«Եթե սեպտեմբերին ոչինչ չլինի, նոյեմբերին Վիլնյուսում Սերժ Սարգսյանը կնախաստորագրի համաձայնագրերը»

Հուլիսի 20-ին Հայաստանի քաղաքագետների միության հյուրը ռուս քաղաքագետ, Մոսկվայի միջազգային հարաբերությունների ինստիտուտի ռեկտոր Անատոլի Տորկունովն էր: Քննարկման թեման Հայաստանի աշխարհաքաղաքական դերն էր ժամանակակից միջազգային հարաբերությունների համատեքստում: Քննարկումից հետո այդ և այլ հարցերի վերաբերյալ խնդրեցի իր տեսակետները ներկայացնել «Նոր ժամանակներ» կուսակցության նախագահ ԱՐԱՄ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆԻՆ։

-Թեմայի վերաբերյալ Ձեր հարցերի պատասխանները ստացա՞ք:
-Երկու փաստ ակնհայտ է. առաջին` Հայաստանը հետաքրքրում է ռուսական լուրջ էլիտային, այնպես չէ, որ նրանք ինչ-որ մեկի կարգադրությամբ գալիս են Հայաստան, երկրորդ` պարզ է, որ հայ-ռուսական հարաբերությունները նորացման կարիք ունեն: Իհարկե, Անատոլի Տորկունովը հայտնի միջազգայնագետ է, նրա աշխատությունների 90 տոկոսը Խաղաղօվկիանոսյան տարածաշրջանին է նվիրված, բայց դա չի խանգարում նրա տեսակետները լսել Հարավկովկասյան տարածաշրջանի մասին, նույնիսկ եթե այդ տեսակետների հետ համաձայն չենք: Հմայակ Հովհաննիսյանն այս առումով կարևոր գործ է անում` հրավիրելով ռուս քաղաքագետներին ու նրանց համար արտահայտման, հայ գործընկերների հետ շփման հնարավորություն ստեղծելով: Ես չէի էլ ակնկալում մեզ հուզող բոլոր հարցերի պատասխանները Տորկունովից ստանալ, նա դիվանագիտական մեծ դպրոց է անցել ու վիթխարի փորձ կուտակել, բնականաբար շատ հարցերի հենց դիվանագիտական պատասխաններ պիտի տար: Այնուհանդերձ, ինձ համար կարևոր երկու հարցերից մեկի պատասխանը ես ստացա:
-Ո՞ր հարցերի:
-Մեկը վերաբերում էր Հայաստանի ազգային անվտանգությանը: Հայաստանի իշխանությունները փորձում են ազգային անվտանգության ապահովման նոր վարդապետություն սահմանել, որտեղ ռազմաքաղաքական սերտ համագործակցությունը տեսնում են մեկ միության մեջ, իսկ քաղաքականը, տնտեսականը` մեկ այլ:
-Դա ընդհանրապես հնարավո՞ր է:
-Եթե հիշում եք, Անատոլի Տորկունովն ասաց, որ ինքը նման նախադեպ չգիտի: Չի էլ կարող լինել, որովհետև այդքան անմիտ փորձ միայն մենք կարող էինք նախաձեռնել: Մեր հարաբերությունները Ռուսաստանի հետ հիմա հիմնականում տեղավորվում են ռազմաքաղաքական կապերի մեջ: Մնացածը մեր կյանքի վրա լուրջ ազդեցություն չունի, որքան էլ ասեն` երեք միլիարդ դոլարի ապրանքաշրջանառություն ունենք, տարեկան երկու միլիարդ է Հայաստան մտնում և այլն, հայերիս համար դա այդքան էական չէ, որքան ազգային անվտանգության խնդիրը: Հենց այդ պատճառով էլ հարցրի` խելամի՞տ էր այդ հարաբերություններին հարված հասցնել Ադրբեջանին հարձակողական զենք վաճառելով: Համոզված եմ, որ այդ «բիզնեսից» ստացած մեկ միլիարդով Ռուսաստանը չի հարստանում` 6-8 միլիարդի զենքի վաճառք ունենալով: Ի վերջո, կարող էր այլ երկրից այդ գումարը ստանալ: Հավասարակշռություն պահելը խիստ վտանգավոր է: Այդ հարցում ես կատեգորիկ համաձայն չեմ ռուսական քաղաքական էլիտայի հետ: Նույնիսկ եթե բացատրվում է իբրև պատիժ կամ նախազգուշացում: Դա աններելի սխալ է:
-Տորկունովը մի քանի անգամ շեշտեց, որ կարևորը փոխհարաբերությունների մթնոլորտն է, ինչո՞ւ է, ուրեմն, շիկացվում մթնոլորտը:
-Մնացած հարցերը լուծումներ ունեն, բայց զենքի վաճառքը, որ կարող է հանգեցնել պատերազմի, հետո ուղղել հնարավոր չէ: ՈՒնենալով այդ զենքը` Ադրբեջանը կարող է մտածել, որ նախ այդքան զենք ունի, ապա` Հայաստանի ռազմաքաղաքական հարաբերությունները Ռուսաստանի հետ տապալված են այլևս:
-Չե՞ք կարծում, որ այդպիսի քայլերով Ռուսաստանը մեխանիկորեն վանում է Հայաստանին ու մղում դեպի Արևմուտք:
-Հազիվ թե Ռուսաստանում այդ մասին մտածում են: Հիմնականը` ամեն գնով Հայաստանը, ապա նաև Ադրբեջանը Եվրասիական միության մեջ ներգրավելն է: Ինչո՞ւ: Միանշանակ հասկանալի է, որ եթե Հայաստանը ստորագրում է ԵՄ-ի հետ ասոցացման պայմանագիրը, Ռուսաստանը դա գնահատում է որպես քայլ դեպի ՆԱՏՕ: Հասկանալի է, որ թե՛ համաձայնագիրը, թե՛ ԵՄ անդամ դառնալը ճանապարհ են դեպի ՆԱՏՕ: Առանց ՆԱՏՕ-ի անդամ դառնալու ազգային անվտանգության համակարգը չի աշխատելու:
-ՀՀ նախագահը Լեհաստանում, ըստ էության, այդ հարցը բարձրացրեց առանց մեծ գաղտնիք դարձնելու:
-Միանշանակ: ՆԱՏՕ-ի մուտքը տարածաշրջան սանիտարական կարդոն է` ռուսական մտածելակերպով: Եվ այս հարցում նրանք ճիշտ են` ունենալով նման փորձ մերձբալթյան երկրներում: ՈՒրեմն ամեն գնով պիտի աշխատեն հնարավորինս կասեցնել և Հայաստանն ինտեգրել Եվրասիական տնտեսական համագործակցության շրջանակներում, որպեսզի հնարավորություն ունենան տարածաշրջանում լուրջ ինվեստիցիոն գործընթացներ ծավալելու:
-Այդ պարագայում Ռուսաստանը քաղցրաբլիթին պետք է դիմեր, ոչ թե մտրակին: Մենք կարկանդակը կերե՞լ ենք արդեն:
-Ռուսական էլիտայում մտածելակերպի որոշակի փոփոխություններ են կատարվում: Ռուսաստանի քայլերը հասկանալի են, բայց կատեգորիկ դեմ եմ, որ այդ քայլերը ռազմաքաղաքական առանցքում լինեն: Ինչո՞ւ է մտրակն այդ ուղղությամբ կիրառվում: Ավելի ճիշտ կլիներ այդ մտրակը կիրառել հայկական քաղաքական էլիտան մաքրելու համար` խնդի՞ր ունեն իրենց ձևավորած էլիտայի հետ, իրենք էլ թող մաքրեն: Ինչո՞ւ են հարվածում այն հատվածին, որտեղ անդառնալի փոփոխություններ կարող են լինել:
-Բացառո՞ւմ եք, որ իրենք իրենց խնդիրն ունեն, մենք` մեր:
-Խնդիրը ժամանակն է` Վլադիմիր Պուտինն այլևս ժամանակ չունի կարկանդակներ բաժանելու, անցած ամբողջ ընթացքում բաժանած կարկանդակների ձևավորած քաղաքականությունը ակնկալած արդյունքները չի բերել. ՈՒկրաինան շարունակում է իր քաղաքականությունը դեպի ԵՄ, Մոլդովան` նույնը:
-Նույնիսկ Բելառուսն է եվրաինտեգրվում:
-Ժամանակ չկա արդեն, բլիթները բաժանվել են ոչ միայն տարբեր ոլորտներում, այլև կոնկրետ մարդկանց, ովքեր լեգիտիմ չեն եղել, բայց նախագահ են դարձել տարբեր տեղերում: Իսկ նրանք կերել են բլիթները ու հիմա ասում են` կամ նոր բլիթներ կտաք, կամ սնվելու կգնանք ուրիշ խոհանոց: Պարզ է, որ այս կետից ի հայտ է գալու մտրակը: Կրկնում եմ` ռազմավարական գործընկերների հարաբերություններում դա անընդունելի է ինձ համար, բայց դա պրագմատիկ քաղաքականություն է:
-Այս պայմաններում Հայաստանը նոյեմբերին կնախաստորագրի՞ ասոցացման համաձայնագիրը ԵՄ-ի հետ:
-Եթե սեպտեմբերին ոչինչ չկատարվի:
-Իսկ ի՞նչ կարող է կատարվել սեպտեմբերին:
-Սեպտեմբերին Հայաստանում, ամենայն հավանականությամբ, համաձայնագիրը պիտի հրապարակվի: Այսօր քննարկվող տեքստը դժվար հայ ժողովրդին բավարարի: Չի բավարարի նաև Ռուսաստանին: Չգիտեմ` Հայաստանի քաղաքական էլիտայի ո՞ր հատվածին կբավարարի, բայց ամբողջ ժողովրդին հազիվ թե:
-Գլխավոր բանակցող, ԱԳ փոխնախարար Զոհրաբ Մնացականյանն ասում է, որ փոխադարձաբար միմյանց չենք հասկանա, եթե հրապարակվի բանակցությունների ընթացքում գտնվող, չհամաձայնեցված տեքստը:
-Այնպես չստացվի, որ համաձայնագիրը հրապարակվի նոյեմբերի 20-ին: Կարծում եմ` սեպտեմբերի վերջը հրապարակման վերջնաժամկետն է, որպեսզի հնարավորություն լինի 1000-էջանոց փաստաթուղթը հանգամանալից ուսումնասիրելու` քաղաքական ու մասնագիտական առումով: Իսկ դա առաջացնելու է խնդիրներ, թե այդ խնդիրներն ի՞նչ ճանապարհով կլուծվեն, կերևա սեպտեմբերին: Համահայկական հեղափոխությա՞մբ, ա՞յլ շարժումներով: Եթե սեպտեմբերին ոչինչ չլինի, ես համոզված եմ, որ նոյեմբերին Վիլնյուսում Սերժ Սարգսյանը կնախաստորագրի համաձայնագրերը: Համոզված եմ, որ նման որոշում արդեն կայացվել է, և լավ ոչնչի չի հանգեցնելու այդ որոշումը:
-Իսկ եթե չստորագրի, բոլորս երջանկանալո՞ւ ենք:
-Սերժ Սարգսյանը հիմա դժվար կացության մեջ է: Մինչև այսօր նա կարողացել է երկու կողմերի պահանջներն էլ բավարարել: Հիմա խնդիրն այնքան պարզունակ չէ, որ չստորագրի` կամ Ռուսաստանի հարվածի տակ է հայտնվում, կամ` Եվրոպայի: Իրավիճակը Հայաստանում ավելի ու ավելի վատանում է տնտեսական առումով: Ոչ միայն այն պատճառով, որ շորթում ու թալանում են, դա առաջ էլ կար: Աշխարհում գնում է նոր ֆինանսատնտեսական ճգնաժամի չերևացող, բայց բավականաչափ ուժգին ալիք: Շատ բարդ է Հայաստանի ֆինանսատնտեսական խնդիրների լուծումներ գտնել հիմա: Բոլորս էլ համոզվել ենք, որ Հայաստանի կառավարությունն ապաշնորհ է ու լուծումներ չի կարողանալու գտնել, որովհետև դրանք կապված են շատ բարդ գործընթացների հետ: Սերժ Սարգսյանին մնում է հարցերը լուծել նոր վարկերով: Ռուսաստանը վարկավորման ուղիները փակել է: Վարչապետը երկար բանակցում էր, բայց ապարդյուն: Եվրամիությունը ոչինչ չի տա, եթե չբավարարվեն իր առաջադրած պահանջները, որոնք կարող են անիրագործելի լինել: Սոցիալական բունտի հավանականությունը մեծանում է: Այս իրավիճակում է անմիտ դառնում պատմական «և, և»-ը: Երեք-չորս տարի է` ասում ենք, որ «և, և»-ը չի աշխատելու, պայմանները փոխվելու են:
-Չե՞ք կարծում, որ այս ամենի պատճառն այն է, որ Ռուսաստանը Եվրամիության անդամ չդարձավ:
-Ոչ: Ռուսաստանը դեռ չէր կարող ԵՄ անդամ դառնալ: Քաղաքակրթական զարգացումների մեջ շատ կարևոր է հակառակորդ ունենալը: Եվրամիությունն անկախ քաղաքական ուժ չէ, ցավոք: Եթե ԵՄ-ն անկախ քաղաքական ուժ լիներ, մեր փոխհարաբերություններում շատ մեծ հնարավորություններ կստանայինք: Լինելով պրագմատիկ քաղաքական գործիչ, ես վաղուց եմ հասկացել, որ Եվրամիությունն ինքնին քաղաքական ուժ չի կարողանալու դառնալ:
-Եվրամիությունը` դատելով իր անցած ճանապարհից, քարացած կառույց չէ և մշտապես փոփոխությունների մեջ է, ինչո՞ւ եք բացառում քաղաքական ուժ դառնալը:
-Հիմա դա անհնար է, ԵՄ-ի ամենակարևոր հանգամանքներից մեկը անվտանգության անհատական համակարգ չունենալն է: Երբ ժամանակին Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ Մարգարետ Թետչերը Միխայիլ Գորբաչովին համոզում էր զորքերը դուրս բերել Գերմանիայից, խոստանում էր, որ անմիջապես կհետևի ՆԱՏՕ-ի զորքերի դուրսբերումը: ՆԱՏՕ-ի ամենամեծ զորախումբը հենց Գերմանիայում է: 72000-անոց բանակ կա այժմ Եվրոպայում, և անվտանգության համակարգը հիմնականում ապահովում է ԱՄՆ-ը: Բրյուսելյան բյուրոկրատիայի 65-75 տոկոսը ուղղակիորեն նպատակաուղղված է դեպի ԱՄՆ: Եվրոպական երկրներում ընտրությունների ժամանակ, հատկապես նախագահական, շատ մեծ պայքար է գնում ամերիկամետ և ոչ ամերիկամետ ուժերի միջև: Չունենալով անվտանգության սեփական համակարգ, անվտանգության ապահովման ռեալ հնարավորություններ` որևէ մեկը թույլ չի տա Եվրոպային այդքան մերձենալ Ռուսաստանի հետ, որովհետև Ռուսաստանը կարող է դառնալ անվտանգության ապահովման համակարգի այլընտրանք: Դա ակնհայտ է, ինչպես ակնհայտ է, որ «և, և»-ի գաղափարախոսությունը չի աշխատելու: ԵՄ-ի և ՌԴ-ի անվտանգության համակարգերը աշխարհի զարգացումը բոլոր առումներով շատ տարբեր են տեսնում:
-Հայաստանի եվրաինտեգրման գործընթացը կարո՞ղ է փոփոխություններ բերել հայ-թուրքական հարաբերություններում` արագացնելով սահմանի բացումը:
-Դա ներկայումս անհնար է:
-Թուրքիայի գործո՞ղ վարչակարգի պարագայում:
-Ոչ: Սոցիոլոգիական հարցումները ցույց են տալիս, որ Թուրքիայի բնակչության 80-85 տոկոսը պաշտպանում է «Մուսուլման եղբայրների» քաղաքական գիծը, այսինքն` Էրդողանը հիմնվում է հիմականում գյուղական բնակչության վրա, որ Թուրքիայում մեծամասնություն է: Բուն Թուրքիան իսլամականացվող երկիր է, ինչքան էլ քաղաքական ուժերը փոխվեն: Օսմանյան նեոկայսրության հիմքը դա է, նրանք միշտ ձգտելու են այդ պետությունը ստեղծել: Այդ հոգեբանության մեջ Հայաստանը չի տեղավորվում: Սպասել, որ Թուրքիան որոշ քայլեր կանի, առաջիկայում անիմաստ է, իսկ հեռավոր ապագայում գործընթացները կարող են ողբերգական դառնալ:
-Նկատի ունեք պետության բաժանո՞ւմը` քրդական պետության ստեղծումը:
-Ոչ միայն: Աշխարհը դեռ չի որոշել` ո՞ւմ տալ նախապատվությունը` սուննի մեծամասնությա՞նը, թե՞ շիա փոքրամասնությանը: Երբ այդ որոշումը լինի, պարզ կդառնա, թե երկրից ինչ է մնում, կամ ինչ միավորումներ են ձևավորվում:
-Քրիստոնյա Հայաստանից ի՞նչ կմնա այդ ժամանակ:
-Քրիստոնյա Հայաստանը նման խնդիրներ չունի: Մեր միակ խնդիրը երկիրն արդյունավետ դարձնելն է, իսկ դա նշանակում է ոչ միայն լավ ապրել, այլև տարբեր ազգերի հետ կապված մեր խնդիրների լուծման ալգորիթմներ առաջարկել:
-Իսկ մենք այդ խնդիրն այսօր մեզ առաջադրո՞ւմ ենք:
-Որպեսզի կարողանանք առաջադրել, պիտի ունենանք էլիտայի այն մակարդակը, որը հասկանում է` ի՞նչ է ալգորիթմը:
-200 տարվա հեռանկա՞ր եք գծում:
-Ոչ, կյանքը ստիպելու է Հայաստանում իշխանության գալ այն մարդկանց, որ կարող են ստրատեգիական ալգորիթմներ առաջարկել Հայաստանի իրավիճակը փոխելու համար: Դուք չեք էլ պատկերացնում, թե դա ինչքան մոտ ապագա է: Բաստիլի գրավմանը նախորդած 50 տարիներին Ֆրանսիայում 3000 սոցիալական բունտ է եղել` տարբեր մասերում, տարբեր ընթացքով: Մեզ ասում էին` այդպիսի օջախներ Հայաստանում չեն լինելու, բոլորն արտագաղթելու են: Դուք կհամոզվեք, որ այդպես չէ, սոցիալական պայքարն ակտիվանալու և ագրեսիվ է դառնալու: Ես կատեգորիկ դեմ եմ դա հեղափոխությանն ուղղելուն, որովհետև դժվար թե նոր որակ բերի, բայց երբ սոցիալականին գումարվի քաղաքական բաղկացուցիչը, գործընթացը կարագանա: Հայաստանի իշխանությունները չէին հավատում, որ հայերը ծիրանի կամ կարկուտի պատճառով կարող են ճանապարհ փակել, բայց փակեցին, չէ՞: Կամ` չէին սպասում այսպիսի ակտիվ պայքար թանկացումների դեմ: Մենք միատարր ազգ ենք, և յուրաքանչյուր սոցիալական բունտ վերջանում է ոչ միայն իշխանություն փոխելով, այլև սեփականության արյունոտ վերաբաշխումով: Սոցիալականին պիտի գումարվի ընդհանուր քաղաքական բաղկացուցիչը:
-Հայաստանում կա՞ այդ քաղաքական որակը:
-Բավականաչափ չերևացող քաղաքական խորհրդատվություններ կան քաղաքական ուժերի միջև` ապագա գործողությունների տրամաբանության շրջանակներում, և շատ ճիշտ ժամանակին այդ քաղաքական որակը իրեն կդրսևորի:

Զրույցը` Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ