«Մենք փորձում ենք հիմքն ուղղել, ոչ թե ծուռ շարված պատի տանիքն ենք նորոգում»

«Իրատես de facto» ակումբում տված ասուլիսից հետո «Ժառանգություն» կուսակցության փոխնախագահ ԱՐՄԵՆ ՄԱՐՏԻՐՈՍՅԱՆԸ պատասխանեց մեր հարցերին։

-Ի՞նչ է կատարվում քաղաքական դաշտում հիմա:
-Քաղաքական դաշտը նախապատրաստվում է նախագահական ընտրությունների, քաղաքական ուժերը ճշտում են իրենց տեղը քաղաքական դաշտում, իրենց հավանական գործընկերներին, համախոհներին, նվազագույնը` չհարվածողներին, փորձում են օրակարգ ձևավորել, որով առաջիկա տարիներին պետք է զբաղվեն: Խնդիրն այն է, թե այս զարգացումների արդյունքում մենք կունենա՞նք այն օրակարգը, որը պետք է մեր քաղաքացիներին, թե՞ այն օրակարգը որը ևս մեկ անգամ կհիասթափեցնի նրանց և կստիպի հայացքն ուղղել Հայաստանի սահմաններից դուրս:
-«Ժառանգությունը» ի՞նչ օրակարգ է նախընտրում:
-«Ժառանգությունն» իր օրակարգը վաղուց է հայտարարել, դա նոր ձևավորված օրակարգ չէ, այլ արդյունքն է անցած տարիների գործունեության, խորհրդարանական աշխատանքի փորձի: Առաջին հերթին մենք մեր օրակարգն ամփոփել ենք Րաֆֆի Հովհաննիսյանի` սեպտեմբերի 21-ի հայտարարությամբ: Փաստ է, որ Հայաստանում ժամանակն է խորհրդարանական կառավարման համակարգին անցնելու: Քաղաքական դաշտի շատ ներկայացուցիչներ այդ մասին հիմա խոսում են, բայց «Ժառանգության» պարագայում դա ավելի վաղ պատմություն ունի: Պաշտոնապես դեռևս անցած տարվա մարտի 3-ին կուսակցության խորհուրդը որոշում է կայացրել, որ դա «Ժառանգության» ներկայացրած օրակարգային հարցերից է լինելու: Երկրորդ խնդիրը 100 տոկոս մեծամասնական ընտրակարգի անցնելն է:
-Սկսենք առաջինից` խորհրդարանական կառավարումը ի՞նչ առավելություններ կամ թերություններ ունի նախագահականի համեմատությամբ:
-Տեսականորեն ոչ մի առավելություն կամ թերություն չունի, ամբողջ խնդիրն այն է, թե երկու մոդելների ներսում ի՞նչ մեխանիզմներ ես դնում և ի՞նչ հարց ես ցանկանում լուծել:
-Հայաստանի պարագայում ի՞նչ հարց է լուծվելու:
-Հայաստանի պարագայում երբեք չեղավ, որ իշխանությունը տարանջատված լինի, և հակակշիռների մեխանիզմն աշխատի, մեզ նման երկրներում, որտեղ ուժային կառույցների դերը շատ կարևոր է, նախագահն ավելի մեծ իշխանություն ունի, քան կառավարությունը` ուժային կառույցները, հարկային, մաքսային մարմինները անմիջականորեն ղեկավարում է նախագահը: Դա նրան գործնականում բավականին ընդլայնված լծակներ է տալիս, և այդ պարագայում լիազորությունների կրճատման առումով (նկատի ունեմ 2005-ի սահմանադրական փոփոխությունները) ուզում եք սահմանադրական փոփոխություն արեք, ուզում եք ոչ, նախագահի ինստիտուտը գերակա է, և իշխանության կենտրոնացվածությունը մեծանում է, հետևանքը դառնում է կենտրոնացված խորհրդարանի ձևավորումը` միակուսակցական ճնշող մեծամասնությամբ, տնտեսության մոնոպոլ կարգավիճակը: Ստացվում է մոնոպոլիաների շղթա: Խորհրդարանական կամ վարչապետական կառավարմանն անցումը մեծացնում է քաղաքական ուժերի դերը` որպես հակակշիռ քաղաքական դաշտում, առավել ևս կառավարման համակարգում հնարավորություն է ստեղծվելու որոշակի մրցակցային մեխանիզմներ ներմուծելու, և որոշումների կայացումը պարտադիր մեկի կողմից չի լինում, այլ կոլեկտիվ:
-ՈՒ Դուք կարծում եք, որ Հայաստանի կուսակցություններն այնքան կայացա՞ծ են, որ կարող են հակակշիռներ ստեղծել:
-Ճիշտ եք, բայց եթե կառավարման համակարգը մնա այնպիսին, ինչպիսին հիմա է, կուսակցությունները չեն կայանա երբեք, որովհետև նրանք անմիջականորեն կախված են նախագահական ինստիտուտից: Ի՞նչ անել, որ կուսակցությունները կայանան: Առաջին հերթին` 100-տոկոսանոց համամասնական ընտրակարգի անցնել, բայց դա, առանց այլ փոփոխությունների, կուսակցությունների կայացումը շատ դանդաղ կապահովի: Պետք է գտնել բուն պատճառը` ինչո՞ւ կուսակցությունները չեն կայանում: Առաջին և հիմնական պատճառը ֆինանսական բաղադրիչն է, որովհետև բոլոր կուսակցություններն ունեն ֆինանսական խնդիրներ: Գուցե տարօրինակ թվա, բայց իշխող կուսակցություններն էլ այդ խնդիրն ունեն: Առանձնապես կախված լինելով օլիգարխիկ կապիտալից` քաղաքական խնդիրներն իրենց տեղը սկսում են զիջել օլիգարխիկ կամքին: Կենսապահովման խնդիրը իշխող կուսակցություններին դարձնում է գործիք խոշոր կապիտալի ձեռքին: Քաղաքական տարրը նվազում է: Այդ ուղղահայաց ճնշումը հանգեցնում է նրան, որ տվյալ կուսակցություններում ներքին կուսակցական ժողովրդավարությունը էականորեն սահմանափակվում է, եթե չի վերանում: Ընդդիմադիր կուսակցություններն այս պարագայում բոլորովին այլ խնդրի առաջ են կանգնած, քանի որ որևէ կապիտալ (թեկուզ փոքր ու միջին) վախենում է ֆինանսավորել ընդդիմադիր կուսակցություններին, նրանք բախվում են այլ ծայրահեղության, որը նվազեցնում է իրենց պայքարի արդյունավետությունը: Ֆինանսական միջոցների սղության պատճառով նրանց գործունեությունը սկսում է սահմանափակվել, որքան էլ վայելեն հասարակության համակրանքը: Հավելեք նաև ներգործությունը ներքին ժողովրդավարության վրա, որովհետև փորձում են չզրկվել իրենց սուղ միջոցներից: Եթե կուսակցությունները` իշխող, թե ընդդիմադիր, նորմալ ֆինանսավորվում են պետությունից, անկախ ֆինանսական աղբյուրներ ունենալով` սկսում են համապատասխան ձևով աշխատել: Պետությունից ֆինանսավորում ստանալով` ընդդիմադիր կուսակցությունները հզորանում են, հետևաբար, սկսում են մրցակցային դաշտ ստեղծել իշխող կուսակցությունների համար: Մրցակցության արդյունքում, որի պատվիրատուն պետությունն է, և պետությունն է արդյունքները ստանալու, կառավարման համակարգում դրական տեղաշարժեր կլինեն: Երրորդ` ընդդիմադիր կուսակցություններին վերահսկողական լծակներ տալը. երբ ընդդիմությունն անկյուն քշված չէ, ունի որոշակի առավելություններ, քաղաքական դաշտում իշխանությունից դեպի ընդդիմություն գնալու վախը վերանում է, որովհետև ընդդիմությունն էլ տալիս է ինքնադրսևորման, որոշակի ծրագրեր կյանքի կոչելու հնարավորություններ, այս մրցակցության արդյունքում շահում են կառավարման համակարգը, պետությունը և ժողովուրդը:
-Իսկ կոռուպցիա՞ն:
-Կոռուպցիան բոլոր տեղերում էլ կա, բայց այս մրցակցության արդյունքում էականորեն կնվազի:
-Ի՞նչ մեխանիզմով:
-Եթե ընդդիմությունն ունի վերահսկող լծակներ, նա կատարում է նաև կանխարգելող դեր:
-Ընդդիմադիրը չի՞ կարող կոռուպցիոներ լինել:
-Կարող է, այդ դեպքում առավելություն է ստանում իշխանությունը և իր տրամադրության տակ գտնվող իրավապահ համակարգով հարցը լուծում է: Երբ կուսակցությունը կայացած է, նաև հետկանչի իրավունք է ունենում, որևէ կուսակցական երբևէ շահագրգռված չի լինի, որ իր նշանակած մարդը կոռուպցիոներ լինի: Գործող կառավարման համակարգի պարագայում եթե ես էլ ինչ-որ ձևով դառնամ նախագահ, հնարավոր է, որ ես էլ սկսեմ իմ ցանկություններն ու կամքը պարտադրել մյուսներին: Խորհրդարանական կառավարման պարագայում այդպես չի կարող լինել. վարչապետն ազատ չէ, նա կախված և՛ իր կուսակցության, և՛ ընդդիմադիր կուսակցությունների պատգամավորներից: Անգամ մի ձայնի տարբերությամբ կարող է կառավարություն ձևավորվել կամ չձևավորվել: Չի կարող այնպես լինել, որ բնակչությունն աղքատ լինի, բայց իշխանությանը 80 տոկոս ձայն տա: Դա քաղաքական աբսուրդի ամենավերին աստիճանն է, որ ձևավորվում է կեղծիքներով: Իշխանությունը, որքան էլ փորձի կեղծիքներ անել, 100 տոկոս համամասնականի պարագայում չի կարող այդքան ձայն ունենալ, որովհետև մեծամասնականներն են ապահովում հիմնական քվոտաները: Իհարկե, կոռուպցիան 100 տոկոսով երբեք չի վերանա, բայց բոլոր ոլորտների համակարգային կոռուպցիան, որ հիմա կա և տարբեր թելերով կապված է իշխանությանը` դառնալով բիզնեսի ու իշխանության միաձուլում, միանշանակ կվերանա:
-Երբ առաջարկում եք խորհրդարանական կառավարում, արտաքին մարտահրավերները հաշվի առնո՞ւմ եք:
-Արտաքին մարտահրավերները որևէ խնդիր չեն հարուցում: Վարչապետական կառավարում ունեցող շատ երկրներ այդ հարցերը հանգիստ լուծում են` կա վարչապետ, կա արտաքին գործերի նախարար: ԱՄՆ-ը, օրինակ, ոչ թե կիսանախագահական, այլ նախագահական երկիր է, բայց արտաքին քաղաքականության կարգավորման հարցում ԱՄՆ-ի նախագահն էլ բավականին սահմանափակված է, օրինակ (բացառությամբ, երբ Կոնգրեսն արձակուրդում է և նշանակում է մեկ տարով), չի կարող դեսպաններ նշանակել առանց արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովի հավանության: Որոշակի կախվածության մեջ լինելով խորհրդարանից` վարչապետն արտաքին հարաբերությունները հավասարակշռված դաշտում պետք է վարի, և մենք չենք ունենա քաղաքական դաշտը ալեկոծող էքստրաքայլեր, ինչպիսիք եղան հայ-թուրքական արձանագրությունները, որոնց մասին քաղաքական ուժերը տեղեկացան նախաստորագրումից հետո միայն:
-Լավ, եթե այդքան դրական գործոններ կան, ՀՀԿ-ն այս երկրի թշամի՞ն է, ինչո՞ւ չի ուզում 100 տոկոս համամասնականի ու խորհրդարանական կառավարման անցնել:
-Թշնամին չէ, ուղղակի չի ուզում իր շատը քչացնել, իր հնարավորությունները նվազեցնել: Դա ոչ մի ուժ էլ չէր ցանկանա: Բայց պետական մտածելակերպը թելադրում է, որ պետք է զիջումների գնալ:
-Ձեզ չի՞ թվում, որ առաջարկված փոփոխությունները, այնուամենայնիվ, քաղաքական դաշտի համար այս պահին գլխավորը չեն, ընդամենը միմյանց հետ հարաբերվելու և ընդհանուր եզրեր գտնելու պատրվակ են:
-Գուցե տարբեր քաղաքական ուժերի համար այդպես է, բայց ոչ «Ժառանգության»: Մեզ համար դա ծրագրային դրույթ է, և չեմ կարծում, որ որևէ մեկը կարող է մեզ նման մեղադրանք ներկայացնել: Մենք ունենք մեր թեկնածուն, որ այդ քայլերի մասին խոսել է, մենք ունենք խորհուրդ, որ դեռ մեկ տարի առաջ է այդ հարցը բարձրացրել, մենք ունեցել ենք խորհրդարանական խմբակցություն, որ երկու անգամ «Ժառանգության» անունից, մեկ անգամ ՀՅԴ-ի հետ համատեղ ընտրական օրենսգրքի փոփոխության առաջարկներ է արել: Չեմ ընդունում նաև այն պնդումը, թե նախընտրական ժամանակահատվածում նման հարցեր բարձրացնելու ժամանակը չէ: Հակառակը` ուրիշ էլ ե՞րբ: Երբ համապետական ընտրությունների ժամանակ քաղաքական օրակարգ ես ձևավորում, ժամանակը չէ՞: Չէ որ մեզանում տնտեսական բոլոր խնդիրներն առնչվում են կառավարման համակարգին: Մենք փորձում ենք հիմքն ուղղել, ոչ թե ծուռ շարված պատի տանիքն ենք նորոգում:
-Երկրորդ նախագահի վերջին հարցազրույցը չի՞ հաստատում, որ նա վերադարձել է մեծ քաղաքականություն:
-Որևէ նախագահ, ինչով էլ զբաղվի, երբեք քաղաքականությունից հեռացած չի լինում: Ռոբերտ Քոչարյանի հարցազրույցն ինքնախոստովանական ցուցմունք է, որ իր իշխանությունը ևս վերարտադրվել է «ֆորայի» արդյունքում: Նա խոսում է այս իշխանության մասին, բայց նույն մեխանիզմը եղել է նաև իր ժամանակ, և ինքը չի պայքարել դրա դեմ` չի վերացրել մեծամասնական ընտրակարգը:
-Քաղաքական և տնտեսական կապիտալի կուտակման իր հնարավորությունների համար նա հիմա զղջո՞ւմ է:
-Կարծես թե ոչ: Նրա իշխանությունը որևէ ձևով չի տարբերվում իրենից առաջ եղած և ներկա իշխանություններից, որովհետև 1995-ից սկսած Հայաստանում լուծվել է միայն վերարտադրության խնդիր: Գուցե հարցազրույցում նա փորձում է հարվածել գործող իշխանությանը և պաշտպանել ԲՀԿ-ին:
-Քաղաքական քննարկումներից, որ կազմակերպել է ԲՀԿ-ն, և «Ժառանգության» հետ կայացել է առաջին հանդիպումը, ի՞նչ եք ակնկալում:
-«Ժառանգությունը» պատրաստ է և՛ ընդդիմադիր, և՛ իշխանական դաշտի բոլոր ուժերի հետ էլ քննարկումներ ունենալու: ԲՀԿ-ի հետ հանդիպմանն իրենք ներկայացրին իրենց օրակարգը, իրենց պատկերացումները նախագահական ընտրությունների վերաբերյալ, մենք ներկայացրինք մեր օրակարգը և մեր պատկերացումները:
-Միասնական թեկնածուի հարց քննարկվե՞լ է:
-Ոչ, այդ թեմայով դեռ վաղ է խոսակցությունը, մենք միմյանց ենք ներկայացրել մեր պատկերացումները:
-Հետո՞:
-Հետո մենք այդ հանդիպման արդյունքները կներկայացնենք մեր վարչություններին, որից հետո պարզ կդառնան հետագա քայլերը:
-Որևէ պարագայում հնարավո՞ր է, որ Րաֆֆի Հովհաննիսյանն իր թեկնածությունը չառաջադրի նախագահական ընտրություններում:
-Ես չեմ կարող ավելին ասել, քան ինքն է ասել: Եթե առանձնահատուկ վիճակ, ֆորս մաժոր չլինի, դեկտեմբերի 15-ին նշանակված է մեր համագումարը, մենք ունենք մեր կուսակցականների աջակցությունը Րաֆֆի Հովհաննիսյանին, և այս պահին որևէ պատճառ չունենք որոշում փոխելու:
-Իր ապագան «Ժառանգությունը» որտե՞ղ է տեսնում:
-Իր ապագան «Ժառանգությունը» տեսնում է այն երկրում, որի քաղաքացին դառնում է կառավարման համակարգի և դրա գործունեության արդյունքի կրողը, երբ պետությունն արդեն կայացել է և ունի հարատևելու բոլոր մեխանիզմները:

Զրույցը` Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ