«Երբ դու քանդում ես համակարգը, համակարգը կարող է փլվել քեզ վրա»

«Իրատես de facto»-ի հյուրն է Գլոբալացման և տարածաշրջանային համագործակցության վերլուծական կենտրոնի ղեկավար ՍՏԵՓԱՆ ԳՐԻԳՈՐՅԱՆԸ:

-Ձեր գնահատականով՝ ե՞րբ կկայունանա իրավիճակը ՈՒկրաինայում:
-ՈՒկրաինայում տեղի ունեցող գործընթացները շատ խոր են: Տարբեր տեսակետներ ու գնահատականներ են տրվում, բայց գլխավորն այն է, որ ՈՒկրաինայի ժողովուրդը ընտրություն կատարեց` ինտեգրվել Եվրոպայի հետ: Նրանք չհանդուրժեցին Վիկտոր Յանուկովիչի բանդան, լայնամասշտաբ թալանն ու կոռուպցիան, նրանք ուզում են խորացնել հարաբերությունները Եվրամիության հետ: Իշխանափոխությունը կամ հեղափոխությունը (ինչպես էլ անվանեք) առաջին հերթին դա էր նշանակում` ուկրաինացիներն ուզում են ապրել մի երկրում, որտեղ գերակայում է օրենքը, նրանք ժողովրդավարական երկիր կառուցելու որոշում ընդունեցին: Հենց դա էր Ռուսաստանի սուր ու ցավոտ արձագանքի պատճառը: Դա Ռուսաստանի այսօրվա իշխանությունների հայեցակարգի քանդումն է:
-Ո՞ր հայեցակարգի:
-Պուտինի իշխանական հայեցակարգի: Նա կարծում է, որ հետխորհրդային տարածքում չի կարող լինել դասական ժողովրդավարություն, պետք է լինի սուվերեն ժողովրդավարություն սահմանափակումներով, առանձնահատկություններով և այլն: ՈՒկրաինական իրադարձությունները դա փլուզեցին, պարզվեց, որ հետխորհրդային տարածքում շանս կա դասական ժողովրդավարական պետություն կառուցելու:
-Իսկ ի՞նչ էին կառուցում վրացիները:
-Վրաստանը, այնուամենայնիվ, փոքր երկիր է և հետխորհրդային տարածքում մեծ ազդեցություն չունի: ՈՒկրաինայի իրադարձություններից հետո որոշիչ փոփոխություններ կկատարվեն հետխորհրդային տարածքում` սա մեկ: Երկրորդ կարևոր հարցը` ի՞նչ է լինելու Մաքսային միության ապագան: Բոլորը սպասում էին, որ ի վերջո Կիևը կինտեգրվի Մաքսային միությանը: ՈՒկրաինան ունի զարգացած արդյունաբերություն, մեծ շուկա, իհարկե, բարեփոխումներ պիտի արվեն, բայց հետխորհրդային երկրների համեմատությամբ ՈՒկրաինայի տնտեսությունն առաջատար է: Մաքսային միությունում միայն Ռուսաստանը, Բելառուսը, Ղազախստանը քիչ են` լուրջ շուկա ձևավորելու համար: ՈՒկրաինան այսուհետ գնում է դեպի ԵՄ, և դա Մաքսային միության գաղափարի և կառույցի ճգնաժամ է բերելու:
-Այդ պատճառո՞վ ՌԴ-ն այդքան կոշտ արձագանքեց Կիևի եվրոպականացմանը:
-Կրեմլի արձագանքն իրոք ադեկվատ չէր: Քաղաքական ու տնտեսական ճնշումների գործադրումը հարևանի նկատմամբ վատ է, բայց ինչ-որ չափով հասկանալի է, երբ Ռուսաստանը զորք մտցրեց Ղրիմ, իրավիճակ փոխվեց: Բարեբախտաբար, ռազմական գործողություններ չեն եղել, բայց ակնհայտ է ռուսական ագրեսիան, ակնհայտ է Ղրիմի անեքսիան:
-Իսկ հանրաքվեի անցկացո՞ւմը:
-Երբ աբխազները, ղարաբաղցիները պայքարում էին ինքնորոշման համար, նրանց դեմ զորք էր բերվում` Վրաստանի ու Ադրբեջանի ցավագին արձագանքն էր խաղաղ ցույցերի դեմ ուժ կիրառելը: Ղրիմում հակառակն է` ուժը եկավ, որ անջատողական փոքրամասնությունը դարձնի մեծամասնություն: Դա ինքնորոշո՞ւմ չէ:
-Ռուսաստանից բացի, որևէ պետություն կամ կառույց չի պատրաստվում ճանաչել Ղրիմի ինքնավարությունը:
-Այո, որովհետև դա անեքսիա է, երբ մի պետություն գրավում է մեկ այլ պետության տարածքի մի մասը: Բոլորս էլ հասկանում էինք, որ Արևմուտքի, ԵԱՀԿ-ի, ԵԽ-ի արձագանքը բացասական է լինելու, բայց Չինաստանի բացասական արձագանքը Ռուսաստանի վիճակը բարդացրեց, իսկ Բելառուսի, Ղազախստանի, Ղրղզստանի համանման արձագանքը ակնհայտ դարձրեց Ռուսաստանի մեկուսացումը:
-Կարծո՞ւմ եք, որ այդ արձագանքը Ռուսաստանին կստիպի կանգ առնել, թե՞ Կրեմլը կշարունակի սկսածը և կվերադարձնի Ղրիմը:
-Կարծում եմ` Ռուսաստանի իշխանությունները կանգ չեն առնի, ռուսական զորքերը մտան Ղրիմ, ու դա փաստ է: Հանրաքվեն սկզբում որոշեցին մայիսի 25-ին անել, հետո 30-ին, հիմա մարտի 16-ին: Հասկանալի է, որ դա անլուրջ է, ցանկացած երկրում հանրաքվեն պետք է նախապատրաստել, և որևէ երկրում ազատ կամարտահայտում լինել չի կարող, երբ ուրիշ երկրի զորք է կանգնած:
-Բայց Ռուսաստանը պնդում է, որ Ղրիմում բնակվում են ռուսներ, և նրանք առանց հասցե փոխելու վերադառնում են հայրենիք:
-Դա հակասում է ՈՒկրաինայի Սահմանադրությանը, հակասում է Բուդապեշտի համաձայնագրին, բայց խոսքը նույնիսկ դրա մասին չէ: Ասենք, Ղրիմում հանրաքվե է անցկացվում, դուրս բերեք զորքը և թույլ տվեք մարդիկ ազատ արտահայտեն իրենց կամքը: Քննարկում անցկացրեք, գուցե քննարկման արդյունքում ժողովուրդը 100 տոկոսով ասի՝ ուզում ենք դուրս գալ ՈՒկրաինայի կազմից, բայց երբ զորքը չես հանում ու թույլ չես տալիս, որ նույնիսկ ռուսները, ուր մնաց ուկրաինացիները, թաթարները, իրենց կամքը ազատ հայտնեն, ինչ հանրաքվեի մասին է խոսքը: Ժողովրդավարությունը նշանակում է, որ բնակչությունը կարող է տեղեկատվություն ստանալ տարբեր աղբյուրներից, այսօր Ղրիմում անջատված են ուկրաինական հեռուստաալիքները: Երբ Կիևում ռուսական հեռուստաալիքները փակելու որոշում ընդունվեց, շատ պրովայդերներ հրաժարվեցին որոշումը կատարել, նշանակում է, որ այսօրվա ՈՒկրաինայում (չհաշված Ղրիմը) ժողովրդավարություն կա: Ղրիմաբնակ բոլոր ակտիվիստներին, որ կողմ են Կիևում կատարված փոփոխություններին, կամ ձերբակալում են, կամ հեռացնում են Ղրիմից: Չեմ ասում, որ Կիևը սխալներ չի անում, բայց այն, ինչ կատարվում է Ղրիմում, ծանր տպավորություն է թողնում և լուրջ հետևանքներ կունենա առաջին հերթին Ռուսաստանի համար:
-Ինչո՞ւ Ռուսաստանի քայլերին այդքան ցավագին արձագանքեց Արևմուտքը:
-Բոլորը հասկացան, որ Ռուսաստանն ուզում է խախտել Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո ձևավորված աշխարհակարգը, բայց դա բումերանգի պես հարվածելու է Ռուսաստանին:
-Անջատողական շարժումների սկի՞զբ կդնի:
-Ռուսաստանն ասում է, որ Ղրիմն իր պատմական տարածքն է, ո՞ւմ համար է գաղտնիք, որ այսօր Ռուսաստանին պատկանող կղզիները Ճապոնիայի պատմական տարածքն են: Տարածքային խնդիրներ Հեռավոր Արևելքում Ռուսաստանի հետ Չինաստանն ունի, ով չգիտի, որ չինացիների պատմությունը նվազագույնը մեկ հազարամյակ ավելի շուտ է սկսվել ռուսականից: Հիմա միայն ՈՒկրաինայի խնդիրը չէ. Ռուսաստանը փորձում է փոխել միջազգային խաղի կանոնները. երբ դու քանդում ես համակարգը, համակարգը կարող է փլվել քեզ վրա: Ռուսաստանը լուրջ ու հզոր երկիր է, ՄԱԿ-ի ԱԽ անդամ, դա հետևանքներ չունենալ չի կարող:
-Իսկ պատժամիջոցների հետևանքները ինչպիսի՞ն կլինեն, եթե սկսեն կիրառվել:
-Վատ: Կան հզոր պետությունների մեծ քսանյակ ու մեծ ությակ: ՈՒթյակում Ռուսաստանն ընդգրկվել է ոչ թե տնտեսական հզորության շնորհիվ, այլ միջուկային զինանոցի: Չինաստանի, Թուրքիայի, Բրազիլիայի, ՀԱՀ-ի, Իրանի տնտեսություններն այսօր ավելի հզոր են Ռուսաստանից: Եթե պատժամիջոցներով Ռուսաստանը դուրս է դրվում տնտեսական համակարգերից, պիտի մտածենք՝ ինչ անենք մենք: Մի կողմից՝ մենք սերտ կապված ենք Ռուսաստանին, այդ թվում՝ անվտանգության համակարգերով, մյուս կողմից՝ չենք կարող ասել, որ լավ է, երբ գրավվում է անկախ պետության տարածքը: Իշխանությունների առաջին արձագանքը մեղմ էր ու ճիշտ. Հայաստանի իշխանությունը ռեալ ընդունեց ՈՒկրաինայի նոր իշխանություններին, բայց կոշտ քննադատություն Ռուսաստանի հասցեին չհնչեց: Այս հավասարակշռված քաղաքականությունը ես շատ դրական եմ գնահատում, բայց եթե Ռուսաստանի դեմ պատժամիջոցներ սկսվեն (ակնհայտ է, որ սկսվելու են), բացասաբար կանդրադառնա մեր տնտեսության վրա: Ամենակարևորը. անիմաստ կդառնա մեր անդամակցությունը Մաքսային միությանը: Ստացվում է, որ մենք գնում ենք մի միություն, որ աշխարհում ունի իզգոյի կարգավիճակ: Երբ մտնում ենք ՄՄ, չլինելով կոնֆլիկտի կողմ, ինքնաբերաբար բոլոր պրոբլեմները վերցնում ենք մեզ վրա:
-Ի՞նչ պիտի անել նվազագույն կորուստներ կրելու համար:
-Պետք չէ այդքան արագ սլանալ դեպի ՄՄ, պետք է ուսումնասիրել, ժամանակ շահել: Էկոնոմիկայի, ֆինանսների նախարարությունների վերջին վերլուծությունները ցույց են տալիս, որ խնդիրներ լինելու են, առաջին հերթին՝ տարբեր ապրանքների ու սննդամթերքի գների բարձրացումը, երկրորդ՝ տարբեր ոլորտների ձեռներեցներին սպասող փոփոխությունները. ակնհայտ է, որ նրանք կորուստներ են ունենալու: Բացասականը շատ է, և պարզ չէ՝ ինչ մեխանիզմներով փոխհատուցել: Ղրղզստանը չի շտապում, ու ի՞նչ. Ռուսաստանը նեղացա՞վ, պատերա՞զմ հայտարարեց, անցած դեկտեմբերին դեռ Ղրղզստանը անդամակցության ճանապարհային քարտեզը պետք է ստորագրեր, բայց խնդիրները շարադրեց ու հարցրեց՝ ո՞վ է փոխհատուցելու բացասական հետևանքների համար, որ մտածենք դրական արդյունքների մասին: Մենք դա չենք անում: Մեր շատ ապրանքներ մենք փոխադրում ենք ՈՒկրաինայի տարածքով: ՈՒկրաինան շուտով դուրս կգա և ԱՊՀ-ից: Ակնհայտ է, որ սահմանը կփակվի Ռուսաստանի հետ, չեմ բացառում, որ դիվանագիտական հարաբերությունները ևս կխզվեն. Կիևը Ղրիմի անեքսիայից հետո ստիպված կլինի դա անել: Հակառակ դեպքում իրենց ժողովուրդն իրենց չի հասկանա, աշխարհը չի հասկանա: Այդ իրավիճակը խնդիրներ է առաջացնելու նաև Հայաստանի համար: Արևմուտքի արձագանքը կանխատեսելի էր, բայց որ Ղազախստանը, Բելառուսը, Ղրղզստանը այդպիսի դիրքորոշում կունենան, մեզ համար լուրջ ահազանգ պիտի լինի: Մենք շատ զգույշ պետք է լինենք այս իրավիճակում և չարագացնենք մեր անդամակցությունը Մաքսային միությանը:
-Հնարավո՞ր է, որ այս պայմաններում Եվրամիությունը Հայաստանի հետ ստորագրի ասոցացման համաձայնագրի քաղաքական մասը:
-Վաղաժամ է վերադառնալ այդ թեմային, Ռուսաստանը ցավագին կընդունի դա: Հարգենք մեր ռազմավարական գործընկերոջը: Մենք ճիշտ չենք աշխատում Ռուսաստանի հետ, ինչ ասում են, կատարում ենք, շատ ու շատ հարցերում կարող էինք Ռուսաստանին օգտակար լինել, բայց չենք անում: Այդ ֆունկցիան արդեն ստանձնել է Ղազախստանը, պաշտոնապես Աստանան հայտարարեց, որ պատրաստ է միջնորդ լինել ՈՒկրաինայի ու Ռուսաստանի միջև: Մենք կարող էինք դա անել կամ ղազախների հետ նախաձեռնել միջնորդական առաքելություն: Մենք շատ հեշտ հրաժարվեցինք ասոցացման պայմանագրից, հեշտ տվեցինք մեր տնտեսական լծակները Ռուսաստանին, այս պայմաններում անիմաստ է կտրուկ քայլեր անել: ՈՒղղակի պետք է Մաքսային միության անդամակցությունը չարագացնենք, չի բացառվում, որ որոշ ժամանակից Ռուսաստանն ինքը այդ միությունից հրաժարվի:
-Ռուսաստանի տնտեսությունը այնքան ինտեգրված է համաշխարհային տնտեսությանը, որ պատժամիջոցները փոխադարձաբար վտանգավոր են, ինչքա՞ն կտևի այդ իրավիճակը:
-Իրոք, Ռուսաստան-Եվրոպա տնտեսական կապերը մեծ են, բայց հարցը վերաբերում է եվրոպական անվտանգությանը, և բոլոր երկրները, ընդունելով կորուստները, կգնան այդ քայլին: Հավելեք, որ եվրոպական տնտեսությունը շատ ճկուն է. հինգ տարի առաջ Եվրոպայի օգտագործած գազի 40 տոկոսը Ռուսաստանից էր, հիմա 25 տոկոսն է: Նոր տեխնոլոգիաները, այլընտրանքային էներգիայի աղբյուրները փակեցին 15 տոկոսը: ԱՄՆ-ը, որ գազ էր ներկրում, հինգ տարում թերթաքարային գազի շահագործմամբ դարձավ արտահանող երկիր: 2007-2008 թթ., երբ Ռուսաստանը սկսեց կիրառել իր գազի գավազանը, Եվրոպան հասկացավ հարցի լրջությունը, և հիմա ռուսական գազից նվազագույն կախում ունի: Պետք չէ գերագնահատել Ռուսաստանի ազդեցությունը համաշխարհային տնտեսության վրա, բայց և պետք չէ թերագնահատել. իրոք տնտեսական կոոպերացիան այնպիսին է, որ Եվրոպան էլ պատժամիջոցներից վնասներ կունենա: Ռուսաստանը պատժամիջոցներից միանշանակ կթուլանա, քանի որ գլխավոր ֆինանսական կենտրոնները Բրյուսելում, Լոնդոնում ու Վաշինգտոնում են: Հնարավոր է նաև ԱՀԿ-ից հանեն: Ես, իհարկե, չեմ ուզում, որ վատագույն սցենարները իրականացվեն, բայց վտանգը կա:
-Այս իրավիճակը կներգործի՞ ՀՀ-Իրան գազային խնդիրների վրա. Իրան-Հայաստան-Վրաստան-Բուլղարիա գազամուղի նախագիծը նկատի ունեմ:
-Պետք է հասկանալ, որ փոխվում է Իրանի դերն աշխարհում, Քեթրին Էշթոնի այցը Իրան որակական փոփոխություն էր արձանագրում:
-Այո, բայց նորից կա Ռուսաստանի գործոնը, որ Իրանին մրցակից է տեսնելու:
-Ռուսաստանը կարող է մեզ խաղից դուրս բերել, բայց Իրանն ունի այլընտրանքային ճանապարհ Թուրքիա, Ադրբեջան: Եթե Հայաստանը ակտիվ չլինի և կատարի, ինչ ուզում է Ռուսաստանը, Իրանը կընտրի մեր հարևաններին: Դա կնշանակի, որ Հայաստանը կամավոր մեկուսանում է: Չի բացառվում, որ Վրաստանն էլ ինչ-որ պահից փակի Հայաստան մտնող գազամուղը, ոչ թե այն պատճառով, որ գործում է մեր դեմ, այլ ԵՄ-ի հետ ասոցիատիվ պայմանագրի պատճառով: Եթե սկսվի նոր սառը պատերազմ, կարող է նաև այդ խնդիրը ծագել: Ռուսաստանը այս հունվարին ԱՄՆ-ին զգուշացրեց, որ ուզում է դուրս գալ 2010-ին ստորագրված միջուկային զենքի կրճատման համաձայնագրից, երբ ԱՄՆ-ը խոսեց պատժամիջոցներից, ՌԴ-ն պատասխանեց, որ դուրս է գալիս համաձայնագրից, այսինքն՝ իրավիճակը կարող է այդ աստիճանի սրվել և ստիպել մյուս երկրներին իրենց քաղաքականությունը փոխել երկու հակամարտող ճամբարների բաժանվող աշխարհում:
-Չի՞ ստեղծվում այն իրավիճակը, ինչ 100 տարի առաջ էր Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ, երբ կոնֆլիկտի մեջ չներգրավված Հայաստանը դառնում է Արևմուտք-Ռուսաստան հակասությունների զոհ:
-Շատ դժվար է ասել՝ ինչ կլինի, ամեն ինչ շատ արագ է փոխվում, հստակ է, որ մենք պետք է ելնենք մեր շահերից:
-Այո, բայց ո՞րն է մեր շահը հիմա, ինչ քայլ էլ ձեռնարկենք, գնում ենք կամ Ռուսաստանի, կամ Արևմուտքի դեմ:
-Մենք դեռ շանս ունենք մանևրելու, Արևմուտքը հիասթափված է մեզնից, բայց շարունակում է մեզ հետ աշխատել, Ռուսաստանը չի աշխատում, միայն հրամաններ է տալիս: Ես առաջարկում եմ գործընկերային հարաբերություններ ունենալ և պնդում եմ, որ Ռուսաստանի հետ էլ մանևրելու շանս կա: Շատ արագ Հայաստանի պես ամեն մի երկիր, որ պատուհան ունի դեպի Եվրոպա, Ռուսաստանի համար մեծ գին է ստանալու: Մենք պետք է համարձակություն ունենանք ասելու՝ ինչ ենք ուզում ու ինչ չենք ուզում: Նման ճգնաժամերը բարձրացնում են փոքր երկրների դերը: Նրանք կարող են միջնորդ դառնալ հակամարտող կողմերի միջև:
-Արդյոք Հայաստանի մանևրելու դաշտը չի՞ փակվում ԼՂ հարցով: Ընդհանրապես ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը չի՞ կորցնում գործունակությունը:
-Այդ շատ կարևոր ձևաչափը կարող է քանդվել, քանի որ վտանգվում է ԵԱՀԿ-ի գոյությունը որպես կազմակերպության: Երբ Հելսինկիում 1975-ին ստեղծվում էր ԵԱՀԿ-ն, գլխավոր դերակատարներն էին ԽՍՀՄ-ը և ԱՄՆ-ը, միայն նրանք վետոյի իրավունք ունեն, կառույցը երկու բևեռները հավասարակշռելու համար էր: Երբ Ռուսաստանը մեկուսանում է, ԵԱՀԿ-ի դերը փոխվում կամ ձևափոխվում է, ու չի բացառվում, որ ինչ-որ պահից ՄԽ ձևաչափը դադարի գոյություն ունենալ: Այսօր էլ բանակցությունները ակտիվ չեն, բայց գործընթացը շարունակվում է, իսկ ՄԽ ձևաչափի դադարի դեպքում հետագա զարգացումները անկանխատեսելի են դառնում: Եթե Ռուսաստանն ինչ-որ երաշխիք տվել է, պետք է ասվի, բայց եթե չկան երաշխիքներ, մենք վտանգի տակ ենք: Մի քանի օրում ռուսական քարոզչամեքենան կարողացավ ապակողմնորոշել մեծ երկիրը, առավել ևս մեզ նման երկիրը քանդելը դժվար չէ: Եթե գլոբալ ու տարածաշրջանային մեկուսացումից դուրս գալու համար Ռուսաստանն ասի, որ Ղարաբաղը կտա Ադրբեջանին, Թուրքիան մի ժամում կփոխի իր դիրքորոշումը Ղրիմի հարցում և կպարզի, որ Ղրիմը հավերժական ռուսական տարածք է եղել: Ռուսական քարոզչական մեքենան մեծ ազդեցություն ունի Հայաստանում, մի օրում կարծիք կարող է փոխել և այնպիսի տպավորություն ստեղծել, որ Հայաստանի իշխանությունը հանձնեց Ղարաբաղը: Այսօր աշխարհը շատ դինամիկ է, եթե մենք մեզ չպահենք որպես սուբյեկտ, այլ հանդես գանք օբյեկտի դերով, Ռուսաստանը կարող է կրկնել 1921 թ. սցենարը, ոչ թե մեզ դավաճանելով կամ մեզ դեմ լինելով, այլ իր հարցերը լուծելու և լիակատար մեկուսացումից մեր հաշվին դուրս գալու համար: Մենք պիտի դիվանագիտական ակտիվություն դրսևորենք պաշտպանելու մեր անվտանգությունը բոլոր ոլորտներում: Այդ թվում՝ տեղեկատվական: Ո՞վ է Դմիտրի Յարոշը: Մարդ, որ Ռուսաստանի դեմ ոչինչ չի ասել, քաղաքականությունը նրա ոլորտը չէ, նա պայքարում է կոռուպցիայի դեմ, բայց ռուսական քարոզչամեքենան նրան դարձրեց ֆաշիստ ու ազգայնական: Մեզ մոտ նույնիսկ Բանդերային խառնում են Բենդերիի հետ: Բենդերին քաղաք է, իսկ Ստեպան Բանդերան հայկական Դրոն է, մարդ, որ անցավ գերմանացիների կողմը, որպեսզի եթե նրանք հաղթեն, Հայաստանը հարվածի տակ չընկնի: Մարտահրավերները, կարծես, ուղղակիորեն Հայաստանին ուղղված չեն, բայց զարգացումները վերաբերելու են մեզ, դա անխուսափելի է, ուստի մենք պետք է հնարավորինս պատրաստված լինենք:

Զրույցը՝
Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ