«Կտրտված ժապավենի պես մի բան է ստացվում, հոդված-ֆիլմեր ենք հասցնում հանդիսատեսին»

«Հայկ» կինոստուդիան նկարահանել է «Հայոց պատմություն» ֆիլմաշարի 9-րդ մասը` «5-րդ դար»-ը: «Հայոց պատմություն» ֆիլմաշարը մոտ տասը տարի է, ինչ կյանքի է կոչվել, նպատակ ունի նյութը դարձնելու տեսողական` դուրս գալով գրքայնությունից, հեշտացնելու ընկալումը: Ֆիլմի սցենարիստ, արձակագիր ՎԱՀԱՆ ՏԵՐ-ՂԱԶԱՐՅԱՆԻ խոսքով` այսօր կինոլեզվի պահանջ կա բոլոր բնագավառներում: «Կարելի է շատ ավելին անել, գիտահանրամատչելի ֆիլմեր ստեղծել, մեծ ծրագրեր առաջ քաշել, մանավանդ կա թեմա, նյութ: Երկրներ, որ հնագիտություն գրեթե չունեն, բազմասերիանոց ֆիլմեր են նկարահանում, ասենք, մի ամրոցի մասին: Բազմաշերտ հնագիտական երկիր ունենք, միջազգային նշանակության տարածք և, փաստորեն, կինոլեզվով շատ դժվարությամբ ենք ներկայանում: Սրանք մշակութային ստրատեգիայի, ազգային անվտանգության խնդիրներ են, որ առայժմ չեն կարևորվում»,- ասաց նա:
-Ո՞վ է ֆինանսավորում «Հայոց պատմության» նկարահանումները, և ինչպե՞ս է հասնում այն լսարանին:
-Սա կրթական ծրագիր է, ֆինանսավորում է կառավարությունը: Կրթության և գիտության նախարարությունն է ձեռք բերել ֆիլմը` բազմացնելու և դպրոցներում տարածելու նպատակով, բայց, չգիտես ինչու, դեռ չի հասել դպրոցներին: «Հայոց պատմության» ֆիլմերը պարբերաբար ցուցադրվում են «Արմնյուզ» հեռուստաընկերությամբ:
-Այսօր համացանցը հնարավորություն է տալիս տարածելու, մասսայականացնելու այն ֆիլմերը, որոնք անտեսում են մեր հեռուստաընկերությունները: Չե՞ք փորձել օգտագործել վիրտուալ տարածքը:
-Չեմ մտածել այդ մասին, դա իմ իրավասությունների շրջանակում չէ, այլ կինոստուդիայի և նախարարության:
-Պատմական ո՞ր թեմաները, իրադարձություններն են տեղ գտել ֆիլմաշարում:
-Սկզբում նկարահանվեց քարի դարի մասին, հետո` նախաուրարտական շրջանի: Նկարահանումներ են եղել Արևմտյան Հայաստանում, Կիլիկիայում, Մերձավոր Արևելքում, մինչև հիմա մենք այդ նյութն օգտագործում ենք: Անցյալ տարի նկարահանումներ եղան Երուսաղեմում` «Առաջին դար» ֆիլմի համար: Բավական հարուստ նյութ բերվեց:
-«5-րդ դարը» գրերի գյուտի մասին է: Ի՞նչ կասեք շրջանառվող այն վարկածի մասին, որ Մաշտոցը ոչ թե ստեղծել, այլ «գտել» է հայոց տառերը:
-Գիտնականները պետք է լուծեն այդ հարցը, վարկածներ շատ կան, անընդհատ էլ պիտի գոյանան, ինչ-որ հարցական նշաններ կան: Հետաքրքիր է Ալբերտ Մուշեղյանի այն դիտարկումը, որ մոտ երկու տարի Մաշտոցն անցկացրել է Մարաստանի կողմերում, ուր արքունիքի թույլտվությամբ արտագաղթել էր Գողթան գավառի հայոց քրմական դասի մի հատվածը` իր ժողովրդով: Երկու տարի ի՞նչ էր անում այնտեղ նա: Այս և այլ վարկածները կինոլեզվով ներկայացվում են առաջին անգամ: Որոշ գիտնականներ պնդում են, որ վերականգնվել են հայոց հին գրության ձևերը, նրանց մերժում են ուրիշները, ենթադրում են, որ Մաշտոցն ինքն է ստեղծել այբուբենը, գիտնականների երրորդ խումբը ենթադրում է, որ Մաշտոցն օգտվել է եթովպական և հունական գրության ձևերից, մյուս խումբը` փյունիկյան: Կա նաև հիշատակություն, որ Դանիել Ասորու մոտ եղել են գրեր` 24-տառանոց բաղաձայնական այբուբեն, որը չի բավարարել հայոց լեզվին, և այդ գրերն է օգտագործել Մաշտոցը, ձևափոխել, դրանց հիմքի վրա ստեղծել այբուբենը:
-Ի՞նչ են ասում Մաշտոցի ժամանակակիցները:
-Ժամանակակիցներից այդ մասին խոսում է հիմնականում Կորյունը. նրա «Վարք Մաշտոցին» վարքաբանական երկ է, գիտական վերլուծություն չկա, Խորենացին երազի ձևով է բացատրում, ինչպես ֆիլմում նշվում է` Մաշտոցը երազում տեսնում է, որ երկնքից ձեռք է իջնում ու քարի վրա գրում տառերը:
-Անկախ նրանից, թե ինչպես են ստեղծվել հայոց գրերը, Մաշտոցի մեծությունը դրանից փոխվո՞ւմ է:
-Իմ կարծիքն ասեմ: 301-ին, քրիստոնեության ընդունումից հետո, հարյուր տարի Հայաստանը, փաստորեն, վաղ քրիստոնեության գաղափարախոսության մեջ էր, որ համայն աշխարհում պետք է ընդհանուր քրիստոնեական ազգություն գոյանա և այլն: Մաշտոցը, Սահակ Պարթևի և Վռամշապուհ արքայի օգնությամբ, կարողացավ, այսպես ասած, ինտերնացիոնալիզմից առանձնացնել և փրկել հայերին որպես ազգություն, տառերի գյուտով, 36 զինվորներով պաշտպանել հայ ժողովրդին ուծացումից: Մենք նորից ազգային դարձանք հարյուրամյա կորստից հետո, ու դա պահեց մեզ մինչև մեր օրերը, մենք ունեցանք գրականություն, ունեցանք գիտություն, բավական առաջատար միջնադարի վաղ և միջին փուլերում, շատ ավելի առաջադեմ, քան եվրոպական երկրները:
-«5-րդ դարին» ի՞նչը կհաջորդի:
-Մաշտոցն այնպիսի երևույթ էր, որ մենք 9-րդ սերիայի մեջ առանձին մաս հատկացրինք, հաջորդ մասը ամփոփում է դարձյալ 5-րդ դարը և 6-րդ դարի մի մասը: Ներկայացվում է դարակեսի Վարդանանց համազգային ապստամբությունը, երբ հայերը փորձ չունեին և պարտության մատնվեցին: Հաջորդ փուլում` 482-ին, Վահանանց ապստամբությունն է ծագում, այս անգամ ավելի կազմակերպված, նպաստում են նաև միջազգային հանգամանքները, և հայերը հաղթում են, Պարսկաստանն ընդունում է ապստամբների բոլոր պայմանները: Դա մեծ հաղթանակ էր, որ քիչ է լուսաբանվել: Սրանից հետո սկսվում է պարսկա-բյուզանդական 50-ամյա պատերազմը, որով ավարտում ենք 9-րդ սերիան:
-Պատմական հենքի վրա գեղարվեստական ֆիլմաշար ստեղծելու փորձ չե՞ք անելու: Կորեական ֆիլմերը, որոնցում թեև պատմությունը բոլորովին այլ կերպ է ներկայացվում, քան եղել է իրականում, աննախադեպ մասսայականություն են վայելում:
-Փորձ չենք կարող անել, որովհետև կինոն «փող» է: Խնդիրը ֆինանսական է:
-Եվ այն, որ մենք կինո նկարահանել չգիտե՞նք, ինչպես հաճախ ասվում է:
-Մենք կինո նկարահանել գիտենք, մենք շատ տաղանդավոր կինոօպերատորներ, ռեժիսորներ ունենք: Խորհրդային Միության կործանումից հետո Մերձբալթիկան, որ շատ բարձր կինոարտադրություն ուներ, զրկվեց կինոյից: Եվրոպան չֆինանսավորեց, իրենք էլ չկարողացան կինո ստեղծել: Իսկ Հայաստանը կարողացավ փրկել իր կինոն, կինոյի մնացորդները: Հիմա կինո ստեղծվում է, եթե ֆինանսավորվի, ավելին կարվի: Անցած դարի 60-ականներին ամերիկյան կինոէքսպանսիային դիմանալու համար երկու մեծ պետություններ` Ֆրանսիան ու Իտալիան, ստեղծեցին ֆրանկո-իտալական կինոն, որ ֆինանսապես կարողանան դիմանալ: Մի շրջան ֆրանկո-իտալական ֆիլմեր էին նկարահանվում, լավ շուկա ձեռք բերեցին Արևելքում, Խորհրդային Միությունում, եվրոպական երկրներում, երբ արդեն ամրացան, բաժանվեցին ու դարձան ֆրանսիական և իտալական կինո:
-Որքան գիտեմ, Հայաստանում որոշ ֆիլմերի համար մեծ գումարներ են տրամադրվում, բայց ստեղծվում է վատ կինո:
-Դրանք այն մարդիկ են, որ կարողանում են, այսպես ասած, փող ճարել և կինո են նկարահանում իրենց համար: Պետական ծրագրով շատ քիչ գումարներ են տրամադրվում: «Հայկ» ստուդիան վավերագրական ֆիլմերի ստուդիա է: Ասենք, «Հայոց պատմության» համար մենք նկարահանում ենք կոռեկտ ֆիլմեր, բայց դա արվում է ծայրը ծայրին հասցնելով, ամենասուղ պայմաններում, ամենախեղճ ձևով: Փորձում ենք եղած գումարի մեջ տեղավորվել այնպես, որ ոչ պրոֆեսիոնալիզմ չլինի, աղքատիկությունը չզգացվի: Կտրտված ժապավենի պես մի բան է ստացվում, հոդված-ֆիլմեր ենք հասցնում հանդիսատեսին:
-Նաև հանդիսատեսին հասցնելու խնդիր ունեք, ինչպես հասկանում եմ:
-Դա էլ հարցի մյուս կողմն է: Պետական մոտեցումը լուրջ չէ, մանավանդ երբ խոսքը հայոց պատմության, հայրենագիտության, ազգային թեմաների մասին է: Անսպասելի տեղերից վիթխարի գումարներ են գալիս, սերիալներ, ինչ աղբ ասես արտադրում են մեր ստուդիաները:
-Կինոյի լինել-չլինելը կապվում է նաև կինոթատրոնների բացակայության հետ:
-Իսկ ինչո՞ւ չկա: Ես դրանում 5-րդ շարասյան ծրագիր եմ տեսնում, կինոթատրոնները վերացրին, որ մի ամբողջ մշակույթ էր:
-Գուցե չունե՞նք հանդիսատես:
-Ո՞վ ասաց` չունենք։ Երբ դեռ ոչ մի բան պարզ չէր, արդեն ծրագրված ձևով քանդեցին կինոթատրոնները:
-«Ոսկե ծիրան»-ի ժամանակ նույնպես դահլիճներ չունենալու խնդրի առաջ ենք կանգնում: Նման հեղինակավոր փառատոնի գոյությունը պետք է ինչ-որ բան փոխեր մեր կինոյի աշխարհում:
-«Ոսկե ծիրանը» լավ երևույթ է, բայց ինձ համար միշտ զարմանալի է այն, որ կինո չունեցող երկիրն այդպիսի շքեղություն, մեծ տոնակատարություն է անում, գոնե դրա հետ միաժամանակ մտածեին կինո ստեղծելու մասին: Շատերը կինո են ստեղծում ինչ-որ տեղից գումար ձեռք բերելով, դեռ լավը չեմ տեսել, որ ասեմ, այ, այսպիսի ֆիլմ կա, որ կարող է օրինակ ծառայել:
-Որպես կինոաշխարհի ներկայացուցիչ, ի՞նչ լուծումներ եք առաջարկում:
-Իմ նպատակը գիտահանրամատչելի ֆիլմ ունենալն է: Խորհրդային ժամանակների հայկական կինոն կար` իր վայրիվերումներով: Լավ ֆիլմեր ստեղծվեցին, Մալյան կար, Դովլաթյան, հետո ավարտվեց այդ դարը` Համո Բեկնազարյանից մինչև Խորհրդային Միության կործանումը: Դրանից հետո կինոն, փաստորեն, ավարտվեց, հիմա մի շրջան է, որ պիտի կինո ունենաս կամ չունենաս: Այս պահին ոչինչ չի երևում, ուղղակի կինոն փրկելու ճիգեր են զգացվում: Ամեն քայլափոխի ոչպրոֆեսիոնալիզմ է, բոլոր ասպարեզներում է Հայաստանում այդպես, մասնագետներ չկան, պրոֆեսիոնալիզմ չկա: Հարկ է ստեղծել գիտահանրամատչելի կինո, որի բազայի վրա թեմաներ առաջ կգան, կստեղծվեն գեղարվեստական ֆիլմեր: Դա է ազգային կինոյի ճանապարհը:

Հարցազրույցը` Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ