«Եթե ոչ Հայաստանը, ո՞վ այս տարածաշրջանում կարող է ստանձնել քաղաքակրթական առաքելությունը»

Նոյեմբերի 17-ին խորհրդարանում տեղի ունեցավ ԱԺ արտաքին հարաբերությունների մշտական հանձնաժողովի և ՌԴ Պետական դումայի ԱՊՀ գործերով, եվրասիական ինտեգրման և հայրենակիցների հետ կապերի կոմիտեի համատեղ նիստը, որին իբրև փորձագետ մասնակցում էր ԵվրԱզԷսի ինստիտուտի տնօրեն, ՌԴ գիտությունների ակադեմիայի եվրասիական տնտեսական հարցերով բյուրոյի անդամ ՎԼԱԴԻՄԻՐ ԼԵՊԵԽԻՆԸ։

-Դուք մեկ ամիս առաջ էիք Հայաստանում, ի՞նչ փոփոխություններ են եղել Հայաստանում ու Ռուսաստանում այդ ընթացքում, որ կառանձնացնեիք:
-Հայաստանի ու Ռուսաստանի միջև ավելացել են շփումները, և մեզ մոտ, և ձեզ մոտ տարբեր միջոցառումներ են կազմակերպվում, որոնք փոխադարձ շահերին են առնչվում: Նոյեմբերի 17-ին Ազգային ժողովում գումարվեց ԱԺ արտաքին հարաբերությունների մշտական հանձնաժողովի և ՌԴ Պետական դումայի ԱՊՀ գործերով, եվրասիական ինտեգրման և հայրենակիցների հետ կապերի կոմիտեի համատեղ նիստը` հանդիպումների ու քննարկումների քանակը արդեն փոխարկվում է որակի: Իսկ գլխավոր իրադարձությունը Ռուսաստանի ու Հայաստանի համար Մաքսային միության հոկտեմբերի 24-ին կայացած համաժողովն էր Մինսկում, որի ժամանակ Հայաստանը ռեալ առաջընթաց արձանագրեց ՄՄ-ին անդամագրվելու առումով: Իսկ Ռուսաստանում այս ընթացքում կարևոր իրադարձություն էր Խաղաղօվկիանոսյան վեկտորի ձևավորումը, որի մասին վաղուց էր խոսվում: ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինը բովանդակալից այցեր ունեցավ Վիետնամ և Կորեա, ստորագրվեցին համաձայնագրեր, որոնք կարևոր են տարածաշրջանի և ինտեգրացիոն կառույցների զարգացման համար:
-Ճի՞շտ է, որ Մոնղոլիան 2014-ին դառնալու է ՌԴ 90-րդ սուբյեկտը:
-Իհարկե ոչ: Մոնղոլիան կարող է դառնալ Մաքսային միության անդամության թեկնածու` հաշվի առնելով Խաղաղօվկիանոսյան վեկտորը:
-Ի՞նչը կառանձնացնեիք Դուք ԱԺ-ում տեղի ունեցած քննարկումներից, որոնց մասնակցում էին Ռուսաստանի և Հայաստանի օրենսդիր ու գործադիր իշխանության ներկայացուցիչները:
-Ամենակարևորը, որ քննարկումների, ապա նաև պատգամավորների ու տնտեսագետների մասնակցությամբ կլոր սեղանի ընթացքում ոչ ոք կասկածի տակ չէր դնում Հայաստանի անդամակցությունը Մաքսային միությանը, իսկ քննարկումները բովանդակային էին. ինչի շուրջ պետք է համաձայնագրեր կնքվեն, ինչպես տեղեկացնել հասարակությանը, որ իրազեկված լինի գործընթացի, հեռանկարի ու հնարավորությունների մասին: Երբ քննարկվում էին տնտեսական հեռանկարները, ոմանք առավել լավատես էին, ոմանք` հոռետես: Ընդդիմությունը ուշադրություն էր հրավիրում Ռուսաստան-Հայաստան փոխհարաբերությունների չլուծված խնդիրների վրա, ընդհանուր առմամբ տպավորությունը մեկն էր` Ռուսաստանի հետ հարաբերությունները պետք է զարգացնել և ձեռնտու է ՄՄ-ին անդամակցելը: Դա երկու խորհրդարանների հանձնաժողովների համատեղ նիստի գլխավոր արդյունքն էր:
-Կոնկրետ ի՞նչ է ստանալու Հայաստանը ՄՄ-ից` ելնելով հոկտեմբերին ստորագրված համաձայնագրերից:
-Համատեղ հանձնաժողովների նիստում Ռուսաստանից մասնակցում էին Եվրասիական տնտեսական հանձնաժողովի անդամներ, ինչը խոսակցությունը դարձնում էր առավել առարկայական: Առաջին խնդիրը էներգակիրների գնի իջեցումն է, ապա թանկագին քարերի արտահանման մաքսատուրքի իջեցումը, գյուղմթերքների սպառման շուկայի ընդլայնումը, իհարկե, քննարկումներ եղան և առանձին ապրանքների վերաբերյալ:
-«Ինտեգրացիա և զարգացում» հասարակական կազմակերպության սոցիոլոգիական հարցումով Հայաստանի բնակչության 86 տոկոսը դրական է վերաբերվում ՄՄ-ին անդամակցությանը, բայց միայն 10 տոկոսն է պատկերացնում` ինչի մասին է խոսքը: Ինչպե՞ս փոխել այդ իրավիճակը:
-Մաքսային միությանն առնչվող խնդիրներն ակտիվ քննարկվել են հիմնականում փորձագիտական մակարդակում, այդ պատճառով էլ զարմանալի չէ, որ բնակչության մեծ մասը չգիտի` ի՞նչ է իրենից ներկայացնում ՄՄ-ն, և ի՞նչ սպասելիքներ կարելի է ունենալ: Ես կարծում եմ` ընդամենը տեղեկատվության պակաս կա: Այդ մասին նշվեց և հանձնաժողովների համատեղ նիստում, հարցը բարձրացրած պատգամավորները կարևորում են կոնկրետությունը, որպեսզի բնակչությունը հստակ պատկերացում ունենա տեղի ունեցող գործընթացների մասին: Բայց այսօր անգամ Եվրասիական տնտեսական հանձնաժողովի անդամները չեն կարող բոլոր հարցերին պատասխանել, որովհետև տեխնիկական պարամետրերը համաձայնեցված չեն, առայժմ խոսքը ապրանքների ազատ տեղաշարժի, աշխատուժի մասին է:
-Դուք կարո՞ղ եք հստակեցնել ՄՄ-ի սահմանները` ՈՒկրաինան կանդամակցի՞, թե՞ ոչ, ի՞նչ են ուզում Թուրքիան, Հնդկաստանը, Նոր Զելանդիան, Վիետնամը: Ընդունեք, որ աշխարհագրական մեծ տարտղնվածություն կա, ի վերջո քաղաքակա՞ն, թե՞ տնտեսական կառույց է Մաքսային միությունը:
-Իհարկե` տնտեսական: Նոր Զելանդիան ինքն է անդամակցության ցանկություն հայտնել` ցանկանալով սպառման շուկան ընդլայնել: Դա, իհարկե, ընդհանրական ցանկություն է: ՄՄ-ն շատ պարզ կառույց է` կան հիմնական անդամներ և մի քանի երկրներ, որ անդամ դառնալու ցանկություն են հայտնել: Գուցե և նոր բանաձև մշակվի` ոչ ամբողջական անդամակցության, այլ ընդհանուր համաձայնագրեր կնքելու վերաբերյալ, օրինակ, առանձին ապրանքատեսակների համար: Ղրղզստանը տարիուկես առաջ է ՄՄ-ին անդամակցելու հայտ ներկայացրել, բայց այսօր Հայաստանը շատ հարցերում արդեն Ղրղզստանից առաջ է անցել, խնդիրը Ղազախստան-Ղրղզստան փոխհարաբերություններն են: Կարծում եմ` 2015-ի հունվարին ՄՄ-ում հինգ պետություններ կլինեն: ՈՒկրաինան մինչև 2015 թ. հազիվ թե ՄՄ-ին անդամակցի, առավել շահավետը համաձայնագրերի կնքման տարբերակը համարելով: Կիևը կձգտի երկու կողմերից առավելագույն շահ ստանալ և կտրուկ քայլեր չի անի ոչ ԵՄ-ի, ոչ ՄՄ-ի կողմը:
-ՈՒկրաինան կկարողանա՞ երկու աթոռի միաժամանակ նստել` տնտեսական կորուստներ չունենալով:
-Եվրոպան հարցը կոնկրետ է դնում` կամ ԵՄ, կամ` ՄՄ: Մենք նման խնդիր չունենք` ցանկության դեպքում հանգիստ կարելի է զարգացման եվրոպական վեկտորն ընտրել, Եվրոպայից տրանշներ ստանալ, պարտքերի ներում: Բոլոր դեպքերում ՈՒկրաինան հազիվ թե ԵՄ-ին անդամակցի: ՄՄ-ում լինելու հեռանկարներ ունեցող երկրներից կարևոր է Կորեան, եթե Հյուսիսային Կորեայի հետ նորմալ հարաբերություններ զարգանան, ելք է ստացվում նաև դեպի Հարավային Կորեա: Հիմնականը գազի արտահանումն է: Առավել հեռու երկրներից հեռանկարային է և Վիետնամի անդամակցությունը: Մոնղոլիայի հարցում առաջընթաց չկա` առավել ևս որ առանձնապես հետաքրքրված էլ չեն ՄՄ-ով:
-Մենք ապրում ենք բարդ տարածաշրջանում, որտեղ ԽՍՀՄ-ի փլուզումից հետո ձևավորված պետությունները տարբեր շահեր ու գերակայություններ ունեն իրենց արտաքին քաղաքականության մեջ: Ձեր կարծիքով` դա խանգարո՞ւմ, թե՞ օգնում է, որ ՄՄ-ի շահերն արտահայտվեն Հարավային Կովկասում Հայաստանի միջոցով: Ընդհանրապես` տարածաշրջանի զարգացումը դեպի ո՞ւր է ուղղվում:
-Տարածաշրջանի զարգացման առումով Ռուսաստանի համար կարևոր է նաև Վրաստանի ներգրավումը, բնականաբար, բանակցություններ են վարվելու տրանսպորտի առումով, ինչը կարևոր է և Հայաստանի համար: Վրաստանի հետ հարաբերությունները կարևոր են թե Հայաստանի, թե Ռուսաստանի համար, գուցե ոչ ՄՄ-ին անդամակցության, այլ դիտորդի կարգավիճակով, ինչպես ՈՒկրաինան: Իսկ Թուրքիայի մասին ընդհանրապես խոսք չի եղել, նախագահ Նուրսուլթան Նազարբաևի խոսքից դուրս է եկել «եթե»-ն` եթե Թուրքիան դիմեր... Այլ հարց է, որ Ղազախստանը Ադրբեջանի ներգրավման քայլեր ձեռնարկի: Ադրբեջանը բավականաչափ արդյունավետ դիրք ունի` երբ բոլոր ուղղություններով բոլորի հետ փոխգործակցում է` և Ռուսաստանի, և Ղազախստանի, և Թուրքիայի հետ, և մուսուլմանական այլ երկրների: Այս առումով առանցքային ուղղությունը Ռուսաստանի համար Հայաստանը և Վրաստանն են: Համապատասխանաբար հարցեր են ծագում ՈՒկրաինայի ու Մոլդովայի որոշումից: Եթե Հայաստանի, Ղրղզստանի անդամակցությունը ստացվի և լուծվի ՈՒկրաինայի հարցը, կարելի է ասել, որ Մաքսային միությունը կայացել է իբրև այլընտրանքային տնտեսական հարթակ: Եվ ոչ միայն տնտեսական, նաև` սոցիալական, կրթական, գիտամշակութային:
-Ղարաբաղը կլինի՞ այդ հարթակում:
-Դա Հայաստանն է որոշում:
-Իսկ ՄՄ անդամները համաձա՞յն են Հայաստանի որոշմանը:
-Իհարկե, Բելառուսն էլ հարցեր կունենա, Ղազախստանն էլ, բայց Հայաստանը պետք է ձևակերպի, թե ինչպես պիտի Ղարաբաղը ներկայացվի ՄՄ-ում: Կարող է լինել մաքսային հատուկ տարածք հասկացությունը, որը նշանակում է Ղարաբաղը ևս կարող է ընդգրկվել ՄՄ-ի ուղեծրում` լինելով չճանաչված պետություն:
-Երևանում կայացած համատեղ նիստում հայ ընդդիմադիր պատգամավորները մտավախություն էին հայտնում, որ Եվրասիական տնտեսական հանձնաժողովի ստեղծումը կարող է վտանգել հանրապետությունների ինքնիշխանությունը: Այդպե՞ս է:
-Վերազգային կառույցներ հասկացությունը մի քանի նշանակություն ունի: Օրինակ, Եվրոպայում կան վերազգային կառույցներ: ԵՄ-ն, որ արտահայտում է ոչ միայն համաեվրոպական, այլև համաշխարհային օլիգարխիայի շահերը` մեծ ազդեցություն ունեն լոնդոնյան բանկիրները, թեպետ Մեծ Բրիտանիան եվրոյի գոտում չէ, վերազգային կառույց է: Մենք ձևավորում ենք ոչ թե վերազգային կառույց, այլ միջպետական, որտեղ բոլոր պետությունները ձայնի հավասար իրավունք ունեն, և որոշումներն ընդունվում են կոնսենսուսով: Եվրոբյուրոկրատիան վերածվել է իրոք վերազգային կառույցի, գործող օրենքներով ոչ մի երկիր նրանց որոշումների վրա ներգործել չի կարող: Նրանք սերտ համագործակցում են Համաշխարհային բանկի, Արժույթի միջազգային հիմնադրամի և այլ տրանսազգային կառույցների հետ: ՄՄ-ում նման կառույցներ չկան:
-Իսկ հետխորհրդային բյուրոկրատիա՞ն:
-Կան տարբեր հնարավորություններ, կարելի է ստեղծել ճյուղային կառույցներ ՄՄ-ի կամ ապագա Եվրասիական միության շրջանակներում: Օրինակ` առանձին լիազորություններով օժտելով, Եվրասիական միության մայրաքաղաքը պետք է լինի ոչ մեկ երկրում, այլ տարածաշրջանում` Աստանա-Օմսկ, Հայաստանը կարող է դառնալ հարավային մայրաքաղաքը` Փոքր Ասիայի ուղղվածությամբ և Կովկասյան կամ Սևծովյան տարածաշրջանում հարցերը լուծելու կարգավիճակով: ՄՄ-ի յուրաքանչյուր մասնակից կունենա իր իրավասությունները, որը հավասարակշռության վիճակ կստեղծի, ոչ թե բուրգի, վտանգ չի առաջանա, որ 1-2 երկրում է կուտակվում ղեկավարումը: Հայաստանն էլ ունի իր քաղաքակրթական առաքելությունը: Ինչո՞ւ Կովկասի և Սև ծովի տարածքում գերակայում է ոչ հայամետ ՎՈՒԱՄ-ի պես միավորումը, ոչ այն պատճառով, որ Վրաստանը կամ ՈՒկրաինան հակահայկական դիրքորոշում ունեն, պարզապես հակառակ ակտիվությունը չկա: Բյուզանդական ժառանգության քաղաքակրթական գիծը այս տարածքում կարող է Հայաստանը գծել:
-Ի՞նչ է դա նշանակում:
-Դա նշանակում է սոցիոմշակութային ընդհանրություն ունեցող պետությունների միավորում, որոնք գտնվում են Կովկասյան, Սևծովյան տարածաշրջանում: Նկատի ունեմ Հայաստանը, Հունաստանը, Կիպրոսը նախ և առաջ: Նաև` Բուլղարիան, Վրաստանը: Եթե Հայաստանը այդ գիծը զարգացնի մշակութային առումով տարբեր ծրագրերի միջոցով, Վրաստանն էլ կարող է ներգրավվել, ՈՒկրաինան էլ, Բալկանների ուղղափառ երկրներն էլ: Շատ կարևոր է նախաձեռնությունը: Ռուս դեսանտայինները կարգախոս ունեն` «Ո՞վ, եթե ոչ մենք»: Եթե ոչ Հայաստանը, ո՞վ այս տարածաշրջանում կարող է ստանձնել քաղաքակրթական առաքելությունը:
-Տեսականորեն` այո, բայց Հայաստանի տնտեսությունը կդիմանա՞ այդ առաքելության ծանրությանը:
-Մտածել է պետք նախագիծը կենսագործելու մասին, որպեսզի հետաքրքրի և հիմնադիր երկրներին (Հայաստան, Հունաստան, Կիպրոս) և մասնակիցներին` հետագա ընդլայնման վեկտորով (Վրաստան, Բուլղարիա, ՈՒկրաինա):
-Հայաստանում ՄՄ-ին անդամակցության առումով շատերը ռուսական ներդրումների հոսքի հետ են հույսեր կապում: Իբրև քաղաքագիտական վերլուծություններով զբաղվող ինստիտուտի տնօրեն` հավատո՞ւմ եք, որ Հայաստան կգան ռուսական ներդրումները:
-Այո, եթե Հայաստանը ոչ թե սպասողական դիրք գրավի, այլ լրջորեն զբաղվի աճի տարածքի ձևավորմամբ: Հակացուցումներ այս հարցում չկան, կա լարված աշխատանքի կարիք: Բյուրոկրատիային այս հարցում պետք է շրջանցել: Մաքսային միությանն անդամակցությունը ձևն է, իսկ պետք է բովանդակությունը, որը Հայաստանի համար տնտեսական պոկումի հնարավորությունն է: Այդ նպատակով պետք են խելացի ծրագրեր, մեծ ընկերությունների ներգրավում, անցում թեմատիկ կլոր սեղաններից աշխատանքային խորհրդակցությունների: Աշխատանքի այլ ձևաչափ է պետք: Ռուսաստանում փող կա, այդ փողը ծախսելու հստակ ու փոխշահավետ ծրագրեր են պետք: Սոչիի օլիմպիական խաղերից հետո շինարարական և տրանսպորտային ընկերությունները արդեն կողմնորոշվելու են դեպի այլ նախագծեր: Մինչև 2014-ի փետրվար Հայաստանը ժամանակ ունի նախագծեր կազմելու և առաջարկելու:
-Չե՞ք կարծում, որ բոլոր այդ խնդիրների ներկայացման ու լուսաբանման համար տեղեկատվական կենտրոնի ստեղծման կարիք կա:
-Այդ կենտրոնը պետք է ստեղծվեր դեռ երեկ: Ռուսաստանը արտաքին քաղաքական մի քանի գերակայություններ ունի. առաջին տեղում այսօր Խաղաղօվկիանոսյան տարածաշրջանն է, երկրորդը` ՈՒկրաինան է, երրորդը` Ղազախստանը և մուսուլմանական աշխարհը, Կովկասը չորրորդ տեղում է: ՈՒստի Հայաստանն ինքը պետք է հարցը բարձրացնի` ՀՀ նախագահը կարող է ուշադրություն հրավիրել տեղեկատվական քաղաքականության արդյունավետ իրականացման հնարավորությունների ստեղծման անհրաժեշտության վրա` իբրև հայ-ռուսական համատեղ ծրագիր:

Զրույցը՝ Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ