«Այսօր Ռուսաստանը Ղարաբաղի հարցով մեզ շանտաժի է ենթարկում, իսկ մենք դա մեկնաբանում ենք որպես երաշխիք` Ղարաբաղի հարցի հայամետ լուծման»

«Իրատես de facto»-ի զրուցակիցն է 1994-1997 թվականներին ՀՀ նախագահի ավագ խորհրդական ԺԻՐԱՅՐ ԼԻՊԱՐԻՏՅԱՆԸ:

-ՄԱԿ-ի տվյալներով` ավելի քան 100 հազար մարդ է զոհվել Սիրիայում դեռևս շարունակվող քաղաքացիական պատերազմի պատճառով: Ի՞նչ է տեղի ունենում Սիրիայում, և ո՞վ ի՞նչ է ուզում:
-Ամենից դժվար կոնֆլիկտներից է սիրիական կոնֆլիկտը, որովհետև այս հարցում արաբական աշխարհը բաժանված է, իսլամական աշխարհը բաժանված է, արևմտյան աշխարհը բաժանված է: Իմ տպավորությունն այն է, որ պիտի շարունակվի այս պատերազմը: Յուրաքանչյուրն այստեղ իր հաշվարկն ունի. Թուրքիան մտածում է վերահաստատել իր վիրտուալ կայսրությունը և, բացի բանակից, այնտեղ ամեն ձևով ներգրավված է: Ներգրավված են Ռուսաստանն ու ԱՄՆ-ը: Ներգրավված են Հորդանանը, Իսրայելը, Իրանը, Լիբանանը, ինչպես նաև ոչ պետական ուժեր, և հարցն այն է, որ այս կողմերից յուրաքանչյուրը տարբեր մտահոգություններ ու շահեր ունի: Ընդհանրապես այն պատերազմները, որոնք ինքնության հետ են կապված, ինքնության պատերազմներ են` կրոնական, ազգային կամ էթնիկ, դժվար են ավելի, քան այն պատերազմները, որոնք միայն շահերի հարց ունեն: Վերջիններն ավելի դյուրին է լուծելը, որովհետև շահերը կարելի է բաժանել, բայց երբ պատերազմն ունի նաև շատ ուժեղ ինքնության ու գոյության եզր, հակառակորդի ինքնությունն իսկ անընդունելի է, իսկ լուծումը` դժվար: Լուծումը հնարավոր կլինի միայն հսկայական զոհերի գնով, իսկ նման լուծումը չի կարող արդար լինել: Այդպիսի պատերազմ է Սիրիայի պատերազմը:
-Ի՞նչ են ուզում ԱՄՆ-ը և ընդհանրապես Արևմուտքը Սիրիայից: Ի՞նչ խնդիր կա Սիրիայում, որը նպատակադրվել է լուծել Ամերիկան:
-Այնտեղ ազդեցության հարց կա, որ ամերիկյան կողմն ուզում է ավելացնել` իբրև թե հանուն ժողովրդավարության, հետևաբար նպատակն է նվազեցնել իրանական ու ռուսական ազդեցությունները: Նրանց հաջողվեց դա անել Եվրոպայում` Սերբիայի ու Կոսովոյի հարցի լուծման միջոցով: Ռուսական ազդեցությունը պակասեցնելուց զատ, ուրիշ հարց չկար այնտեղ: Սիրիայում Արևմուտքը լուծում է հարցեր մի կողմից` Ռուսաստանի ու Իրանի հետ, մյուս կողմից` Իսրայելի ու Սաուդյան Արաբիայի համար: Թուրքիային արդեն անդրադարձա սկզբում: Դրսի ուժերի համար կան և՛ շահերի, և՛ ինքնության հարցեր, իսկ Սիրիայի ներքին ուժերի համար կոնֆլիկտը շատ արագ վերածվեց ինքնության հարցի:
Նկատենք, որ ամերիկացիները Սիրիա չմտան. կարող էին հարվածել, բայց Օբաման հետ քաշվեց: Օբամայի արտաքին քաղաքականությունը ամենահաջող քաղաքականությունը չէ, բայց մեծ սխալներից հաճախ կարողանում է խուսափել: Օրինակ` Իրաքից դուրս եկավ, շուտով Աֆղանստանից էլ դուրս կբերի ամերիկյան ուժերը, Սիրիա չմտավ, ինչպես պահանջում էին որոշ ուժեր, իսկ Իրանի հարցում բանակցությունների կողմնակից է և ոչ թե պատերազմի:
Այստեղ գլխավոր փաստն այն է, որ փոխվում են Միջին ու Մերձավոր արևելքները: Հայերի, քրիստոնյա արաբների քանակը արագ նվազում է այդ տարածքում: Իհարկե, նրանց արտագաղթը այդ երկրների համար դեմոգրաֆիկ հարցեր չի ստեղծում, մեծ վակուում չի թողնում, քանի որ մնացյալները շատ են: Եգիպտոսից 20 մլն մարդ դուրս գա, տակավին Եգիպտոսը կլինի, բայց Եգիպտոսից հինգ հազար հայ դուրս գա, կնշանակի հայ համայնքի վերջ այդ երկրում: Եգիպտոսում մի քանի միլիոն ղպտի կա, նրանք ընդհանրապես վտանգված են, և նույնիսկ այդ վտանգի դեմն առնելը դժվար է: Սա պատմական երևույթ է: Այդ ընթացքը պիտի շարունակվի, երբեմն` դանդաղ, ընտանիք առ ընտանիք, երբեմն` պատերազմով պայմանավորված ավելի հավաքական արտագաղթի տեսքով: Այստեղ ինձ համար մեծ հարցն այն է եղել, որ երբ Սիրիայի պատերազմը սկսվեց, մերոնք չկարողացան պատկերացնել, թե դա ինչ է նշանակում:
-Մերոնք ասելով ո՞ւմ նկատի ունեք:
-Ընդհանրապես այն կառույցները, որոնք ներկայանում են որպես ազգային իշխանություններ, սակայն առաջին հերթին Կիլիկիո կաթողիկոսությունն ու ՀՅԴ-ն, որը ամենակարևոր կուսակցությունն է այնտեղ: Սրանք են տիրապետում Սիրիայի հայկական կառույցներին: Ի սկզբանե, երբ Սիրիայում իրավիճակը խառնվեց, նրանք չկարողացան պատկերացնել` ինչ է կատարվելու, չհասկացան, թե ով է մտել խաղի մեջ: Նրանք այդ երկրներում ունեն փորձ, որը պիտի սովորեցներ, որ այդ տարածաշրջանում ռազմականացած կոնֆլիկտի ու պատերազմի ամեն մի նոր հանգրվան ավելի ծանր է լինում (հիշենք 1956, 1958, 1961 և 1975-1989 թվականները) ու ավելի ծանր հետևանքներ է ունենում մեր ժողովրդի համար: Այս կոնֆլիկտներն ավելի բարդ են, քան սառը պատերազմի տարբերակները: Այն ժամանակ, անկախ նրանից, թե ով էր կռվում ու մահանում, երկու կողմ կար: Իսկ հիմա ավելի շատ կողմ կա, քան երկիր, որոնք պաշտոնապես ընդգրկված են այս պատերազմում: Սա կատակ բան չէ:
-Բայց ինչպե՞ս կարող էին չպատկերացնել, երբ աչքի առաջ ունեին Եգիպտոսը, Լիբիան, ավելի վաղ` Իրաքը:
-Թերևս անհատական մակարդակի վրա կային մարդիկ, ովքեր պատկերացնում էին լինելիքը, սակայն ազգային այդ հաստատությունների անունից արված հայտարարություններում, նկատի ունեմ մեր ժողովրդին ուղղված իրենց խոսքի մեջ, նրանք փաստորեն ասում էին` սա մեզ հետ կապ չունի, մենք չենք վնասվելու և այլն:
-Գուցե իրենց համար պարզապես հե՞շտ էր, այսպես ասած, աչքերը փակելը:
-Չէ, հեշտ չէ, բայց ինձ այնպես է թվում, թե իրենց շահը դա էր պահանջում, որովհետև եթե իրենք ասեին այո, սա վտանգավոր է, ուրեմն այլ քաղաքականություն պիտի վարեին: Կիլիկիո կաթողիկոսության հիմքը Մերձավոր Արևելքն է, եթե այնտեղ հայություն չլինի, ի՞նչ կմնա: Կմնան Հունաստանը և մասամբ Հյուսիսային Ամերիկան: Կիլիկիո կաթողիկոսը ուրիշ տեղ չունի գնալու, պիտի գնա Լոսում նոր կաթողիկոսարա՞ն բացի: Իսկ դաշնակցության համար էլ Մերձավոր Արևելքն այն միջավայրն է, որտեղ մինչև Հայաստանի անկախությունն իր քաղաքական մշակույթն էր սահմանում, ինչպես անում են սփյուռքի մյուս կուսակցությունները:
-Իսկ հիմա, Ձեր կարծիքով, Կիլիկիո կաթողիկոսությունը կամ դաշնակցությունը դեռևս կարո՞ղ են ինչ-որ բան փոխել Սիրիայում հայերի պաշտպանության առումով:
-Փոքր չափերի մեջ` գուցե, բայց ոչ մեծ պրոցեսի մեջ: Միջին Արևելքից հայերը հեռանում են` անկախ նրանից, թե ազգային իշխանություններն ինչպես են մեկնաբանում Մերձավոր Արևելքում ստեղծված իրականությունը կամ թե ինչ քաղաքականություն են թելադրում մեր ժողովրդին: Այն, ինչ ասում եմ ու ասելու եմ, որքան էլ տհաճ է որոշ մարդկանց համար, բայց նույնքան տրամաբանական է. ազգային կառույցներն ու նրանց ղեկավարները, որոնք ներկայանում են որպես մեր ժողովրդի ղեկավարություն, պատասխանատվություն ունեն պատմության առջև իրենց դատողության, քաղաքականության ու գործնական վերաբերմունքի համար, մանավանդ նման ճակատագրական պահերին: Հնարավոր չէ վայելել իշխանության ընծայած բարիքներն ու պատիվը` առանց ստանձնելու այդ պաշտոնների ընթացքում արածի ու չարածի, ասածի ու չասածի պատասխանատվությունը:
Տասնամյակների ընթացքում միևնույն պրոցեսն է ընթանում այդ տարածաշրջանում: Պրոցես, որի մեջ, ըստ իս, հնարավոր չէ ապահովել հայ ժողովրդի կամ մյուս քրիստոնյաների անվտանգությունը: Ինչպես արդեն հայտնի է, նույնիսկ որոշ մուսուլմանների անվտանգությունը անհնար է ապահովել` կախված նրանից, թե որ երկրի մասին ենք խոսում: 1920-21 թվականներից մինչև 2011-ը` իննսուն տարի, հայերը, որոնք ցեղասպանության պատճառով հավաքվել էին այդ տարածաշրջանում, արտագաղթել են տարբեր երկրներ, ներառյալ` Սովետական Հայաստան (1946-47 թթ.), սակայն հիմնականում արևմտյան աշխարհ: Դրա պատճառները բազմաթիվ են, սակայն հիմնականում Մերձավոր Արևելքի ներքին ու արտաքին անկայունությունն է հարցը: Հեռանում են անհատ առ անհատ, ընտանիք առ ընտանիք, իսկ պատերազմների ժամանակ արդեն` մեծածավալ: Անհատական թե հավաքական, մերոնք հեռանում են Մերձավոր Արևելքից: Ես վերջերս գնացի Բուրջ Համուդ, դա Բեյրութի արվարձաններից է, որն ունի առանձին քաղաքապետարան: Քաղաքապետը հայ է, քաղաքային խորհրդում բոլորը հայ են, և գերակշիռ մասը` դաշնակցականներ: Ժամանակին իմ ճանաչած Բուրջ Համուդը հիմա կորչում է` մահմեդականներ են եկել, արաբներ, ալևիներ: Հայերը տակավին գերակշռում են, բայց եթե շարունակվի այդ պրոցեսը, կփոխվի հավասարակշռությունը: Իսկ Լիբանանում, ուր կրոնական պատկանելությունը տիրապետող քաղաքական գործոն է, այդ երևույթը կարևոր է այն չափով, որ որոշ քանակի համախմբվածությունն է վստահություն ներշնչում ու հնարավոր դարձնում ազգային կոչվող հաստատությունների գոյությունը:
Բուրջ Համուդի ծայրամասում, որը լավ էի ճանաչում, տեսա տներ, որոնց վրա ռումբի ու փամփուշտի հետքեր կային: Հարցրի` այստեղ ի՞նչ պատահեց: Ասացին` դե, արդեն ամեն տեսակի մարդ է ապրում: ՈՒրեմն այնտեղ կռիվներ են եղել, իսկ Բուրջ Համուդի հայության այն հատվածը, որը կարողություն, միջոց ունի, գնում է դեպի լեռները, դեպի քրիստոնյա Լիբանանը, և այդպես Բուրջ Համուդը տկարանում է: Բուն Բեյրութում էլ մնացել են հայեր, բայց շատ տկարացել են որպես համայնք: Իմ ծնված թաղը գնացի: Երեք հորեղբայր ունեի, երեքի տունն էլ փլված է, որովհետև իրենց ընտանիքներն այնտեղ չեն այլևս: Հորաքրոջս տունը բացարձակ գոյություն չունի, ինչպես այդ ամբողջ թաղամասը, ուր ապրում էր նաև հանգուցյալ Մեսրոպ արքեպիսկոպոս Աշճյանը իր մանկության ժամանակ, ում հետ միասին ենք մեծացել:
Պիտի չմոռանանք, որ Մերձավոր Արևելքի երկրների մեծ մասը տակավին գործում է ըստ Օսմանյան կայսրության հաստատած միլլեթ կրոնական-հարանվանական սկզբունքների, որոնք ինչ-որ ձևով մեզ հնարավորություններ են ընձեռում, սակայն նաև ստեղծում են մեծ դժվարություններ երկար ժամանակի մեջ:
-Կարելի՞ է մտածել, որ նախախնամությունը թեկուզ պատերազմների միջոցով հայերի գոնե մի հատվածը վերադարձնում է հայրենիք, և միաժամանակ փաստենք, որ այդ դեպքում անգամ հայրենիքը պատրաստ չէ իրենց ընդունելու:
-Նախախնամության մասին չգիտեմ, սակայն պատմությունը Ձեր ասածն անում է: Իմ մոտեցումն այն է, որ պետք է համակարգված մեծ ծրագիր կազմել: Ես այդ հարցի մասին խոսել եմ, երբ դեռ Իրաքի երկրորդ պատերազմը սկսվեց: Այն ժամանակվա արտգործնախարար Վարդան Օսկանյանին հարցրի` ի՞նչ եք անում: Դե, անում ենք, բայց չի ստացվում` ասաց: Թերևս այնքան լուրջ կամ համապարփակ փորձ չէր: Դրանից հետո, երբ Լիբանանում վիճակը խառնվեց նորից, մի անգամ ևս հարցրի` ժամանակը չէ՞ պետական մտածողություն լինի, այս լինի, այն լինի, լինի այն, ինչի մասին կուսակցությունները խոսել են, այսինքն` ազգահավաք: Ասաց` մտածեցինք, բայց պատվիրակություն եկավ կաթողիկությունից և կուսակցություններից, որ մի մտածեք այդ մասին:
…Մեռնում են այս կուսակցությունները և իրենց համար անդադար անդամների նոր աղբյուր են փնտրում: Նույնիսկ դաշնակցությունը, որ ամենից զարգացած համակարգն ունի, նույնպես չի կարողանում անդամների քանակն ավելացնել: Եթե Մերձավոր Արևելքում հայություն չլինի, կաթողիկոսություն և կուսակցական կառույցներ էլ չեն լինի:
-Հիմա սիրիահայերի համար ի՞նչ կարող է անել Հայաստանը: Ըստ իս, սիրիահայերը մի փոքրիկ հույս են դատարկվող Հայաստանը լցնելու համար:
-Եթե կարողանանք բերել ու պահել: Բերելը համեմատաբար ավելի դյուրին է, քան պահելը: Այն նույն պատճառով, որ Ադրբեջանի հայերի մի կարևոր մասը Հայաստանում ապաստանելուց հետո թողեց-գնաց, կամ Հայաստանի առկա բնակիչները թողնում-գնում են: Այդպես նոր եկողներն էլ կարող են գնալ: Հիշեք սովետական շրջանի ներգաղթը` եկան և հետո սկսեցին հեռանալ: Բայց եթե մենք լուրջ ենք, որ պետականություն ենք, որ մեկ ազգ ենք, որ պետություն պետք է ստեղծենք, ապագայում` ուժեղ և այլն, ուրեմն պետք է սովորական մտածելակերպից` թայֆայական, զուտ եկեղեցական, զուտ ինստիտուցիոնալ, կուսակցական շահերից ու դատողություններից դուրս գանք: Պետք է մտածենք որպես պետություն և մտածենք այս պետության ապագայի մասին: Ժամանակին Ղարաբաղը ազատագրեցինք, քանի՞ մարդ գնաց Ղարաբաղ ապրելու:
-Որովհետև ծրագիր չկա՞:
-Այո, բայց ո՞վ է ստեղծելու այդ ծրագիրը: Այն պետք է մշակեն պետությունը և նրանք, ովքեր հայ ժողովրդի անունից են խոսում: Նկատի ունենալով նման ծրագրի պահանջները` մենք, որպես շարքային քաղաքացի կամ հայ, կարող ենք օժանդակել միայն, եթե մեզ հրավիրեն օժանդակելու: Գործընթացը կսկսվի, եթե պատասխանատուները քաղաքական կամք ունենան և պետական մտածելակերպով պայմանավորված անհրաժեշտություն զգան գործելու:
-Այսինքն` նրանք, ովքեր իրենց իրավունք են վերապահում հայ ժողովրդի անունից խոսելու` իշխանությունը և տարբեր կուսակցություններ: Նրանց մեջ կա՞ ընդդիմությունը, թե՞ միայն իշխանությանն եք տեսնում:
-Ընդդիմության պարտականությունն է ասել այն, ինչ այսօրվա իշխանությունը չի անում և առաջարկություններ անել: Անում են, թե ոչ, իրենց համար մտահոգություն է, թե ոչ, ուրիշ հարց է:
-Այո, բայց, օրինակ, նույն ՀՅԴ-ն, որ ժամանակ առ ժամանակ հանրությանը ներկայանում է իբրև ընդդիմություն, համագործակցում է իշխանության հետ:
-Դա ինձ համար այնքան մտահոգիչ չէ, որքան այն, որ կարծես թե դաշնակցության դիրքորոշումը Սիրիայի նկատմամբ մեծ ազդեցություն ունեցավ իշխանության քաղաքականության վրա: Իշխանությունները երևի մտածեցին, որ Կիլիկիո կաթողիկոսը սա է ասում, դաշնակցությունը նույնն է ասում, և ուրեմն ընդունեցին Սիրիայի կացության վերաբերյալ նրանց գնահատականը: Թերևս այդպես դյուրին էր մեծ ծրագրից մեկ անգամ ևս խուսափելու համար: ՈՒրիշ ո՞վ կա:
-Ասենք` ՀԱԿ կուսակցությունը:
-Չգիտեմ, որքան գիտեմ, ՀԱԿ-ը հատուկ բան չի ասել այդ կապակցությամբ: Կարող է և սխալ եմ: «Հանրապետականին» ու «Բարգավաճին» էլ այս հարցերն ընդհանրապես լրջորեն չեն հետաքրքրել: ՈՒրիշ ո՞վ կա. Րաֆֆի Հովհաննիսյանը: Նա էլ մի ուրիշ աշխարհի մեջ է: Հարցը այն է, որ չունենք այդ մտածված, հաշվարկված, խորհրդակցված ծրագիրը: Գուցե կա մի բան, որին ծանոթ չեմ, և եթե կա, լավ է: Անշուշտ, որոշ գործողություններ պետք է գաղտնի լինեն, բայց ես չեմ տեսնում ոչ մի փաստ, որ նման գաղտնի պլանավորում գոյություն ունի: ՈՒ երևի թե չի կարող լինել, երբ իշխանությունները զբաղված են մեդալներ բաժանելով: Ինձ համար ամենակարևոր հարցը ուժեղ Հայաստան ունենալն է` ոչ միայն ռազմական, այլև հատկապես տնտեսապես ու սոցիալապես ուժեղ երկիր ունենալը:
-Չեք հերքի սակայն, որ արտաքին քաղաքականությունն էլ կարևոր է: Ձեր կարծիքով` հիմա Հայաստանի արտաքին քաղաքականության մեջ թիվ մեկ խնդիրը ո՞րն է:
-Ղարաբաղի հարցն է, որն արդեն սերտորեն կապվում է անկախության պահպանման հարցի հետ:
-Իսկ Մաքսային միությո՞ւնը, Եվրոպական միությո՞ւնը:
-Դրանք հետևանքներն են: Այլընտրանք ունե՞նք: Եթե չունենք` վերջ, ի՞նչ ենք վիճում:
-Իսկ Ղարաբաղի հարցը կարո՞ղ ենք լուծել, դա լուծելի՞ հարց է:
-Եթե ուզենք լուծել, կլուծենք: Թերևս ոչ մաքսիմալ չափով, բայց կլուծենք: Դրա համար պետք է ուղղակի խոսենք, հասկանանք, որ առանց այդ հարցի լուծման մենք չունենք լուրջ ապագա, որովհետև դա կնշանակի այլընտրանք չունենք, դա կնշանակի, որ մեզ պարտադրելու են այն, ինչ ուզում են: Եվ նրանք, ովքեր մտածում են, թե Մաքսային միություն մտնելով Ղարաբաղը պաշտպանվելու է, չարաչար սխալվում են: Չկա նման փաստ, չկա նման ցուցում` ո՞վ է Ղարաբաղը տալու մեզ: Մենք արդեն և՛ անկախությունը, և՛ Ղարաբաղը կորցնելու ճանապարհն ենք բռնել: Մի քանի անգամ ասել եմ` եթե մենք չլուծենք մեր հարցերը, ուրիշն է դա անելու, իսկ այդ ուրիշի լուծումն ավելի վատ է լինելու մեզ համար, քան այն, ինչ մենք կարող էինք ապահովել:
-Բայց մեր վերջին հարցազրույցի ժամանակ ասացիք, որ թերևս ճիշտ էր Մաքսային միությանը միանալու որոշումը:
-Ճիշտ է միայն այն առումով, որ ինչպես բացատրում էի` կարծես թե իշխանությունները և այլք մտածում են, որ այլընտրանք չի մնացել կամ այլընտրանք ստեղծելու, այսպես ասած, հավես չունեն և ոչ այն պատճառով, որ դա էր իմ նախընտրությունը:
-Ինչո՞ւ, Եվրոպական միությունը այլընտրանք չէ՞:
-Բայց երբ դու չունես միջոցները այդ ճանապարհով գնալու, և Ռուսաստանը ամեն միջոց ունի քեզ ճնշելո՞ւ:
-Կարողացիր չճնշվել, դիմադրիր:
-Ինչպե՞ս: Գազդ կփակի, սա կփակի, այն կփակի, ո՞նց ես անելու: Տնտեսության մեծ մասը ռուսների ձեռքում է: 1993-ին, եթե չեմ սխալվում, նման հարցի առաջ էինք` Ռուսաստանի առաջարկած Մաքսային միության մի տարբերակի: Ելցինի ժամանակ էր: Մարդիկ մոռանում են պատմությունը: Վարչապետը Հրանտ Բագրատյանն էր: Մենք ասացինք, որ չենք կարող միանալ, որովհետև մենք ընդհանուր սահման չունենք` մեկ, և երկու` Ռուսաստանը և Ղազախստանը էներգիա արտահանող երկրներ են, մենք` ներմուծող, ինչպե՞ս ենք միևնույն օրենքներով աշխատելու: Ասացինք` ի՞նչ պրոբլեմ եք ուզում լուծել, եկեք ուրիշ ձևով լուծենք, որ մեզ վնաս չտա:
Այսօր Ռուսաստանը շանտաժի է ենթարկում մեզ Ղարաբաղի հարցով, իսկ մենք դա մեկնաբանում ենք որպես երաշխիք` Ղարաբաղի հարցի հայամետ լուծման: Ռուսաստանը շատ լավ հասկանում է մեր քաղաքական մտքի տկար կետերը, մանավանդ ցանկալին որպես իրականություն տեսնելու մեր նախատրամադրվածությունը: Թերևս ընտրություն չունենք արդեն: Սակայն հարկ է մտածել` ինչո՞ւ ընտրություն չունենք և մյուս կողմից էլ տեսնենք, թե այսօր տակավին կարո՞ղ ենք ստեղծել այդ այլընտրանքը: Եթե մենք Ղարաբաղի հարցը չլուծենք, մեր հարևանների հետ մեր հարցերը մենք չլուծենք, ո՛չ ԵՄ-ն, ո՛չ ԱՄՆ-ը, ոչ մեկը մեզ չի կարող օգնել: Եվ սա հենց այնպես ասված խոսք չէ: 1993-ին մենք կարողանում էինք «ոչ» ասել, մասամբ, որովհետև Թուրքիայի հետ լուրջ բանակցությունների մեջ էինք: Փոքր պատուհան էինք բացել: Երբ Աբխազիայի երկաթգիծը փակվեց, մենք կարողացանք Թուրքիային համոզել, որ երկաթգիծը բացի և ցորենը իր տարածքով հասցնենք Հայաստան:
-Լա՜վ, ստրուկի պես պիտի ապրե՞նք:
-Ինձ մի հարցրեք, գնացեք հարցրեք նրանց, ովքեր իրենց մաքսիմալիստական պահանջներով պատասխանատու են այլընտրանքի ու դիմադրողական ռեսուրսների բացակայության համար:
-Իսկ ո՞ր ժամանակվա իշխանությունների արտաքին քաղաքական սխալների արդյունքն է, որ մենք այսօր այլընտրանք չունենք: Այլընտրանքի բացակայությունը արտագաղթի հարցում դեր ունի՞:
-Հստակ է, երբ Քոչարյանը որոշեց, որ Ղարաբաղի հարցը լուծելու կարիք չկա, որ այն լուծված է, և քաղաքական դաշտը մեծ մասամբ համաձայնեց կամ առնվազն ուզեց համոզվել: Այս պարագայում շատերն են, որ պատասխանատվություն ունեն և՛ որպես քաղաքական ուժ, և՛ որպես անհատ:
Հիմա կարծես թե անելանելի դրության մեջ ենք, որևէ հարցի լուծում չունենք և միջոցները չունենք հարց լուծելու: Կարծես թե ներքին փոփոխության միջոցները սպառված են: Առնվազն այդ տպավորությունն է ստեղծվում, հետևաբար արտագաղթը նաև դրանով պայմանավորված մեծ չափերի է հասել: Շատերն են ընդգծել այդ հարցի կարևորությունը: Դեռևս երեք տարի առաջ գրեցի, որ սա պետական անվտանգության հարց է արդեն: Արտագաղթը միայն դեմոգրաֆիկ, պատվի կամ էսթետիկայի հարց չէ, այլ անվտանգության հարց է մի քանի պատճառներով. ո՞վ է ընդգրկվելու մեր բանակում, ո՞վ է լինելու պետության հարկային հիմքը և այլն: Վիճակն այնտեղ է հասել, որ մարդը ուրիշ հնարավորություն չի տեսնում, քան հեռանալն է: Ես ինչպե՞ս ասեմ` մի գնա, երբ երեխաներին չի կարողանում պահել, երբ քաղաքական լուծում չի տեսնում, ու իր արժանապատվության վերջին կաթիլն էլ գողանում են: Այսպես շարունակվելու դեպքում մենք, ի վերջո, կվերածվենք մի «teampark»-ի:
Եթե ամփոփենք` այսօրվա իրավիճակի գլխավոր գնահատականն այն է, որ չենք գնում մի ճանապարհով, որով սկսվեն հանգույցները լուծվել: Եվ այս իրավիճակից դուրս գալու նախապայմանը, առաջին հերթին, իրականությունն ընդունելն է և ո՛չ թե այն ծածկելը: Անհրաժեշտ է շարունակել լուծումների որոնումը: Իշխանավորների ու ընդհանրապես իշխանության պատասխանատվությունը մեծ է, անշուշտ, բայց այստեղ ընդդիմությունն էլ գործ ունի անելու:

Զրույցը վարեց
Կարինե ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Հե՜յ, հեղափոխություն, ո՞ւր մնացիր
• Հանրահավա՞ք եք ուզում, ինքնե՛րդ էլ արեք
• Եռյակում միմյանց հետ հայտարարություններո՞վ են խոսում
• Գյումրու ռուսական ռազմակայանը նախընտրելի ԶԼՄ-ներ ունի՞
• Սխալ տնտեսական քաղաքականությունը հարվածում է սպառողի գրպանին
• «Ժառանգության» հետ մի բան այն չէ
• Օրենքները լավն են, երբ գործում են
• «Ժառանգությունն» ինքն է իրեն դուրս դրել ընդդիմադիր դաշտից
• Ո՞վ պետք է փոխհատուցի գյուղացու կրած վնասի համար
• Դեղերի գները, այնուամենայնիվ, կբարձրանան
• Լիդինգթոն. «Հայ-թուրքական արձանագրությունները պետք է կատարվեն առանց հետաձգման»
• Ծառուկյանն ավելի քան կոմպրոմիսային է
• ԲՀԿ-ի «վազքը» ավելի կարճ կլինի, քան ենթադրվում էր
• Նոր ընդդիմություն կձևավորվի՝ ընդդեմ իշխանության և ոչիշխանականների
• Իշխանափոխությունից հետո «լավ» ընկերները կմնա՞ն համակարգում
• Հոկտեմբերի 27-ի բեռն ու Հայաստանի ապագան
• Գագիկ Ծառուկյանը ներողություն կխնդրի՞
• Ի՞նչ կա Ծառուկյանի մտքին
• Երբ որդեկորույս մայրերին քաշքում են ինչպես խուլիգանների
• Երբ հասցեատերն ավելի կարևոր է, քան հարցն ինքնին

Մեկնաբանություններ