«ՀՀԿ-ն Կաշպիրովսկին չէ, որ ստիպի բոլորին, թեկուզ կարճ ժամանակով, նույն կենսառիթմով ապրել»

«Իրատես de facto»-ի հյուրն է ՀՀԿ փոխնախագահ ԱՐՄԵՆ ԱՇՈՏՅԱՆԸ:

-Իբրև 2013 թվական` այս աշունը ինչպե՞ս եք գնահատում:
-Ակնհայտ են մի շարք միտումներ: Առաջինը սոցիալական խնդիրների հիման վրա քաղաքացիական-քաղաքական ակտիվությունն է, որը դեռ գագաթնակետին չի հասել, երկրորդը` սոցիալ-տնտեսական և քաղաքական բարեփոխումներն են, որոնց ցայտուն օրինակը սահմանադրական բարեփոխումների հանձնաժողովի ստեղծումն է, մի շարք ինստիտուցիոնալ փոփոխություններն են կառավարման համակարգում և կառավարության կազմում: Երրորդ միտումը շաղկապված է Հայաստանի շուրջ ծավալվող աշխարհաքաղաքական զարգացումներին` Մաքսային միություն, Եվրամիություն, մեզ պարտադրվող երկընտրանքի համատեքստում: Չորրորդ միտումն էլ կա` քաղաքական որոշ շրջանակներ արդեն սկսել են հնարավոր վերադասավորումներ 2017-2018 թթ. ընտրական ցիկլում իրենց համար բարենպաստ դիրք ապահովելու նպատակով: Դա վերաբերում է թե իշխանամերձ, թե ոչ իշխանական շրջանակներին: Այս չորս հիմնական միտումները փոփոխվող համամասնություններով կպայմանավորեն 2013-ի աշունը և հետագա զարգացումները:
-2006-ից Արևելյան հարևանության քաղաքականության մեջ ներգրավվեցինք, 2013-ի ամառն անցավ ԵՄ-ի հետ ասոցացման համաձայնագրի նախաստորագրման դրոշի տակ, սեպտեմբերի սկզբին պարզվեց՝ ՄՄ ենք մտնում, Ձեզ համար այդ անցումը կտրուկ չէ՞ր:
-Անցումը կտրուկ էր նրանց համար, ովքեր չեն համակերպվել այն իրողության հետ, որ ներկայիս քաղաքականությունը 3D ձևաչափով է ծավալվում: Այն քաղաքական շրջանակների համար, որ ընտելացել են հարթէկրան քաղաքականությանը, որն ավելի պարզունակ է և ընկալումների բարձր մակարդակ չի պահանջում, ուստի գուցե շոկային է եռաչափ քաղաքական զարգացումների համատեքստում դիտել այս կամ այն քաղաքական հայտարարությունը: Եթե մենք իրոք հավատում ենք եվրոպական արժեքներին, եվրոպական քաղաքական ու տնտեսական համակարգերին, ժողովրդավարական ավանդույթներին, նմանատիպ պետություն կառուցելը չպետք է թելադրվի աշխարհաքաղաքական կեղծ երկընտրանքով: Եթե իրոք լավն են այդ արժեքներն ու ավանդույթները, եկեք միասին այնպես անենք, որ Հայաստանն ընդօրինակի այդ փորձը, անկախ նրանից, կմիանա՞նք, թե՞ չենք միանա ԵՄ-ին: Եթե որոշ մարդիկ մտածում են, որ վերջին տարիներին բարեփոխումների սրընթաց ընթացքը պայմանավորված է բացառապես եվրոպական բլիթով և արժեհամակարգային դրոշմի ներքո է, դա իրականությունից շատ հեռու է: Չբացառելով ԵՄ-ի հետ Հայաստանի նոր հասարակական, քաղաքական, տնտեսական օրակարգի ձևավորման գործընթացի արդյունավետությունը, մենք միաժամանակ պետք է փորձենք կառուցել եվրոպական պետություն եվրասիական տարածքում:
-Ինչպե՞ս:
-Եվրոպական` հասարակական-քաղաքական դրվածքով, հասարակական զարգացումների ֆենոմենով, ժողովրդավարության եվրոպական ընկալումներով, խոսքի և այլ ազատությունների երաշխավորմամբ, մրցակցային շուկայական հարաբերությունների կառուցմամբ, հավատալով, որ եվրոպական բազմաթիվ համակարգեր արդյունավետ են և պիտանի նաև Հայաստանի համար:
-Մտավախություն չունե՞ք, որ մենք անում ենք մի քայլ առաջ, երկու քայլ հետ, մեզնից անկախ պատճառներով երկու միությունները միմյանց հետ չունեն սերտ համագործակցություն, որը մեզ հնարավորություն կտա ոչ ցավագին պայմաններում կառուցել եվրոպական պետություն եվրասիական տարածքում:
-Որքան էլ տարբեր երկրների որոշ վերլուծաբաններ պնդում են, որ սա բացառապես տնտեսական խնդիր է, ակնհայտ է, որ նման գնահատականը մի քիչ խորամանկ է:
-Ընտրությունը արժեհամակարգային է իրականում:
-Համաձայն չեմ, որովհետև եվրոպական քաղաքակրթական աղբյուրներից մեկը դարեր շարունակ եղել է Ռուսաստանը:
-Իսկ Ղազախստա՞նը, Ղրղզստա՞նը:
-Իսկ Բելառո՞ւսը: Ձեր նշած երկրները եղել են ԽՍՀՄ-ի մաս, որտեղ իշխող դիրքերում է եղել ռուսական քաղաքական իսթեբլիշմենտը, որն իր հերթին եվրոպական է իր ծագման ու ժառանգականության առումով: Չմոռանանք, որ ԽՍՀՄ-ում գործող բազմաթիվ մոդելներ գերմանական էին կամ ռուսական, կրթությունից սկսած: Հակադրել Ռուսաստանը Եվրոպային, նշանակում է չհասկանալ, թե ինչ է Եվրոպան: Եթե խոսում ենք արժեհամակարգային ընդհանրության մասին, Եվրոպան տարբեր ազգերի պատմության ընթացքում ստեղծված արժեքները միավորող համամարդկայնացված հասկացություն է: Ո՞վ է ավելի եվրոպացի: Ֆրանսիացի՞ն, թե՞ գերմանացին:
-Խնդիրը մենք չենք, ԵՄ-ն չի տեսնում եվրասիական կողմնորոշմամբ ԵՄ-ին ասոցացվող պետության անհրաժեշտություն:
-Այդ հակադրությունը գլոբալ աշխարհաքաղաքական է: Ցավոք, մեզ փորձում են արգելել այն, ինչ լավ ստացվում է ԵՄ-ՌԴ հարաբերություններում` քաղաքական շփումների բարձր մակարդակ, ինտենսիվ տնտեսական համագործակցություն (հատկապես Գերմանիայի, մայրցամաքային Եվրոպայի երկրների հետ, Ֆրանսիայի հետ ռազմարդյունաբերական միլիարդանոց պայմանագրեր): Շատ լավ հասկանալով, որ Հայաստանի դիրքորոշումը լավագույնն է, եվրոպացիների մեջ կան գործիչներ, որ չեն ցանկանում քաղաքական երանգապնակի գույներն օգտագործել, սև ու սպիտակից բացի, դա նաև իրենց ձախողումն է:
-Ձեր ասածը ճշմարիտ է տեսության մեջ, գործնականում ԵՄ-ՌԴ հարաբերությունները ենթակա են գերտերությունների մրցակցության հետևանքներին: Եթե Արևմուտք-ՌԴ հարաբերությունները չեն ստացվում, մեր վիճակը ի՞նչ է լինելու:
-Գտնվելով աշխարհաքաղաքական պայքարի խրամատին շատ մոտ` Հայաստանի քաղաքական վերնախավի կարևորագույն խնդիրը պետք է լինի երբեք թույլ չտալ, որ աշխարհաքաղաքական պայքարի վարակը տարածվի հասարակության մեջ: Խրամատը Հայաստանով չպետք է անցնի: Խրամատը մեր հարևան որոշ պետություններով անցավ, և տեսանք` ինչ կատարվեց: Ցավոք, կան քաղաքական շրջանակներ, որ չեն գիտակցում կամ գիտակցաբար են իրենց ծառայություններն առաջարկում այլ աշխարհաքաղաքական ուժերին ու կենտրոններին` փորձելով իրենց շահը սպասարկել և մեր պետական օրակարգին չհամապատասխանող հարցեր բարձրացնել:
-Չե՞ք կարծում, որ միջին վիճակագրական հայի համար հասկանալի չդարձավ, թե ինչ է տալու ասոցացումը ԵՄ-ի հետ կամ անդամակցումը ՄՄ-ին:
-Շատ բարձր կարծիքի եմ ազգիս մասին, բայց մտածել, որ հասարակության բոլոր անդամները պետք է անպայման խորանան քաղաքական ու քաղաքագիտական վերլուծությունների, միջազգային համաձայնագրերի ու պայմանագրերի տեքստերում, համադրեն ու համեմատեն, որոշեն, որն է լավ, որը՝ ոչ այնքան, համարում եմ ամբոխահաճություն: Երբ Ֆրանսիայում ԵՄ Սահմանադրության ընդունման հանրաքվեն էր, նախագահ Ժակ Շիրակը իր անունից անձամբ բոլոր ֆրանսիացիներին ուղարկեց Սահմանադրության նախագծի մեկական օրինակ: Հանրաքվեն տապալվեց: Վստահաբար ոչ այն պատճառով, որ կարդացին ու չհավանեցին: Ժողովրդավարական հասարակություններում բոլոր քաղաքացիները միատեսակ չեն ներգրավվում բոլոր քաղաքական գործընթացներում: ՈՒղիղ ժողովրդավարության մեխանիզմները շատ հազվադեպ են գործում անգամ Արևմտյան Եվրոպայում: Ինչո՞ւ է ստեղծվել պառլամենտական ինստիտուտը, հիմնադրվել նախագահական ինստիտուտը: Որպեսզի մարդիկ իրենց քվեն տան նրանց, ում լիազորում են իրենց փոխարեն որոշումներ կայացնել:
-Քաղաքական դաշտի վերադասավորումը նախագահական ընտրություններից հետո՞ էր, թե՞ հիմա է տեղի ունենում:
-Հայաստանի քաղաքական դաշտում քաղաքական ուժերի վերադասավորումների հրամայական կա: Եթե օբյեկտիվ վերլուծենք իրավիճակը, ակնհայտ է, որ Հայաստանում չի կայանում լիբերալ քաղաքական դաշտը: Փորձերը հանգեցրին ուժերի ջլատման: Իհարկե, լրացուցիչ ջանքեր գործադրվում են, որ լիբերալ դաշտը նման հայացքներ ունեցող քաղաքացիների համար արժանահավատ քաղաքական գործիք դառնա: Մեկ-երկու կուսակցության քաղաքական նախաձեռնություններ են եղել, քաղաքական տարբեր գործիչների: Ես չեմ ասում, որ լիբերալիզմը Հայաստանում մոտակա կամ երկարաժամկետ առումով կարող է քաղաքական տեսակետ լինել և հասնել իշխանության, ոչ, բայց իր զգալի ներկայությունը ազատականացող աշխարհում մենք պետք է ունենանք քաղաքական դաշտում: Մյուս խնդիրը ժամանակակից սոցիալ-դեմոկրատական շարժումների կամ քաղաքական ուժերի առկայությունն է: Եվրոպական քաղաքական համակարգում այդ ուժը ներկայացված է քրիստոնեադեմոկրատական, պահպանողական կուսակցությամբ, որն այսօր Հայաստանում մարմնավորում է ՀՀԿ-ն: Աջ և ձախ եզրերը թափուր են:
-Դրանում ՀՀԿ-ն մեղավոր չէ՞:
-Նախ` ոչ ոք ՀՀԿ-ին չի դիմել, երկրորդ` երբ իշխանությունը որևէ քաղաքական ուժի հետ փորձում է աշխատել, այդ ուժին միանգամից իշխանական ու վաճառված լինելու մեղադրանքներ են ներկայացնում, համարում են «իշխանական նախագիծ»:
-Եթե իշխող կուսակցությունը երկրում ստեղծեր նորմալ մթնոլորտ, նման մեղադրանքներ կհնչեի՞ն:
-ՀՀԿ-ն Կաշպիրովսկին չէ, որ ստիպի բոլորին, թեկուզ կարճ ժամանակով, նույն կենսառիթմով ապրել: «Մենք չենք ասում` մենք լավագույնն ենք, ուղղակի մեզնից լավը քաղաքական դաշտում այս պահին չենք տեսնում ոչ միայն մենք, այլև հասարակությունը»` ես հաճույքով հիշեցնում եմ Գալուստ Սահակյանի խոսքերը: Ո՞Ւր է այլընտրանքը` բառի նախնական իմաստով, ո՞ւր են մրցակցող քաղաքական ուժերը, որոնք պետք է առաջարկեն մրցակցային քաղաքական պլատֆորմներ:
-Բազմակուսակցական համակարգը ինչո՞ւ Հայաստանում չի կայանում:
-Որևէ երկիր կարո՞ղ եք նշել, որտեղ կուսակցական համակարգի զարգացումն ավարտվել է: Տեսեք` եվրոպական երկրների վերջին տարիների ընտրությունները` տարբեր համակարգչահենների կուսակցություններ են ստեղծվում ու անցնում խորհրդարան, Իտալիայում զրոյից քաղաքական ուժ ստեղծվեց ու մտավ խորհրդարան, «Կանաչներն» ակտիվացել են որպես քաղաքական գործոն: Տեղեկատվական դարաշրջանը նոր մարտահրավեր է նետել դասական քաղաքական կուսակցությունների գոյությանն ու գործունեությանը: Այսօր անպայման չէ ունենալ դասական կուսակցական կառուցվածք և գործունեության դասական մոդել` հաջողության հասնելու համար: Այսօր հնարավոր է տեղեկատվական տեխնոլոգիաների, մեդիադաշտի PR և մարկետինգային տեխնոլոգիաների կիրառմամբ ունենալ փայլուն քաղաքական հաջողություններ:
-Իսկ ֆինանսնե՞ր:
-Իհարկե, դասական քաղաքական կուսակցությունները ֆինանսաքաղաքական խմբավորումներ են, պահպանողական կուսակցություններին միշտ սատարում են խոշոր բիզնեսի ներկայացուցիչները: Տրանսազգային կորպորացիաները Եվրոպայում սատարում են պահպանողականներին, ԱՄՆ-ում՝ հանրապետականներին, նրանք անցել են այն փուլը, երբ կարող էին կոչվել օլիգարխ: Մանր ու միջին բիզնեսը սատարում է սոցիալիստներին, ձեռներեցները փորձում են լիբերալ քաղաքական հոսանքներին սատարել: Ֆինանսների և իշխանության փոխադարձ կապվածության դասական օրինակներ են սրանք:
-ՀՀ-ում հայտնի քաղաքական ուժերի ծրագրերի մեջ կա՞ն սկզբունքային տարբերություններ, որ քաղաքացին ընտրություն կատարի: Ձևակերպումների տարբերության դեպքում ընտրությունը կատարվում է անձերի հիման վրա:
-Քաղաքական օրակարգերի մի զգալի մաս, այո, համընկնում է, բայց ՀՀԿ-ի դեպքում պետք է ընդունեք, որ կարևոր առանձնահատկություն ունենք:
-Ո՞րը:
-Ազգային գաղափարախոսությունը, որի տարրերը ներառված են մեր քաղաքական, տնտեսական փաստաթղթերում:
-Այդ փաստաթղթերի հիման վրա կարո՞ղ ենք ասել, որ ունենք Հայաստանի երրորդ Հանրապետության գործող արժեհամակարգ:
-Մենք ստեղծում ենք այդ արժեհամակարգը, ցավոք, գլոբալ առումով, բացի լեզվից, կրոնից, մշակույթից, հայերիս քաղաքական իմաստով երկու հարց է միավորում` ցեղասպանությունը և Ղարաբաղը:
-Առաջ տանող գաղափարախոսության համար քիչ չէ՞:
-Եթե այս խնդիրները մեր պատկերացումների շրջանակում չլուծվեն, ակնհայտ է, որ Հայաստանի պետության և հայ ազգի ապագայի մասին խոսել չենք կարող: Համաձայն եմ, որ օրակարգում չպետք է լինեն միայն պրոբլեմներ, պոզիտիվ էներգետիկա է պետք: ՀՀ նախագահը անցյալ տարի մի բնորոշում արեց` հասարակության մեջ գաղջ մթնոլորտը, ցավոք, խոչընդոտում է իրականության օբյեկտիվ ընկալմանը:
-Գաղջությունից ինչպե՞ս ձերբազատվենք:
-Հաստատ իշխանական քարոզչամեքենան, որի մասին լեգենդներն ավելի շատ են, քան իրականությունը, չի կարողանալու ու չի անելու դա, մենք ավտորիտար պետություն չենք, որպեսզի ուղեղներ լվանանք ու կոդավորենք մեկ ալգորիթմով, որ բոլորը միատեսակ մտածեն: Գուցե մեր հարստությունն է, որ մենք շատ տարբեր ենք:
-Հաճախ չափազանց տարբեր ենք: Ինչքան հայ է ապրում այսօր Հայաստանից դուրս, արտագաղթի տեմպերը անդառնալի զարգացումներ չե՞ն հարուցելու:
-Պրոբլեմն ակնհայտ է, բայց հայերը վերջին հարյուրամյակում ավելի շատ բնակվել են Հայաստանից դուրս, քան ներս:
-Այո, 1915-ից հետո:
-Ցեղասպանությունն ամենախոշոր արհավիրքն էր, իսկ ռուս-թուրքական, ռուս-պարսկակա՞ն պատերազմների ժամանակ: Հարյուր հազարավոր մարդիկ հատում էին ռուսական սահմանը: Փոքրաթիվ հանրությունների համար մեկ մարդու կորուստն էլ մեծ կորուստ է: Լուծումը շատ պարզ է` այդքան խոսողների 50 տոկոսը բազմանար, խնդիրը կիսով չափ կնվազեր, կներեք կենսաբանական կտրվածքի համար: Բոլորը նշում են ցածր ծնելությունը և հիմնավորում են սոցիալական վիճակով: Աշխարհում ապացուցված իրողություն է, որ առավել ցածր ծնելություն կա բարգավաճ հասարակություններում, իսկ ամենաբարձր ծնելություն ունենում են աղքատ հասարակությունները: Որ տարիներ շարունակ 10-15 երեխա ենք ունեցել, շա՞տ լավ ենք ապրել: Մեր չորսուկեսհազարամյա պատմության մեջ իրար գումարեք, հանգիստ, բարեկեցիկ կյանքի տարիները հազիվ 400-ի ձգեն:
-ՈՒ` ի՞նչ:
-Ես լավատես եմ առհասարակ` խոստումները կյանքի կոչելու առումով և չափավոր լավատես եմ, որովհետև, ցավոք, կա նաև քաղաքական շրջանակների, ամբողջական ներուժի մոբիլիզացիայի խնդիր, որպեսզի ավելի արագ, տեսանելի ու շոշափելի հաջողությունների հասնենք: Հայաստանում ապրելը գուցե դժվար է, բայց՝ անհրաժեշտ:

Զրույցը՝
Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ