«Մարդիկ պարապ վախտի խաղալիք են դարձրել էդ ֆեյսբուքերն ու մյուս «բուքերը», որոնցից ես շա՜տ հեռու եմ»

«Իրատես de facto»-ի հյուրն է Հենրիկ Մալյանի անվան կինոդերասանի թատրոնի դերասան, բեմադրիչ ՄՈՎՍԵՍ ՍՏԵՓԱՆՅԱՆԸ: Նրան հանդիպեցինք իր բեմադրած «Սաստիկ կոմունիստներ» ներկայացման առիթով, և զրույցը ծավալվեց հիմնականում այդ թեմայի շուրջ:

-Մովսես, ամիսներ առաջ Հենրիկ Մալյանի անվան թատրոնի բեմում կայացավ Ձեր բեմադրած «Սաստիկ կոմունիստներ» ներկայացման պրեմիերան` ըստ Լեռ Կամսարի անտիպ թատերգության: Ինչպե՞ս պատահեց, որ բեմադրեցիք հենց Լեռ Կամսարի` հանիրավի մոռացության մատնված այդ տաղանդավոր հեղինակի գործը:
-Տարիներ առաջ ձեռքս ընկավ Լեռ Կամսարի գիրքը: Կարդալով այն` ես զարմացա, որ այդ գործերը ոչ թե բեմադրված, այլ անգամ ընթերցված չեն: ՈՒշադրությունս կանգ առավ այն պատմվածքների վրա, որոնք գրված էին արևելահայերեն: Որոշեցի դրանց հիման վրա բեմականացում անել: Որոշ աշխատանքներ արդեն արված էին, երբ անսպասելի ինձ ծանոթացրին Լեռ Կամսարի թոռնուհու` Վանուհու հետ: Նա ասաց, որ Լեռ Կամսարը մինչ օրս անտիպ պիես ունի: Խոսքը հենց այս` «Սաստիկ կոմունիստների» մասին էր: Ես կարդացի այն, տեսա, որ շատ արդիական հնչողություն ունի, ճիշտ մեր օրերին վերաբերող գործ է: Որոշեցի պատմվածքներից հրաժարվել և բեմադրել այս պիեսը:
-Վանուհին դիտե՞լ է ներկայացումը: Ինչպե՞ս է արձագանքել:
-Դե, դա իրեն պիտի հարցնեք: ՈՒղղակի ասեմ, որ դրական է արձագանքել: Այդ մասին նույնիսկ հեռուստատեսությամբ է խոսել:
-Այո՛, ես հենց այդ հեռուստահաղորդումից եմ տեղեկացել Ձեր բեմադրության մասին, և այսօրվա մեր հանդիպումն էլ դրանից ելնելով եմ ծրագրել: Կխնդրեի հետևյալ հարցին անդրադառնալ. Հենրիկ Մալյանի անվան թատրոնը ժամանակ առ ժամանակ ունենում է արտասահմանյան հյուրախաղեր: Եթե ներկայացվում է «Ցեղի ֆիզիոլոգիան» կամ «Պատմություններ գնացքում»-ը, կարելի է ենթադրել, որ դրսի հանդիսատեսը կընկալի, կսիրի այն: Իսկ ինչպե՞ս կընկալի օտար, սոցիալիզմից, խորհրդային իրականությունից կտրված հանդիսատեսը «Սաստիկ կոմունիստները», ըստ Ձեզ, եթե բախտ վիճակվի այն տանել հյուրախաղերի:
-Մի քիչ կասկածում եմ, որ այս ներկայացումը կընկալեն օտարները: Իհարկե, եթե բեմադրությունն այդ նպատակի համար արվեր, ունենար համապատասխան շեշտադրումներ, մատուցման այլ ձևեր, կարող էր նաև դրսի համար հասկանալի լինել: Բայց այս ձևի մեջ այն արված է հատկապես մեզ համար, մեզ է հասկանալի:

-Մալյանի անվան թատրոնի վերջին երկու ներկայացումները` «Կարոտը» ¥ըստ Հրաչյա Քոչարի համանուն վեպի¤ և «Սաստիկ կոմունիստները», անդրադարձ են ստալինյան տարիներին: Սա այդ տարիների չամոքված, մխացող վերքի սինդրոմի արտահայտությո՞ւնն է, թե՞ ինչ-որ նոստալգիկ տրամադրության դրսևորում` նույն այդ տարիների նկատմամբ:
-Ես կարող եմ խոսել «Սաստիկ կոմունիստների» մասին: Սա ընդդիմախոսություն է միակուսակցականությանը և ընդհանրապես կուսակցականությանը: Ինձ համար կուսակցականությունն ուղղակի անհասկանալի բան է: Չեմ կարծում, որ որևէ կուսակցություն, ինքն իրեն թողած, իմ մասին մտածի, մեկ ուրիշի մասին մտածի առհասարակ: Ես այս բեմադրությամբ իմ քաղաքացիական խոսքն եմ ուզում ասել, ուզում եմ մի քիչ քաղաքացի լինել: Այս նպատակով եմ Լեռ Կամսարի գործը բեմադրել: Եվ, իհարկե, նպատակ եմ ունեցել ներկայացման միջոցով «կարդացնել» Լեռ Կամսարին: Ներկայացումն էլ ընթերցման մի ձև է: Այս գործերը մոռացության մատնելիս մտավորական մարդը պիտի ամոթ զգա: Մտավորականը պիտի փոշիների միջից հանի այսպիսի բաները, պիտի ստիպի մարդկանց ճանաչել դրանք, որովհետև վաղը, մյուս օրն էլ են գլխներիս ինչ-որ օյին խաղալու: Պիտի պատրաստ լինենք, հասկանանք, թե ով է իսկական դրոշակակիրը: Ընթերցողը սա պիտի իմանա, թե չէ այսօր կորցրել է իր դրոշակակրին, իր ուղղորդողին: Ո՛չ դպրոցն է կարդալ սովորեցնում, ո՛չ ինստիտուտը, ո՛չ անձնական շփումներից են ինչ-որ բան սովորում: Մեր սերնդի մարդն ուղղակի ամաչում էր, երբ իր ներկայությամբ խոսում էին ինչ-որ նոր հրատարակված գրքի մասին, որն ինքը դեռ չէր հասցրել կարդալ: Այսօր նման բան չկա:
-Դուք այս թատրոնում թե՛ խաղում եք, թե՛ բեմադրություններ անում: Եվ դեռ 1980 թվականից եք այստեղ, երբ Հենրիկ Մալյանը հիմնադրում էր թատրոնը: Ի՞նչ է պահպանվել այն օրերից, և ի՞նչն է նոր այսօր Մալյանի թատրոնում:
-Միայն ես չեմ այս թատրոնում հիմնադրման օրից: Այդպիսիք շատ են: Ես կարծում եմ, որ էական ոչինչ չի փոխվել, միայն տարիքային առանձնահատկություններ են ի հայտ եկել: Մոտեցումը, ոգին նույնն են` մալյանական: Եվ կարծում եմ` քանի դեռ Մալյանի հետ աշխատած մարդկանցից վերջին մոհիկանը կա թատրոնում, մեծ փոփոխություններ չեն սպասվում: Մենք դեռ քնած ենք: Ինչ-որ նոր բան պիտի արվի թատրոնում: Հեռուստատեսությունը, ժամանակակից էլեկտրոնային միջոցները մեզ արդեն խեղդել են: Ես սա ցավով եմ ասում: Մարդիկ իրենց պարապ վախտի խաղալիքը դրանք են դարձրել` էդ ֆեյսբուքերն ու մյուս «բուքերը», որոնցից ես շա՜տ հեռու եմ: Եվ այս հարցում լավատես չեմ:
-Հեռուստատեսությունը և թատրոնը տասնամյակներ շարունակ շատ համերաշխ գոյակցել են միմյանց հետ: Անգամ հեռուստաթատրոնը, որ շատ կանոնավոր ժամանակացույցով և բարձրորակ ներկայացումներով եթեր էր հեռարձակվում, չէր անջրպետում ակադեմիական թատրոնի և հանդիսատեսի կապը: ՈՒրեմն արժե՞ այսօր մեղադրել հեռուստատեսությանը: Գուցե պատճառը հենց թատրոնի կամ որակական փոփոխություն կրած հանդիսատեսի՞ մեջ է:
-Իհարկե, թատրոնն էլ մեղքի իր բաժինն ունի: Բազմիցս այս մասին խոսվել է: Ինչ-ինչ պատճառներով հանդիսատեսը գնում է ուրիշ ճանապարհներով և մոռացել է թատրոնի ճանապարհը: Երևի թե մեղքը ժամանակինն է: Եվ ոչ ոք ոչինչ անել չի կարող: Երբ անտառն աճում է, փարթամանում, գեղեցկանում, մարդիկ երկու կերպ են դրան արձագանքում: Մի մասը վայելում է այդ անտառը, նրա գեղեցկությունը, բարիքները: Մյուս մասն այդ անտառը կտրելու համար է, նա վայելքի մասին ոչինչ չգիտի: Եվ էստեղ սկսվում է վայելողի ու վայելքից անտեղյակի կռիվը: Մարդիկ կան, որոնց համար ոչ մի նշանակություն չունեն թատրոնը, մշակույթը: Նրանք գաղափար էլ չունեն այդ բաների մասին: Սա բերում է էս կռվին, որը, կարծում եմ, երկար է շարունակվելու: Տա՛ Աստված, որ այս կռվում թատրոնը հաղթի: Բայց կրկնեմ` ես լավատես չեմ:
-Մալյանի թատրոնը երկար տարիներ գտնվում էր շենքային շատ ծանր պայմաններում: Մեկ տարուց ավելի է, որ վիճակը փոխվել է: ՈՒնեք բարեկարգ տարածք, աշխատանքի հարմարավետ պայմաններ: Սրա շնորհիվ ինչ-որ դրական տեղաշարժեր կատարվե՞լ են թատրոնի և հանդիսատեսի փոխհարաբերություններում:
-Իհարկե, ինչ-որ բան փոխվել է: Բայց ասեմ, որ Մալյանի թատրոնը միշտ էլ ունեցել է իր սահմանափակ թվով հանդիսատեսը` բոլոր պայմաններում: Երբ մարդիկ գալիս նայում են մեր ներկայացումներն ու գոհացած հեռանում, մենք մտածում ենք, որ դրսում կտարածեն իրենց կարծիքը, մեզնով կսկսեն հետաքրքրվել նոր արվեստասերներ: Բայց անում ենք հաջորդ ներկայացումն ու տեսնում, որ դահլիճում կրկին նույն պատկերն է, հանդիսատեսի առումով ոչինչ չի փոխվել:
-Գովազդի գործո՞նն է իր դերը կատարում:
-Իհարկե, այդ գործոնը կա: Բայց գովազդելու հարցում առաջնայինը նյութական կարողություններն են: Եթե մենք երեք ներկայացում խաղանք լեփ-լեցուն դահլիճում, կարող ենք մեկի հասույթը տրամադրել հեռուստատեսությանն ու ապահովել մեր գովազդը: Իսկ եթե չունենք այդ հնարավորությունը, ուրեմն մնում ենք անտեսված: Հեռուստատեսության գներն այնպիսի՜ չափերի են հասնում, որ թատրոնը չի կարող նրա ծառայություններից օգտվելու շքեղությունն իրեն թույլ տալ: Եվ ես իմ ներքին կռիվն ունեմ հեռուստատեսության հետ: Թատրոնն անգամ չի կարողանում իրեն անհրաժեշտ հաստիքներ ունենալ: Մենք չափազանց սեղմ հաստիքացուցակով ենք աշխատում թատրոնում: Նույնիսկ յուրաքանչյուրս մի քանի գործ է անում: Ես, լինելով բեմադրիչ, դերասան, կարող եմ բեմի բանվորի հետ աշխատել: Մեկ այլ դերասան կարող է արդուկ անել: Հանդերձապահը կարող է գրիմ անել: Եվ այսպես շարունակ: Մալյան թատրոնն այսպես է աշխատում: Ամեն մեկս աշխատում է իր ձեռքից եկածն անել, առանց մտածելու` դա ի՞ր գործն է, թե՞ ոչ: Լա՞վ է սա, թե՞ վատ, չգիտեմ: Բայց պրոֆեսիոնալ չէ: Այսպիսի դժվարություններ կան մեր աշխատանքում: Եվ սա չի կարող չանդրադառնալ ընդհանուր գործի որակի վրա: Գուցե այլ թատրոններում վիճակն այսքան ծայրահեղ չէ, բայց վերջին տարիներին թատրոնի ընդհանուր վիճակն է բարդացել: Մալյանի թատրոնը վերջին տարիներին ուղղակի ստիպված էր պայքարել իր տեղը պահպանելու համար: Մենք հանուն մեզ էինք պայքարում, ոչ թե ինչ-որ մեկի դեմ: Սա մեր կոչումն է, մեր կյանքն է, և մենք ամեն գնով պիտի այն պահենք: ՈՒրիշ ի՞նչ անենք:
-Շաբաթներ առաջ Դուք իբրև դերասան էիք հանդես գալիս «Կարոտ» ներկայացման մեջ: Ձեզ համար ո՞րն է դերասանի և բեմադրիչի էական տարբերությունը թատրոնում:
-Ես դերասանություն եմ անում անհրաժեշտությունից դրդված: Ցանկացած ռեժիսոր պարտավոր է ինչ-որ չափով դերասան լինել: Իսկ եթե չափազանց անկեղծ լինեմ, պիտի ասեմ, որ թե՛ իբրև դերասան, թե՛ իբրև բեմադրիչ հանդես գալիս ես մի ցանկություն ունեմ, որ լավ լինի իմ ընկերների համար, որ ես նպաստեմ իրենց լավ խաղալուն, լավ բեմադրություն անելուն:

-Այս տարի լրանում է Վահրամ Փափազյանի 125-ամյակը: Թատրոնի միջազգային օրը թատերական գործիչների մի փոքր խումբ այցելել էր Կոմիտասի անվան պանթեոն` հարգանքի տուրք մատուցելու մեծ արտիստին: Ինչո՞ւ էր այդ խումբը սակավամարդ, այն դեպքում, երբ մի աննշան, անցողիկ իրադարձության առիթով մեզանում կարող են իրար գլխի հավաքվել ստվար զանգվածներ:
-Որևէ մեկին մեղադրել պանթեոն չգնալու համար չեմ ցանկանում, բայց վստահեցնում եմ, որ մենք չենք իմացել այդ նախաձեռնության մասին: Եթե մեր թատրոնին տեղյակ պահեին, անհնար է, որ մենք չգնայինք: Եթե Փափազյանի անունը գրում ենք մեծ պաստառների վրա, հիշում, որ նրա 125-ամյակն է, ուրեմն նրա հիշատակը պիտի հարգենք պատշաճ կերպով: Կարծում եմ, որ կազմակերպիչներն են այս հարցում թերացել: Թող սա խանդի դրսևորում չդիտվի, բայց չեմ կարող զուգահեռներ չտանել: Ինչո՞ւ այս կամ այն քաղաքական գործչի հիշատակին նվիրված օրերին բազմության պակաս չի նկատվում, մարդիկ մեծ խմբերով այցելում են շիրիմներին, ծաղիկներ ու ծաղկեպսակներ տանում: Ես չեմ ասում, թե սխալ բան են անում: Բայց եթե մի դեպքում այդպես է արվում, ապա ինչո՞ւ մյուս դեպքում չի արվում: Փափազյանին հարգանքի տուրք մատուցելը մեզնից շատ բան չի խլելու, ընդհակառակը` տալու է:

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Անհամբեր ու սիրով եմ սպասում իր հերթական գրին, ես էդ գրի մշտամնա ընթերցողն եմ
• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»

Մեկնաբանություններ