդիմությունը: Ոչիշխանական ուժ ու ընդդիմություն տարբեր հասկացություններ են:
-Եթե դու իշխանություն չես, ուրեմն դու ընդդիմություն ես՝ քաղաքագիտորեն:
-ԲՀԿ-ն իրեն ընդդիմություն չի համարում՝ ընդդեմ քաղաքագիտության:
-Դա իրենց խնդիրն է, յուրաքանչյուրն ունի իր օրակարգը: Մենք մեր առաջարկն արել ենք, մենք ցույց ենք տվել հասարակությանը, որ մեր խնդիրը ոչ թե իրար ոչնչացնելն է, հայհոյելը կամ քննադատելը, այլ ժողովրդի մատից փուշ հանելը: Մենք ասել ենք՝ ուզում եք մասնակցել, համեցեք, եկեք խելք խելքի տանք, ունենք հակասություն, փորձենք ընդհանուր եզրեր գտնել ու հարցը լուծել: Պատասխանները հայտնի են, մեկնաբանել չեմ ուզում իրենց ներքին խնդիրները: Ես ուզում եմ վերահաստատել, որ ՀՀԿ-ն քաղաքական կոնստրուկտիվիզմի, քաղաքական համերաշխության և երկխոսության կողմնակից է գործով: Մեր խոսքը գործ է. մենք դա ցույց ենք տվել: Եթե քննադատելն ավելի գայթակղիչ է, շահեկան չէ իշխանության մաս լինել, որովհետև բազում խնդիրներ կան, որոնք արդեն դու պետք է լուծես, իրենց խնդիրն է, ես կոռեկտ չեմ համարում իրենց խնդիրների մեջ մտնել:
-Դա չի՞ վերածվում ՀՀԿ-ի մեկուսացման: Այս ընթացքում ամենաանսպասելին ՕԵԿի քայլն էր, նա էլ է հեռանում:
-Ոչ, որևէ մեկուսացման խնդիր չկա: Ես անսպասելի չեմ համարում ՕԵԿ-ի քայլը, ՕԵԿ-ը ինքնուրույն կուսակցություն է եղել կոալիցիայում և մնում է այդպիսին:
-Այն դժգոհությունները, որ իրենք ներկայացրին իբրև խնդրահարույց, վեց տարի եղել են, ինչո՞ւ հիմա:
-Դժգոհությունները ավելի մեծ լիազորություններ ունենալու հետ են կապված:
-Վարչապե՞տ:
-Ավելի մեծ պատասխանատվություն: Մենք հարգանքով ենք վերաբերվում ՕԵԿ-ի տեսակետին: Քաղաքական կուսակցությունն ինքն է որոշում իր տեղն ու դերը քաղաքականության մեջ: Եթե համամիտ չեն, քաղաքակիրթ ելքը կոալիցիայից դուրս գալը, հետո քննադատելն է: ՕԵԿ-ի քայլը անսպասելի թվաց, որովհետև մենք քաղաքական մշակույթով չենք առաջնորդվում: Մենք կարծում ենք՝ եթե եղել են կոալիցիայում, մեկ տարի հետո իրավունք չունեն քննադատելու իշխանությանը: Այդպես չէ: Մեզ մոտ կարծրատիպեր են իշխում: Իշխանություն-ընդդիմությունը ընտրությունների ժամանակ է որոշվում: Բարոյական է, թե անբարո, սկզբունքային է, թե անսկզբունք, դա այլ խնդիր է:
-Կառավարության կազմավորումից հետո Հայաստանի քաղաքական դաշտը հստակ պատկեր կունենա՞:
-Ոչ այնքան կազմավորումից, որքան ծրագիրը ԱԺ ներկայացնելուց ու քննարկելուց հետո: Երբ վարչապետը ներկայացնի ծրագիրը, կունենանք ամբողջական պատկեր՝ որքանով է այս կամ այն քաղաքական ուժը քննադատում կամ պաշտպանում, ինչպես է քվեարկում ու ինչ է ասում:
-Ենթադրելի է, թե նոր կառավարությունը ինչ ծրագիր կունենա, նոր ընտրություններ չեն եղել և հեծանիվ չի հնարվել, գուցե մարտավարությունը փոխվի, բայց ռազմավարությունը նույնը չի՞ լինելու:
-Բնականաբար, ռազմավարությունը որոշվել է ՀՀ նախագահի ընտրության ժամանակ, ՀՀԿ-ն ունի իր ռազմավարությունը և իրականացնելու է այդ ծրագիրը: Վարչապետին նշանակելիս ՀՀ նախագահը նաև ներկայացրեց կառավարության առաջնահերթությունները, բայց մարտավարական առումով տարբերություններ կլինեն: Նախորդ և գործող կառավարությունների մոտեցումների տարբերությունը բնական է, պետք չէ զարմանալ:
-2016-ին նախատեսված է սահմանադրական բարեփոխումների հանրաքվե, ի՞նչ է տալու խորհրդարանական կառավարման մոդելը: Ինչպես երկրորդ նախագահն էր մեղադրում երրորդին, դա ներիշխանակա՞ն խնդիր է լուծում ընդամենը:
-Իհարկե ոչ: Երկրորդ նախագահն իրավունք ունի իր տեսակետը ներկայացնելու, ինչպես բոլորը, բայց չեմ կարծում, որ այդքան պրիմիտիվ պետք է գնահատել: Մանավանդ որ Սերժ Սարգսյանն ի սկզբանե ասաց, որ ինքը չի հավակնում ոչ նախագահի, ոչ վարչապետի պաշտոնին, այսինքն՝ մտքերի ազատություն տվեց: Դա նոր քաղաքական մշակույթ է, ավելին, նա ասաց իր կարծիքը և այլընտրանքային տարբերակի քննարկման պատրաստակամություն հայտնեց: Նա ցույց տվեց, որ ինքը տիրան չէ, տոտալիտար ու ավտորիտար իշխանության կրող չէ: 2008-ից քաղաքական ուժերը խոսում են համակարգային բարեփոխումների մասին: ՈՒզում եմ հարցնել՝ համակարգային բարեփոխումը առանց սահմանադրական բարեփոխման հնարավո՞ր է: Եթե որևէ մեկը կարծում է, որ համակարգային բարեփոխում հնարավոր է առանց սահմանադրականի, ուրեմն «համակարգային» բառը չի հասկանում: Պետության մեջ համակարգային բարեփոխումները արվում են սահմանադրական բարեփոխման միջոցով: Եթե մեկը դեմ է, 11-ը կողմ են բարեփոխումների: Տարօրինակ է, երբ նախագահական ընտրություններից առաջ ասում են, որ խորհրդարանական համակարգի կողմնակից են, 100- տոկոսանոց համամասնական ընտրակարգի կողմնակից են, հիմա դրա անհրաժեշտությունը չեն տեսնում: Նախագահական ընտրություններից առաջ տնտեսական խնդիրներ չկայի՞ն, թե՞ այն ժամանակ ապրում էինք բարգավաճ Հայաստանում: Շատ ավելի ընդունելի է ՀՅԴ-ի շիտակ կարծիքը: Մարդիկ ասում են, որ կողմ են խորհրդարանական համակարգին ու պաշտպանում են իրենց տեսակետը: Չի կարելի պետության համար կարևորագույն հարցի վերաբերյալ մի տարվա մեջ երկու-երեք անգամ կարծիք փոխել: Դա անկայունության մասին է վկայում: Իմ խորին համոզմունքն է, որ Հայաստանում կա սահմանադրական բարեփոխումների անհրաժեշտություն:
-Դուք ի՞նչն եք ուզում, որ բարեփոխվի:
-Կարծում եմ՝ պետք է շատ լուրջ տեղ հատկացնել մարդու իրավունքների պաշտպանությանը: Ի վերջո, պետության հիմնական հարստությունը մարդն է, ամեն ինչ պետք է ուղղված լինի նրա իրավունքների պաշտպանությանը և նորմալ կենսապայմանների ու հնարավորությունների ստեղծմանը: ԲՀԿ-ի իմ հարգարժան գործընկերներն այսօր թիվ մեկ խնդիր են նշում տնտեսական բարեփոխումները, իսկ ինչո՞ւ հակադրել տնտեսական և սահմանադրական բարեփոխումները: Ո՞վ է ասում, որ սահմանադրական բարեփոխումները տնտեսական, սոցիալական բարեփոխումներ չեն ներառում: Կամ ասում են՝ սահմանադրական ճգնաժամ չկա: Բարեփոխումներ իրականացնում են միայն ճգնաժամի՞ ժամանակ: Ես չեմ կարծում: Իրավիճակային մտածողությամբ պահի ազդեցության տակ չի կարելի սեփական շահից ելնելով հայեցակարգային հարցերում դիրքորոշման կտրուկ փոփոխություններ անել:
-Արդյո՞ք քաղաքական կուսակցությունների կայացածության մակարդակը բավարարում է վարչապետական կառավարման անցնելուն:
-Ես չեմ ասում, որ սահմանադրական բարեփոխումների արդյունքում մենք կունենանք վարչապետական կառավարում: Դա տարբերակներից մեկն է: Հասարակությունը պետք է որոշի:
-Հայաստանն անդամակցելո՞ւ է Մաքսային միությանը, թե՞ միանգամից անդամակցելու է Եվրասիականին:
-Ապրիլի 29-ին Մինսկում տեղի կունենա հանդիպում, որից հետո ամեն ինչ հստակ կլինի: Այն, որ ՀՀ-ն ինտեգրվելու է և՛ ՄՄ-ին, և՛ Եվրասիական տնտեսական միությանը, փաստ է:
-Չե՞ք կարծում, որ խնդիրներն այնքան շատ են և՛ ՄՄ-ում, և՛ Եվրասիական միությունում, որ Հայաստանի համար շատ ավելի շահեկան կլինի չշտապելը, քանի դեռ ճշտված չեն մաքսատուրքերի, ապրանքների ցանկը, այլ սկզբունքային հարցեր:
-Ես կարծում եմ՝ մենք որևէ արհեստական լուծման չպետք է գնանք: Ցանկացած արհեստական լուծում կվնասի մեր շահերին: Վերջերս տեղի ունեցավ տնտեսական կոնֆերանս ՄՄ-ի վերաբերյալ, և մենք տեսանք, որ, բոլոր մտահոգություններով հանդերձ, ՄՄ-ին անդամակցումը բավականին շահեկան է Հայաստանի համար. մենք իրավունք չունենք չօգտագործելու այդ շանսը, որովհետև մեր առջև բացվում է շատ մեծ շուկա: Ես այն կարծիքին չեմ, որ ոչ մի մտահոգություն չկա, բայց եթե դու քաղաքական որոշում ես կայացրել, պետք է հաշվարկես պլյուսներն ու մինուսները: Այստեղ պլյուսները ավելի շատ են, քան մինուսները: Կարծում եմ՝ սահմանված ժամկետում կհասնենք վերջակետին:

Զրույցը վարեց
Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ