«Ավելի համարձակ ձևակերպենք մեր շահերը, եթե կառուցողական մասնակցություն ենք ուզում ունենալ եվրասիական ինտեգրացիոն գործընթացներին»

«Իրատես de facto»-ի հյուրն է «Ինտեգրում և զարգացում» հասարակական կազմակերպության նախագահ ԱՐԱՄ ՍԱՖԱՐՅԱՆԸ:

-Հայ-ռուսական հարաբերություններում հիմա ի՞նչ վիճակ է:
-Հայ-ռուսական հարաբերություններում շատ կարևոր իրադարձություն էր սեպտեմբերի 3-ը` ՀՀ նախագահը երկրի անունից հայտարարեց, որ աջակցում է Մաքսային միության ծավալման գործընթացին և ցանկություն է հայտնում դառնալ ՄՄ-ի և ապագա Եվրասիական միության անդամ: Սա քաղաքական աջակցություն էր նախագահ Վլադիմիր Պուտինի վարած քաղաքականությանը, որի հանդեպ, ինչպես մեր սոցիոլոգիական հետազոտությունը ցույց տվեց, ՀՀ բնակչության մեծ մասը արտակարգ լավ է տրամադրված:
-Որքանո՞վ է Ձեր հետազոտությունը ադեկվատ արտացոլում հասարակության տրամադրությունները:
-Որ հասարակության ճնշող մեծամասնությունը վստահում է Ռուսաստանին և բարյացակամ է նրա առաջնորդությամբ ընթացող ինտեգրման գործընթացին, մեծ նորություն չէ: Վերջին 12 տարվա սոցիոլոգիական բոլոր հետազոտությունները, այդ թվում` ամերիկացիների, ցույց են տվել, որ հայ ժողովուրդը դրական է տրամադրված Ռուսաստանի նկատմամբ: Նորությունն այն էր, որ հայ ժողովուրդը, վստահելով Ռուսաստանին, ինտեգրացիոն գործընթացների համաձայնություն է տալիս` առանձնապես տեղյակ չլինելով, թե այդ գործընթացներն ուր են տանում: Մեր հարցումները վկայեցին, որ բնակչության միայն 10 տոկոսը հստակ պատկերացում ունի, թե ինչ է Մաքսային միությունը, ինչ է ապագա Եվրասիական տնտեսական միությունը: Սա դրական ֆոն է, որ պարունակում է և վտանգներ:
-Այդ վտանգները ներսո՞ւմ են, թե՞ դրսում:
-Վտանգը հիասթափության սպառնալիքն է: Եթե հիմա հասարակությանը չբացատրենք, թե ինչ է ՄՄ-ն, ի՞նչ սկզբունքներ է որդեգրել Ռուսաստանն իր մերձավոր դաշնակիցների հետ` գլոբալ տնտեսական մրցակցության մեջ կուլ չգնալու և սեփական տեղը հաստատելու համար, ժողովրդի մի մասը կարող է հիասթափվել: Մենք պիտի մասնակցենք միասնական տեղեկատվական դաշտի ստեղծմանը: Ցավով արձանագրում եմ, որ այսքան տարվա խոսակցություններից հետո ¥թեման արդեն երրորդ տարին է քննարկվում¤, ՄՄ երկրները դեմքով չեն շրջվել դեպի ինտեգրացիոն գործընթացների զարգացում: Սա վկայում է, որ գործընթացը անցնում է դժվարին աշխարհաքաղաքական մրցակցության միջով:
-Դժվարությունները տնտեսակա՞ն են:
-Պատճառը տնտեսությունների գլոբալ մրցակցությունն է: Մինչև հիմա ԵՄ-ն ու Չինաստանը, բանակցելով ՌԴ-ի և նրա դաշնակիցների հետ, չեն համարձակվում մեծացնել առանց սահմանների և մաքսատուրքերի շուկան: Երբ ՌԴ նախագահը 2012-ի մայիսին բարձրացնում էր ԵՄ-ի հետ գործընկերային հարաբերություններ զարգացնելու հարցը, ուզում էր, որ այդ հարաբերությունները ծավալվեն մեկ մեծ շուկայի շրջանակներում, որ նաև քաղաքակրթական տարածք է` Լիսաբոնից մինչև Վլադիվոստոկ: Հրապարակումից երկու տարի է անցել, եվրոպական քաղաքական առաջնորդները այս տեսլականի իրականացմանը չեն անդրադառնում, 5-7 տարի հետո դա կարող է դառնալ կյանքի թելադրանք աշխարհի մեծագույն տարածքի համար: Հիմա Ռուսաստանը խնդիր ունի իր դաշնակիցների հետ ու նրանց անունից վարել բանակցություններ Շանհայի համագործակցության կազմակերպության երկրների` մի կողմից, մյուս կողմից` ԵՄ երկրների հետ: Հայաստանը համեստ ռեսուրսներ ունեցող, փոքր երկիր է և արել է մի քայլ, որով իր դերն ու ազդեցությունը այդ տարածքում անհամեմատ մեծացել են: Հիմա պիտի զարգացնենք և շահույթի վերածենք մեր առավելությունը:
-Ինչպե՞ս եք դա պատկերացնում:
-Առաջին հերթին պետք է վարենք թափանցիկ բանակցություններ ՄՄ-ին անդամակցության վերաբերյալ, որ Հայաստանի քաղաքացիական հասարակությունը կարողանա մասնակցել այս գործընթացներին: Երկրորդ` պիտի կարողանանք մեր փոքրիկ երկրի, որ ՄՄ-ի իմաստով կղզիացած է Հարավային Կովկասում, տնտեսական մակարդակը բարձրացնել: Այս առումով կարևոր էր նոյեմբերի 17-ին խորհրդարանում կայացած ԱԺ արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովի և ՌԴ ԱՊՀ երկրների եվրասիական ինտեգրման և հայրենակիցների հետ համագործակցության հանձնաժողովի համատեղ նիստը: Առաջին անգամ համակողմանիորեն քննարկվեց ՄՄ-ի ծավալման և զարգացման գործընթացների տրամաբանությունը: Կարծում եմ` այդ նիստի քննարկումների վերծանությունը հարուստ նյութ կտա մասնագետներին ու քաղաքացիական սեկտորին` հասկանալու, թե ինչ խնդիրներ ունենք մեր տնտեսության զարգացման մեջ:
-ՀՀ շարքային քաղաքացու համար ի՞նչ է նշանակում իր երկրի անդամակցումը ՄՄ-ին, ինչպե՞ս է անդրադառնալու նրա կենսամակարդակի վրա:
-Անցած չորս ամիսներին «Ինտեգրում և զարգացում» հետազոտական-վերլուծական կազմակերպությունը նախաձեռնել և ներգրավվել է բոլոր այն նախաձեռնություններում ու քննարկումներում, որտեղ ցանկանում էին մշակել ՄՄ-ին մեր մասնակցության լավագույն տարբերակը: Եվրասիական տնտեսական միության ինստիտուտը, որի փորձագիտական խորհրդի անդամ եմ ես, օրինակ, այդ հարցին հստակ մոտեցում ունի` ցանկանում է, որ Հայաստանը պարզ ձևակերպի իր ազգային-պետական շահը, իր ակնկալիքները: Ես համոզված եմ, որ ՄՄ-ին անդամակցելով` Հայաստանը հնարավորություն ունի մոդեռնացված ծրագրի ձևավորման և այդ ծրագիրը իրականացնելու համար լուրջ գումարներ ստանալու: Այդ ներդրումների կարիքը Հայաստանը շատ ունի, որովհետև մեր տնտեսությունը զարգանում է շատ ավելի համեստ տեմպերով, քան մեր հարևաններինը: Մենք արդեն հետ ենք մնում, և դա ճակատագրական կարող է լինել մեր երկրի ժողովրդագրական-սոցիալական, գուցե նաև քաղաքական դիմագծի համար: Մեզ անհրաժեշտ են թռիչքային, արագընթաց զարգացման հնարավորություններ: Մենք կարող ենք` ներգրավելով լավագույն մասնագետներին, միատեղելով իշխանության և հասարակության ուժերը, բանավեճ սկսել երկրի ներսում, թե ինչպիսին պետք է լինի մեր զարգացումը, ո՞ր բնագավառներում, որքա՞ն ներդրումների կարիք կա: Ավելի քան համոզված եմ, որ Ռուսաստանում փող կա, և այդ փողը կարող է գալ Հայաստան: Ավելի ճիշտ կլիներ, որ հայերը և վրացիները կարողանային պրագմատիկ հենքի վրա զարգացնել հայ-վրացական հարաբերությունները այնպես, որ ներգրավվեր Ռուսաստանը, և մեծ ներդրումներ լինեին ոչ թե առանձին Հայաստանում կամ առանձին Վրաստանում, այլ երկու երկրներում միասին:
-Բայց Վրաստանը բացահայտորեն գնում է դեպի Արևմուտք:
-Այո, և տեսանելի հեռանկարում չի փոխելու իր քաղաքականությունը, բայց երբ Վրաստանում ասում ենք` եկեք միասին աշխատենք, ընկալվում է: Հայ-վրացական փոխադարձ շահի հարգման ու գիտակցման հենքով համագործակցությունը լավ միջոց է Վրաստանում հակակշռելու թուրք-ադրբեջանական գերիշխող ազդեցությանը Վրաստանի տնտեսության վրա: Վրաստանում և քաղաքական շատ գործիչներ, և ձեռներեցներ կան, որ դա հասկանում են: Վրաստանն իր բարեփոխումների շնորհիվ առաջ գնաց, բայց այսօր վրացական տնտեսությունը միակողմանի կախված է թուրքական և ադրբեջանական ներդրումներից, որոնք պետք է հավասարակշռել, այլապես դառնում է սպառնալիք Վրաստանի անվտանգությանն ու անկախությանը, որ վրացիներն էլ հասկանում են:
-Տնտեսական նպատակահարմարությունը կարո՞ղ է քաղաքական կոնֆիգուրացիա փոխել:
-Այո: Երկու տարի ՄՄ-ում շատ խոսեցին աշխարհայացքի ընդհանրության մշակման անհրաժեշտության, ռազմաքաղաքական ասպեկտների, անվտանգության մասին և վերջում ասացին, որ ՄՄ-ն ու ապագա Եվրասիական տնտեսական միությունը պրագմատիկ տնտեսական շահի վրա հիմնված ռեգիոնալ կազմակերպություններ են: Ռուսաստանը և նրա դաշնակիցները հայտարարեցին, որ սխալ է այս կազմակերպության մեջ փնտրել աշխարհաքաղաքական, ռազմաքաղաքական գործոններ: Դրանցով զբաղվում են այլ կառույցներ, օրինակ` ՀԱՊԿ-ը: Սա արվեց, որ բանակցությունների տեղ լինի և ԵՄ-ի, և Չինաստանի հետ: Երբ մեր տնտեսությունները մի քանի տարի կհամագործակցեն ընդհանուր շուկայի սահմաններում, կարելի է քննարկել և այլ հարցեր: Եթե ՈՒկրաինան չդառնա ՄՄ անդամ, դժվար է սկսել ընդհանուր տարադրամի մասին բանակցություններ: Իսկ եթե դառնա, 250-միլիոնանոց շուկա ունեցող տնտեսական կազմակերպությունում բնական կդառնա ընդհանուր տարադրամի գոյությունը: Եթե Կենտրոնական Ասիայի երկրները` ՈՒզբեկստանը, Թուրքմենստանը, ցանկություն հայտնեն ՄՄ-ին անդամակցելու, բոլորովին ուրիշ թափի կազմակերպություն է լինելու, եթե մնա Ռուսաստան-Բելառուս-Ղազախստան-Հայաստան-Ղրղզստան, արդեն ավելի երկար զարգացման ճանապարհ անցնելու կազմակերպություն է, որովհետև սեփական տարադրամ ունենալը ազդեցիկ ծրագիր է: Միասնական տարադրամի հարցը լուրջ տնտեսագիտական հաշվարկ է ուզում` մեր տնտեսությունները կշահեն, թե կկորցնեն, բայց այդ հաշվարկի ժամանակը 5-7 տարի հետո է, երբ միասնական տնտեսական տարածքը կսկսի գործել ու զարգանալ:
-Ներդրումների տնօրինումը, որ Ռուսաստանից կարող են Հայաստան գալ, որոշվելու է Ռուսաստանո՞ւմ, թե՞ Հայաստանում: Հայաստանն իր ժողովրդագրական վիճակով այդ ներդրումները աշխատեցնելու հնարավորություն ունի՞:
-Այդ հարցը տնտեսագիտական փորձաքննություն է պահանջում, մինչդեռ ընդհանրապես ուսումնասիրված չէ: Բնական կլիներ եվրասիական ինտեգրացիոն գործընթացների ծավալմանը զուգահեռ Հայաստանում ունենալ մի քանի գիտական կենտրոններ, որոնք այդ գործընթացների տնտեսագիտական ու քաղաքագիտական վերլուծությունը կանեին: Բնական կլիներ, որ այդ կենտրոնները համագործակցեին Ռուսաստանի, Ղազախստանի, Բելառուսի համանման կենտրոնների հետ, որպեսզի մշակվեին միասնական տեսակետներ ներդրումների և դրանց վերադարձելիության քաղաքականության վերաբերյալ: ՄՄ-ին անդամակցության ռեգլամենտների համաձայնեցման բանակցություններին զուգահեռ պետք է ռազմավարական ծրագրավորում իրականացվի: Աշխարհում դա միանգամայն հաջողությամբ լուծվող խնդիր է, բազում վերլուծական կենտրոններ ու գիտական հաստատություններ կառավարությունների համար զբաղվում են այդ խնդրով: Ես համոզված եմ, որ եթե մեր տնտեսությունը սկսի զարգանալ, պետությունը միայն ամրապնդվելու է: Մեր սպառնալիքը այն չէ, որ եթե ՄՄ-ում ռուսերեն խոսեն, պետությունը կխարխլվի: ՀՀ գիտությունների ազգային ակադեմիան, Մատենադարանը, մեր գիտամշակութային համակարգը ձևավորվել են Խորհրդային Միության մեջ: Մեր սպառնալիքը ռուսերեն խոսելուց չէ, ոչ էլ տարադրամից, որի վրա հայերեն կգրվի, կամ չի գրվի, մեր անկախության ամենամեծ գրավականը անկախ և ուժեղ տնտեսությունն է: Կունենա՞նք տնտեսություն, կունենա՞նք հողին կպած մարդիկ, որ սիրում են իրենց երկիրը, ուզում են ապրել, արարել, բազմանալ իրենց երկրում, կունենանք կենսունակ պետություն, չե՞նք ինտեգրվի ավելի մեծ կառույցներին, չե՞նք ապացուցի մեր կենսունակությունը, կդառնանք համաշխարհային հետնախորշ: Իսկ հետնախորշերի ճակատագիրը միշտ դաժան է եղել:
-Ժողովրդագրական պատկեր փոխելու հնարավորություն կստանա՞նք:
-Ֆիլիպիններից մինչև Մեքսիկա ամբողջ աշխարհում փորձում են հասկանալ` հնարավո՞ր է կառավարել ու կառուցողական դարձնել միգրացիոն գործընթացները: Գլոբալ տնտեսության պայմաններում տասնյակ երկրներ այդ հարցն այսօր ունեն: Եթե մեզ հաջողվի կառավարել միգրացիոն գործընթացները, որ մարդիկ չգնան ու կտրվեն իրենց տնից, հայրենիքի մեջ տեսնեն զգացմունքային և շոշափելի անհրաժեշտություն, միգրացիայից կարող ենք օգուտներ ունենալ: Ռուսաստանից հայ միգրանտներն ուղարկում են ՀՀ բյուջեի աշխատավարձի ֆոնդի 60 տոկոսին հավասար գումար: Վերջին 7 տարում ԱՄՆ-ից ու Եվրոպայից Հայաստան ուղարկվող գումարները նվազում են, Ռուսաստանից եկող գումարները` ավելանում: Ոչ թե պետք է խոչընդոտել միգրացիան, որ կենսամակարդակ ապահովելու միակ ռացիոնալ միջոցն է, այլ փորձել կառավարել և ուղղորդել ներդրումները փոքր ու միջին բիզնեսի զարգացմանը:
-Տրանսֆերտով ապրող պետությունը օրապահիկով է ապրում, գնողունակության անկումը ինչպե՞ս վերականգնել:
-Հայաստանն իր ՀՆԱ-ի արդյունքով զիջում է և՛ Ռուսաստանին, և՛ Ղազախստանին, և՛ Բելառուսին, մենք պիտի ժամանակի ընթացքում մեր կենսամակարդակը բարձրացնելու հնարավորություններ գտնենք, այդ դեպքում միգրացիոն հոսքերն էապես կնվազեն: Բայց մինչ այդ Հայաստանում կարող է շատ քիչ մարդ մնալ, ուստի հիմա պիտի կարողանանք ՄՄ երկրներից ներդրումների այնպիս դաշտ ապահովել, որը հնարավորինս շատ մարդկանց մանր ու միջին բիզնեսով զբաղվելու հնարավորություն տա: Մենք պիտի գտնենք մեր զարգացման նիշաները, մեր հարկային ու մաքսային քաղաքականությունը պիտի այնպիսին լինի, որ հնարավորինս շատ մարդիկ կարողանան աշխատել փոքր ու միջին բիզնեսում: Ներդրումները շատ կարևոր են էներգետիկ ասպարեզում, օրինակ, նոր ատոմակայան ունենալը շատ կարևոր է Հայաստանի համար: Հայաստանը միջուկային ֆիզիկայի երկիր է, այս ոլորտի զարգացումը հազարավոր մարդկանց կարող է և աշխատատեղ ապահովել, և տնտեսության վրա վճռական ազդեցություն ունենալ: Այնուհետև Իրան-Հայաստան երկաթուղու շինարարությամբ, որ թվում է շատ ծախսատար, Հայաստանը երկրորդ կամուրջ է դառնալու, որ միշտ զբաղված է լինելու: Ինչքան էլ ասեն, թե ՄՄ-ին անդամակցելով մեր հարաբերությունները մյուս երկրների հետ կարող են նվազել, դա հավանական չէ: Ռուսաստանը զարգացնելու է իր հարաբերությունները թե Իրանի, թե Հարավային Ասիայի երկրների հետ, և այդ ճանապարհին ևս մեկ կամուրջ ունենալը բոլորովին վնաս չէ: 2 միլիարդ դոլարն այդ երկաթուղու համար մեծ գումար չէ` Նիկոլայ Երկրորդը երկաթուղի է կառուցել, որ մինչև հիմա գործում է: Եթե մենք ռազմավարական գործընկերներ ենք ու աշխարհաքաղաքական խնդիրներ ենք լուծում, երկաթուղու շինարարության ծախսի հատուցումը տարիներով չի հաշվվում:
-Իրան-ԱՄՆ հարաբերությունների նորմալացման համապատկերում Հայաստանը չի՞ կորցնում իր նշանակությունն Իրանի համար:
-Ոչ, ես համոզված եմ, որ հետաքրքրությունը մեծանալու է: Եթե բանակցությունները հաջողվեն և Իրանի հետ առևտրի միջազգային մյուս արգելքներն էլ հանվեն, հայ բիզնեսմեններն այնքան հմուտ են ու այնքան կապեր ունեն ռուս բիզնեսմենների հետ, որ իրենց օգուտները կունենան:
-Աբխազական երկաթուղու վերաբացման խոսակցությունները ռեալ հիմքեր ունե՞ն:
-Դա քաղաքական պայմանավորվածության հարց է` կան ռուսական, աբխազական, վրացական, հայկական շահեր, բոլոր շահերը միատեղելը բարդ է: Բայց եթե առանց այդ երկաթուղու վերաբացման մեր մասնակցությունը եվրասիական գլոբալ գործընթացներին դառնում է զուտ խորհրդանշական, ուրեմն խնդրի լուծման համար պետք է ջանքեր գործադրել: ՈՒժեղ տնտեսություն ու աշխարհաքաղաքական կշիռ ունեցող համակարգը չպետք է վախենա այդ երկաթուղու վերագործարկումից:
-Բայց կան նաև այդ երկաթուղու դեմ գործող ուժեր, օրինակ, Ադրբեջանը:
-Անշուշտ, Ադրբեջանը Վրաստանում ուժեղ լոբբի ունի, Ռուսաստանում էլ կան մարդիկ, որ ասում են` չարժի, շուկան փոքր է: Քաղաքական պայքար է, որի մեջ պետք է քաղաքական շահը պաշտպանել: Իմ հարգելի գործընկեր Վլադիմիր Լեպեխինը վերջին մեկ ամսում անընդհատ դա էր կրկնում` ավելի համարձակ ձևակերպեք ձեր շահերը, եթե կառուցողական մասնակցություն եք ուզում ունենալ եվրասիական ինտեգրացիոն գործընթացներին:
-ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի պետական այցը այդ հնարավորությունը կտա՞:
-Ես կարծում եմ` ՌԴ նախագահի այցը լավագույն դրսևորումն է այն իրողության, որ Հարավային Կովկասում Ռուսաստանի համար Հայաստանը կարևոր երկիր է, և Ռուսաստանը երբեք չի ձեռնարկելու այնպիսի քայլեր, որոնք թուլացնելու են Հայաստանի տեղն ու դիրքը Հարավային Կովկասում, և դա որոշակի վերաբերմունք է հայ ժողովրդի նկատմամբ, որն իր մեծամասնությամբ ավանդաբար ռուսամետ է և վստահում է Ռուսաստանին:

Հարցազրույցը`
Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ