«Պատերազմի վերսկսման սպառնալիքի անիվը դեռ կարող ենք հետ պտտել» 

«Իրատես de facto»-ի հարցերին պատասխանում է ԵՐՋԱՆԻԿ ԱԲԳԱՐՅԱՆԸ:

-Պարոն Աբգարյան, վերջերս տարածված տեղեկությունը, թե Ռուսաստանը հարձակողական զենք է վաճառել Ադրբեջանին, և հատկապես «Սմերչ» տեսակի համազարկային համակարգերի վաճառքը մեծ արձագանք գտան սոցիալական ցանցերում: Ձեր կարծիքով` ինչպե՞ս վերաբերվել այն փաստին, որ մեր ռազմավարական դաշնակիցը զենք է վաճառում մեր հակառակորդին:
-Ժամանակն է, որ հայերը գիտակցեն, որ ռուսական նոր և նորագույն հարձակողական զինատեսակների և ռազմամթերքի վաճառքը Ադրբեջանին պատահական չէր, այլ ռուս-թուրք-ադրբեջանական համատեղ գործունեության ծրագրված որոշակի փուլի գործողության կամ, ավելի ճիշտ, կողմերից մեկի վերցրած որոշակի պարտավորության իրականացում:
Վերջին 2-3 տարիների միջազգային զարգացումները ձախողեցին Թուրքիայի այն նախաձեռնությունը, որով նա ձգտում էր դառնալ նախ Մերձավոր Արևելքի, հետագայում նաև մուսուլմանական աշխարհի հեգեմոնը և նրա շահերի արտահայտիչը: Ձախողվեց նաև Դավութօղլուի` «Զրո խնդիր հարևանների հետ» ծրագիրը: Արևմուտքն ակնհայտորեն դեմ էր Էրդողանի հավակնություններին` դրանք գնահատելով որպես բաժանարար նոր գծերի առաջացման և համաշխարհային քաղաքական վտանգավոր մի նոր բևեռի ձևավորման ծրագիր: Ընդ որում, չաշխատեց նույնիսկ դրա բլեֆային տարբերակը, երբ թուրքերը փորձեցին մերձավորարևելյան մուսուլմանական միության գաղափարը կապել ԵՄ-ին իրենց անդամակցելու հետ` որպես առևտրի ապրանք կամ շանտաժի միջոց: Այսօր ակնհայտ է նաև, որ այդ նույն ժամանակ, 2008-ից սկսած, Թուրքիան միաժամանակ լուրջ բանակցություններ էր վարում Ռուսաստանի հետ` վերջինիս գազային «Հարավային հոսք» ծրագրի վերաձևման շուրջ: Ըստ երևույթին, Արևմուտքում դա գնահատվել է որպես թուրքերի հերթական բլեֆ, քանի որ առկա էր արևմտյան ավելի նախընտրելի այլընտրանքը` «Նաբուկո» ծրագիրը:
-Նկատի ունեք, որ Ռուսաստանն իր ռազմավարական դաշնակցի` Հայաստանի թիկունքում իր շահերն է հետապնդում` թքած ունենալով Հայաստանի հանգամանքի վրա: Ի՞նչ են ենթադրում Ռուսաստանի շահերը, մինչև ո՞ւր կարող են դրանք հասնել:
-Նորություն չէ, որ Ռուսաստանի համար առաջնահերթն իր շահերն են: Պուտինն իր նպատակն էր դարձրել ամեն գնով իրականացնել իր «Հարավային հոսք» կոչված ծրագիրը, որի քաղաքական արժեքը` Ռուսաստանից արևելյան և միջին եվրոպական երկրների կախվածությունը մեծացնելն անձամբ նրա համար ավելի բարձր էր, քան այդ ծրագրի բերած տնտեսական շահը: Բայց դրան խոչընդոտում էր «Նաբուկոյի» առկայությունը: Միջպետական նշանակության որևէ էներգատար կամ փոխադրական մայրուղի միշտ էլ ունենում է իր քաղաքական այլևայլ բաղադրիչները: Այս դեպքում առաջնահերթ էր «Նաբուկո» ծրագրի հաղթահարումը: Բայց այստեղ խոսքը չվերաբերեց նախնական այն համաձայնություններին, որ Արևմուտքին տվել էին Ղազախստանը և Թուրքմենստանը` Ադրբեջանի հետ «Նաբուկոյի» ծրագրված գազի քանակը ապահովելու համար և այդ առումով` կենտրոնասիական այդ երկրների վրա ռուսական անդադար ճնշումների արդյունավետությանը: Հարվածը վրա հասավ անսպասելիորեն և անսպասելի կողմերից: Դա իրականացավ համաշխարհային ֆինանսատնտեսական ճգնաժամի, եվրոպական որոշ առանցքային երկրների միակողմանի շահագրգռությունների և ներեվրոպական անհամաձայնությունների որոշակի երևակումների պատճառով: Կարծում եմ, արդեն կարելի է գրանցել, որ արևմտյան «Նաբուկո» ծրագիրը խայտառակ ձախողում է կրել: Սա, Ռուսաստանի ագրեսիվացման և բացահայտ միլիտարիզացման ֆոնի վրա, կարելի է բնութագրել որպես Արևմուտքի, մասնավորապես գոյության կասկածելի հեռանկարներ ունեցող Եվրամիության ռազմավարական խոշոր ձախողում:
Արաբական «գարունների» աղմուկի տակ Եվրամիության և այլ կառույցների տարտամ ու անհետևողական վերաբերմունքը Ռուսաստանի հետ ակտիվորեն գաղտնի բանակցություններ վարող Թուրքիայի հանդեպ ակնհայտորեն նպաստեց թուրք-ռուսական մերձեցմանը (ի դեպ, ներկայումս ակնառու է դառնում նաև այն, թե այդ իրողության մեջ մոսկովյան սցենարով ինչպիսի ողորմելի թատերական ներկայացում էր «ֆուտբոլային դիվանագիտությունը»): Թուրքերը վստահ էին, որ պուտինյան Ռուսաստանը նոր տարաբնույթ հաղորդուղիներ ստեղծելու հարցում չի հրաժարվի իր նախկին խորհրդային հարևաններին շրջանցելու քաղաքականությունից, որ իրենց ձեռքում ունեն առանց իրենց համաձայնության անհաղթահարելի խաղաքարտ` ի դեմս իրենց տարածքային ջրերի, և գիտակցում էին, թե Պուտինը իր քաղաքական-ծավալապաշտական նկրտումների մեջ ինչպիսի մեծ ռազմավարական դեր է հատկացրել «Հարավային հոսքին»: Ըստ այդմ, նրանք հիմքեր ունեին ենթադրելու, որ Ռուսաստանն ավելի ընկալունակ է լինելու զիջումների հարցում: Ելնելով ներկայիս փաստերից` տրամաբանորեն ենթադրվում է, որ Թուրքիան առանց մեծ ջանքերի կարողացավ «համոզել» Ռուսաստանին, որ վերջինիս «Հարավային հոսք» ծրագրի իրականացումն անհնար կլինի առանց դրա նախնական ուղիների վերանայման, այսինքն` առանց այդ ծրագրի հարավեվրոպական ուղղությունն առանձնացնելու և քաղաքական փոխհամաձայնություններով խողովակաշարային այդ երկու ուղղություններն իրար շաղկապելու մի ընդհանուր ռուս-թուրք-ադրբեջանական ծրագրի մեջ: Այս պահից սկսած, ենթադրում եմ` 2011-ի վերջերից, Ադրբեջանը միանում է բանակցություններին: Այս գործում մեծ շահագրգռությամբ ներքաշվեց նաև բեռլուսկոնիական Իտալիան, որը նախնական ծրագրով լինելով ուղեգծի վերջնահատվածը, մեծ առավելություն էր ստանում իրարից անկախ երկու ուղղություններով գազ ներկրելու հնարավորությունների պարագայում:
«Հարավային հոսք» և Ադրբեջան-Հարավային Իտալիա երկճյուղ գազամուղները իրար կապակցված և միասնական մեկ` ռուս-թուրք-ադրբեջանական ծրագիր է, որի վերաբերյալ գազ սպառող համապատասխան երկրների հետ համաձայնեցումներն արդեն առկա են: Ըստ այդ համաձայնեցումների` նորացված «Հարավային հոսքը» սկսվում է Տուապսեի մոտակայքից, Սև ծովի հատակով հասնում է բուլղարական Բուրգաս նավահանգստային քաղաքը և անցնելով Բուլղարիայով` ճյուղավորվում է Արևելյան Եվրոպայի մի շարք երկրների ուղղություններով, վերջնակետ ունենալով Հյուսիսային Իտալիան: Իսկ ադրբեջանական կասպիականի Շահ Դենիզ հանքավայրի գազը, Բաքու-Էրզրում մեծ գազատարին զուգահեռ գազամուղի նոր խողովակաշարով անցնելով Վրաստանով և Թուրքիայով, մտնելու է Հունաստան, այնուհետև շարունակվելու է դեպի Ալբանիա և այդտեղից Ադրիատիկի հատակով անցում է կատարելու վերջնակետ համարվող Հարավային Իտալիա: Այս ծրագրի մեջ Թուրքիայի դերը վճռական էր և միայն «ամեն ինչ» համաձայնեցնելուց հետո էր, որ այդ երկիրը վերջերս հայտարարեց, թե թույլատրել է իր սևծովյան տարածքային ջրերով ռուսական «Հարավային հոսք» գազատարի խողովակաշարի անցկացումը: Դրան հետևեց ադրբեջանական «Սոկար» նավթագազային ընկերության հայտարարությունը նոր ծրագրի` գազի խողովակաշարի եվրոպական մասի ուղեգիծը հաստատելու վերաբերյալ: Ռուսաստանն առայժմ որևէ հոդաբաշխ հայտարարություն չի արել այս երկուղեգիծ ծրագրի վերաբերյալ, բայց դա արդեն երկրորդական է, արդեն ամեն ինչ հիմնականում պարզ է: Ռուսները և ադրբեջանցիները կստանան նոր գազամուղներ և կունենան հսկայական ֆինանսական իրական ակնկալիքներ, ազդեցության լծակներ, իսկ թուրքերն ավելի ամրապնդեցին իրենց երկրի բազմաբնույթ տրանզիտային խոշորագույն հանգույցի դերը, ստացան ազդեցության հավելյալ լծակներ և ֆինանսական նորանոր աղբյուրներ: Միջազգային առումով ԽՍՀՄ-ի կործանումից հետո սա ռուսների արևմտյան երկրների հանդեպ առաջին խոշոր քաղաքական և դիվանագիտական հաղթանակն է, որով նրանք ձախողեցին Արևմուտքի խոշոր «Նաբուկո» ծրագիրը: Սա ընդհանուր առմամբ հաջող առևտուր էր նրա մասնակիցների համար և, բնականաբար, հիմնովին փոխեց ռուս-թուրքական և ռուս-ադրբեջանական փոխհարաբերությունները: Այդ առևտրով Ռուսաստանը բացահայտորեն միացավ Հայաստանը շրջափակողներին` Թուրքիային և Ադրբեջանին: Արդեն նույնիսկ «մեր» քաղաքական տգետ ռուսամոլների համար պետք է որ անհնար դառնա դրա քողարկումը:
-Եթե ռուսները համագործակցում են թուրքերի հետ նման խոշոր ծրագրի համատեքստում, նշանակում է մենք մտածելու բան ունենք: Չէ ՞ որ մենք Ղարաբաղի խնդիր ունենք:
-Ակնհայտ է, որ ռուս-թուրքական բանակցությունների ժամանակ նոր «Հարավային հոսքի» խողովակաշարի թուրքական ջրերով անցնելու խնդրի լուծումը թուրքերը դարձրել են ռուսներից զիջումներ կորզելու հիմնական միջոց: Ակնհայտ է նաև, որ ռուսները, հանուն իրենց կայսերապաշտական նկրտումների, համաձայնել են թուրքերի` ոչ միայն տրանզիտային, էկոլոգիական և այլ հնարավոր պահանջները բավարարելու հարցերում, այլև Ադրբեջանին օգնելու Ղարաբաղը վերադարձնելու հարցում: Դա պարզորոշ երևում է վերջերս ռուսների պաշտոնական և ոչ պաշտոնական քաղաքական շրջանակների հակահայկական գործունեությունից և քարոզչությունից, որը նրանք ձգտում են քողարկել Եվրասիական մաքսային միությանը ՀՀ-ի անդամակցելու կամ չանդամակցելու անհեթեթ հարցով, մոռանալով, որ մենք անկախ երկիր ենք և ինքներս ենք որոշում անդամակցելու կամ չանդամակցելու խնդիրը: Մի քանի փաստեր Ռուսաստանի զիջումների վերաբերյալ:
ա) Ռուսաստանը մեկ միլիարդ դոլարի նորագույն հարձակողական զինատեսակներ է վաճառել Ադրբեջանին: Սա հայ-ռուսական դարավոր խայտառակ «բարեկամության» ևս մի սև դրսևորում է: Սա ոչ այլ ինչ է, եթե ոչ Հայաստանին ուղղված մի շռնդալից ապտակ: ՈՒղղակի ռուսամոլ հայերը, հավատարիմ ռուսական արջի կարճ ու անհարմար պոչը ամեն կերպ պինդ բռնելու ավանդույթներին, ռուսների հակահայկական բացահայտ ոտնձգությունները հայերի արմատական շահերի հանդեպ հենց իրենք են արդարացնում:
բ) Հայտնի դարձավ նաև, որ Ալիև Կրտսերին քինախնդիր ատելությամբ մերժող և նրա հետ 5-6 տարի անձնական շփում չունեցող Պուտինը զանգել և «ջերմ» զրույց է ունեցել նրա հետ և հրավիրել Մոսկվա:
գ) Ռուս-վրացական սահմանի վրա կեղծ հիմնավորումներով դժվարացնում են հայկական ավտոմեքենաների ելումուտը Վրաստան, և հատկապես «անհասկանալի է», որ դա, ըստ էության լինելով շրջափակման մի դրսևորում, արվում է այն ժամանակ, երբ սկսվել է հայկական մրգի և բանջարեղենի արտահանության սեզոնը: Այս առումով հիշենք, որ ռուսները տարիներ շարունակ չեն կամեցել հայաստանյան բեռների համար լաստանավային լուրջ, կայուն և միջազգայնորեն մատչելի փոխադրումներ ապահովել դեպի Բաթում ու Փոթի և հակառակը:
դ) Ռուսաստանը Թուրքիայի և Ադրբեջանի հետ հայտարարություն ստորագրեց Կարս-Ախալքալաք երկաթուղու կառուցումն արագացնելու և ավարտին հասցնելու անհրաժեշտության վերաբերյալ, ինչից երևում է, որ Ռուսաստանը չի շտապում բացել աբխազական երկաթուղին: Սա նշանակում է, որ ռուսները դեմ են աբխազական երկաթուղու բացմանը, դեմ են վրաց-աբխազական մերձեցման որևէ դրսևորմանը և հատկապես Հայաստանին շնչելու որևէ շանս տալուն: Այն դեպքում, երբ Վրաստանը և Աբխազիան կողմ են այդ երկաթուղու բացմանը և պարզից էլ պարզ է, որ դա բխում է Վրաստանի և Աբխազիայի ազգային ու պետական շահերից, և որ նրանց ողջամիտ ղեկավարները, հանուն դրա, կարողացել են իրենց քաղաքական լուրջ տարաձայնությունները տարանջատել տնտեսական փոխադարձ ակնհայտ շահերից: Չմոռանանք, որ Ռուսաստանը նաև Ադրբեջանի հետ պայմանավորվել է Հայաստանը շրջանցող ևս մի երկաթուղու բացման վերաբերյալ: Խոսքը Դերբենդ-Աստարա-Էնզելի երկաթուղու մասին է:
ե) Հենվելով ռուս-ադրբեջանական նոր փոխհարաբերությունների վրա` Ադրբեջանի պաշտոնական շրջանակների պատերազմական հռետորաբանությունն էլ ավելի արմատական է դարձել:
-Եվ ի՞նչ, գործը գնում է պատերազմի՞:
-Ցավալի է և աղետաբեր, բայց ռուսների ձևավորած այս իրականությունը դժվար թե այլ կերպ հաղթահարվի: Պետք է հաշվի առնել, որ գոյություն ունի նաև «պատվիրված պատերազմ» հասկացությունը: Ինձ հայտնի է այդպիսի պատերազմի երկու նախադեպ. առաջինը եգիպտաիսրայելական 1973-ի պատերազմն էր, որի իրականացումը, Եգիպտոսի այդ ժամանակվա նախագահ Անվար Սադաթի վկայությամբ, կատարվեց ԱՄՆ-ի պետքարտուղար Հենրի Քիսինջերի հորդորով: Ընդհանուր հայտարարում կնքվեցին Քեմփդևիդյան համաձայնագրերը: Երկրորդը 1974 թվականին Թուրքիայի կողմից Կիպրոսի հյուսիսային մասի անեքսիան էր, ինչն իրականացվեց Կիպրոսում Հունաստանի «սև գնդապետների» կազմակերպած հեղաշրջման առիթով: Բոլոր խոշոր պետությունները լռելյայն հավանություն տվեցին Թուրքիայի այդ քայլին և, ինչպես ժամանակի մամուլն էր գրում, նույնիսկ ԽՍՀՄ-ի արտգործնախարարը, ընդունելով թուրքական բանագնացին և 4 ժամ նրա հետ զրուցելուց հետո, իր համաձայնությունն էր տվել այդ քայլն իրականացնելու համար:
Եվ, այնուամենայնիվ, հայերը պարտավոր են արագ և բազմաբնույթ նախաձեռնություններով փորձել պատերազմի վերսկսման սպառնալիքի անիվը հետ պտտել: Դեռ ինչ-որ ժամանակ կարծես կա:

Զրույցը` Կարինե ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Հե՜յ, հեղափոխություն, ո՞ւր մնացիր
• Հանրահավա՞ք եք ուզում, ինքնե՛րդ էլ արեք
• Եռյակում միմյանց հետ հայտարարություններո՞վ են խոսում
• Գյումրու ռուսական ռազմակայանը նախընտրելի ԶԼՄ-ներ ունի՞
• Սխալ տնտեսական քաղաքականությունը հարվածում է սպառողի գրպանին
• «Ժառանգության» հետ մի բան այն չէ
• Օրենքները լավն են, երբ գործում են
• «Ժառանգությունն» ինքն է իրեն դուրս դրել ընդդիմադիր դաշտից
• Ո՞վ պետք է փոխհատուցի գյուղացու կրած վնասի համար
• Դեղերի գները, այնուամենայնիվ, կբարձրանան
• Լիդինգթոն. «Հայ-թուրքական արձանագրությունները պետք է կատարվեն առանց հետաձգման»
• Ծառուկյանն ավելի քան կոմպրոմիսային է
• ԲՀԿ-ի «վազքը» ավելի կարճ կլինի, քան ենթադրվում էր
• Նոր ընդդիմություն կձևավորվի՝ ընդդեմ իշխանության և ոչիշխանականների
• Իշխանափոխությունից հետո «լավ» ընկերները կմնա՞ն համակարգում
• Հոկտեմբերի 27-ի բեռն ու Հայաստանի ապագան
• Գագիկ Ծառուկյանը ներողություն կխնդրի՞
• Ի՞նչ կա Ծառուկյանի մտքին
• Երբ որդեկորույս մայրերին քաշքում են ինչպես խուլիգանների
• Երբ հասցեատերն ավելի կարևոր է, քան հարցն ինքնին

Մեկնաբանություններ