«Եթե բարձրացնենք քողը, ապա միանգամայն ակնհայտ է դառնում, որ…»
17.01.2020 | 00:31
Կինոյից քիչ թե շատ իրազեկվածը միանգամից անվրեպ կասի՝ ո՛ր ֆիլմից է վերցված վերնագիր ծառայած արտահայտությունը, բայց քանի որ գործ ունենք ահռելի թվով դիլետանտների, կինոյի մեջ կինոյից բացի մնացած ամեն ինչը սիրողների՝ կինոխոպանչիների հետ, ստիպված ենք նրանց համար նշել վերնագրի աղբյուրը՝ «Ոսկե հորթը», որն Իլյա Իլֆի ու Եվգենի Պետրովի համանուն գրական երկի հենքի վրա արված կինոնկար է։ Թվացյալ այս անուղղակի խոսքից արդ անցում բուն նյութին։
ՉԿԱ՛։ ՉԻ՛Ք։ ՆԻ՛ԽՏ
Անցած ամիս «Սինեմա Սթար Դալմա Գարդեն Մոլ»-ում կայացավ Յուսուպ Ռազիկովի «Սուսերով պարը» կինոնկարի երևանյան պրեմիերան։ Աշխարհահռչակ կոմպոզիտոր Արամ Խաչատրյանի մասին կինոպատումը հավելյալ հետաքրքրություն էր առաջացրել նաև նրանով, որ մեր ռուս գործընկերների մասնակցությամբ, ռուսական կինոյում հայ տարրի ակտիվ միջամտությամբ ու նախաձեռնությամբ լրացվելու էր մեզանում առկա խոշոր բաց. խոստովանենք՝ ցավոք, թե՛ հայ, թե՛ համաշխարհային կինոյի մակարդակով հայազգի երևելիների մասին կինոժապավենին պահ տված առանձնապես շատ բան չունենք։ Այս ամենին գումարվող լրացուցիչ գործոն էր և այն, որ մեծանուն կոմպոզիտորի կյանքը, ստեղծագործությունը հրամցնելու էր այլազգի գործիչ, արվեստագետ, ու առանձնապես հետաքրքիր էր լինելու դրսի աչքի ընկալումը, որքան էլ Արամ Խաչատրյանը վաղուց կայացած անմեկնելի մեծություն է, գագաթ։
Սակայն այս ամենից զատ կար և խնդրո մյուս կողմը. համաձայն ռուսական կողմի հետ կնքված պայմանագրի, կինոնկարի ստեղծմանն իր համար խիստ զգալի չափաբաժնով մասնակցել էր և Հայաստանի ազգային կինոկենտրոնը, ինչն անխուսափելիորեն պիտի ենթադրեր ոչ միայն սոսկական ֆիզիկական ներկայություն։ Ընթացքում մենք հարկավ կներկայացնենք, թե ինչ նկատի ունենք՝ «ոչ միայն սոսկական ֆիզիկական ներկայություն» ասելով, սակայն այստեղ զուտ թեթև ակնարկի տեսքով ասենք, որ շնորհիվ Հայաստանի ազգային կինոկենտրոնի գործուն մասնակցության, ժամանակին զգալի ճշգրտումներ մտցվեցին նույն ռուսական կողմի հետ համարտադրությամբ նկարահանած «Սպիտակ» կինոնկարի սցենարի մեջ՝ կանխելով բավականաչափ թյուրըմբռնումներ։
«Իրատես» թերթում 17.12.2019 թվագրությամբ «Երբ դիտարկվում ես որպես որբի գլուխ» վերտառությամբ հոդվածում մենք բավական մանրամասն ենք անդրադարձել պայմանագրով հայկական կողմից կինոնկարին մասհանված գումարի չափին՝ միջանկյալ նշելով, որ այդ հատկացմամբ կատարյալ քաոսային վիճակ էր ստեղծվել 2018-ի համար կինոկենտրոնի հաստատած ավելի քան 40 կինոնախագծին, այն ներկայացնող տեղական ուժերին ֆինանսական աջակցություն տրամադրելու հարցում, անդրադարձել ենք այդ մասհանման գործում երկրի այն ժամանակվա մշակույթի նախարար Արմեն Ամիրյանի թույլ տված անօրենություններին, դրանց վրա կինոկենտրոնի տնօրենի ժ/պ Շուշանիկ Միրզախանյանի աչք փակելու առեղծվածին։
Օրենքի ու օրինականության շահերը պաշպանող մարմինների դիտանկյունից մենք վերոնշյալ հոդվածում ուշադրության արժանի այլ բաներ էլ էինք նշել, սակայն, որպես կինոկենտրոնի աշխատակից, որպես այս երկրի քաղաքացի, մեր բուռն վրդովմունքն էր առաջացրել և այն, որ կինոնկարի ստեղծման կամ նրա ամբողջացման համար հատկացված գումարի դիմաց լուսագրերում կարդում ենք ընդամենը հետևյալը՝ «Մարս մեդիա» ինտերթեյմնթն ու DMH ստուդիան ներկայացնում են «Ֆլագման» կինոընկերության արտադրության «Սուսերով պարը» կինոնկարը»։ Ասացեք, խնդրեմ, մեջբերվածում կինոնկարը ներկայացնելու ու արտադրելու վերաբերյալ Հայաստանի, Հայաստանի ազգային կինոնկենտրոնի մասին որևէ հղում նշմարեցի՞ք, տեսա՞ք։ Սուտն ու կեղծիքը կյանքի նորմա դարձրած մարդկանց համար հատուկ նշում եմ՝ լուսագրերում ընդգծվածից վերև եղած հիշատակումներն աչքս չկոխեք։ Ես ավելի քան պարզ, հստակ ասում եմ՝ կինոնկարի ներկայացման ու արտադրության վերաբերյալ Հայաստանի կամ Հայաստանի ազգային կինոնկենտրոնի մասին որևէ հղում կարդացի՞ք, տեսա՞ք։
Բացում ենք Kinopoisk.ru կայքը ու փորձում հիշյալ կինոնկարի առնչությամբ Հայաստանի կամ Հայաստանի ազգային կինոնկենտրոնի մասին գոնե այստեղ հիշատակում գտնել (տես՝ կայքից արված լուսանկարը)։
Դարձյալ չկա՛։ Չի՛ք։ Նի՛խտ։
Ես բարձրագույն կրթության զույգ վկայագիրս մի կողմ դրած, անձս հայտարարելով տարրական գրագիտության հետ աղերսներ ոչ միայն չունեցող, այլև նույնքան տարրական բաները տեսնելու ունակությունից զրկված մարդ՝ ուզում եմ այս պարագայում արդեն կինոկենտրոնի տնօրենի ժ/պ Շուշանիկ Միրզախանյանին հարցնել՝ վերոհիշյալների մեջ Հայաստանի, Հայաստանի ազգային կինոկենտրոնի մասին Դուք, տիկին, որևէ հիշեցում, հիշատակում տեսնում ե՞ք, եթե առհասարակ Ձեզ հետաքրքրում են Հայաստանը, նրա ազգային կինոկենտրոնն ու հայ կինոն. առաջինը՝ որպես հայրենիք, երկրորդը՝ որպես մշակութային հաստատություն, երրորդը՝ որպես մշակութային երևույթ։ Աջակցելու կարգով ասեմ՝ կարող եք և չպատասխանել, քանզի Ձեր չձեռնարկած քայլերն այդ մասին արդեն իսկ խոսունից խոսուն են։ Սակայն այս դեպքում, շատ կներե՜ք, օրակարգային է դառնում մյուս առանցքային հարցը՝ որտե՞ղ են մեր փողերը։
ՈՐՏԵ՞Ղ ԵՆ ՄԵՐ ՓՈՂԵՐԸ
Համաձայնեք, որ մենք այս հարցը Ձեզ տալու իրավունքն ունենք, քանի որ վերն արված ավելի քան առարկայական հիշատակումներով (կինոնկար և կայք) ստացվում է, որ «Սուսերով պարի» հետ կինոկենտրոնը փաստացի կապ չունի, ինչպես, օրինակ, կապ չունեն Չինաստանը, Հնդկաստանը, Ճապոնիան, որոնց անունները ևս չկան ֆիլմարտադրողների ու ներկայացնողների ցանկում։ Փողի հիշատակման առնչությամբ հարկավ մենք կարող էինք այդքան էլ ճակատային չլինել ու օգտվել հայտնի կինոնկարից քաղաքացի Կորեյկոյի համար հատուկ բարձրաձայնած «Պոլտավայից սովյալ Պովոլժիե մեկնող պարենամթերքով լի երկաթուղային գնացքի» անհետացման հարցի հայտնի ձևակերպումից, սակայն հեգնանքը հասկանալո՛ւ համար անգամ իմացական համապատասխան մակարդակ պիտի ունենալ։
Եվ այնուամենայնիվ անհույս լավատեսությամբ փորձեմ ճշտել՝ վիրավորական շեշտե՞ր են ասածիս մեջ հնչում։
Համամիտ չեմ ու իմացական բավարար մակարդակ ունենալու Ձեր հնարավոր առարկմանն այսպես հակադարձեմ. Ձեզ համար` ո՛չ, սակայն ինձ համար չափազա՛նց վիրավորական է, որ ոլորտը համակարգող նախարարին հրավիրում եք ֆիլմի պրեմիերային ու դեմ տալիս հայախոս հնչող կինոյի այլալեզու լուսագրեր՝ բնազդական ընկալման մակարդակով թաքնվելով փաստի հետևում, որ մեծանուն երաժշտահանի անունն ու հեղինակությունը կլլել կտան, կկոծկեն ֆիլմին առնչվող բոլոր վրիպումները, հնարավոր ստվերոտ կողմերը։ Մինչդեռ թույլ տվեք հարցնել՝ սա պետական լեզվի ի՞նչ ոտնահարում է, այն էլ` բուն հայրենիքում, և այդ ո՛վ է Ձեզ այդ իրավունքը տվել՝ սեփական անձը վեր դասելու երկրի Սահմանադրությունից։
Ի դեպ՝ իմացական մակարդակի մասին։
ԲՈՒՐԴ ՉԲԽԵԼՈՒ ՄՈԼՈՐՈՒԹՅՈՒՆԸ ԿԱՄՏԱՐՐԱԿԱՆ ՉԻՄԱՑՈՒԹՅԱՆ ԱՐԴՅՈՒՆՔԸ
Մինչև կինոնկարի հերոսի շուրթերին արտահայտությունը դնելը, որ ինքը մտածում է հնչյունների մակարդակով, «Սուսերով պարի» հեղինակներն օգտվում են ուղղակի կամ անուղղակի երկու հղումից։ Ֆիլմը սկսվում է բուրդ չբխելու բավական տևական ցուցադրումով, իսկ միջնամասում նույնքան տևական հնչում է գնացքի անիվների ձայնը, որից գրեթե անմիջապես հետո ունկնդիրն ենք դառնում «Սուսերով պարի» երաժշտության հնչմանը։
Կինոնկարի հեղինակների ակնարկն առավել քան թափանցիկ է, առաջարկված պարզունակ վարկածի մեջ գոյության իրավունք միանգամայն ունեցող, եթե նրանց չիմացության պատճառով իրականում հարվածի տակ չառնվեր հայ երաժշտարվեստի հետ մեծագույն կոմպոզիտորի խորքային կապը, չլիներ «Սուսերով պարի» հղացման ու դրա սկզբնաղբյուրի մասին իր իսկ՝ Արամ Խաչատրյանի վկայությունը, որը բացառիկ բովանդակային կշիռ է հաղորդում այդ տիտանական անձնավորությանը՝ ավելի ու ավելի ընդգծելով նրա նույնքան տիտանական մեծությունն ու ազնվությունը։ ՈՒ որքան էլ Շուշանիկ Միրզախանյանին ի մասնավորի կարող է տարօրինակ թվալ, այդ վկայությունը հնչել է հենց հայկակա՛ն կինոյում, իսկ շատ ավելի կոնկրետ, եթե նրան իրապես հետաքրքրում է, 2018-ին «Հայկ» կինոստուդիայում ստեղծված «Ասատուր» կինոնկարում։ Ինչու ենք ասում՝ տիկնոջը տարօրինակ կարող է թվա՞լ։
Սակայն եղածն ինչպե՞ս այլ կերպ որակել, երբ փաստն ուղղակիորեն պտտվում է հենց նրա անձի շուրջ։ Ռուբեն Գևորգյանցի թեթև ձեռամբ այդ հենց նա է «Հայկ» կինոստուդիայի կադրերից՝ այնտեղից Ազգային կինոկենտրոն սահանցումով (հանգուցյալը տիկնոջը ժրաջանորեն իր անբաժան բաղկացուցիչն էր դարձնում), «Հայկ» կինոստուդիայում «Ասատուր» կինոնկարին կյանք տված ռեժիսոր Գրիգոր Հարությունյանը Շուշանիկ Միրզախանյանի՛ ամուսինն է։ Լա՜վ, ասենք թե ընդհանուր կրթական բաց է «Սուսերով պարի» ծագումից տիկնոջ անիրազեկությունը, սակայն նա ամուսնու նկարահանած կինոնկարն է՞լ պատվից ցածր կամ ավելորդություն է համարել դիտել։ Ի՞նչ է, նույնիսկ տանն արվեստագետ ունենալու առկայությո՞ւնը չի հանգեցրել նրա իմացականի ավելացմանը գոնե այն ոլորտից, որի ղեկին է հայտնվել։ Սակայն զարհուրելին նաև այն է, որ իր հավաքական իմացության մեջ նույն անիրազեկությունը, նույն մարտնչող չիմացությունն է և նրա ձևավորած գեղխորհրդի մոտ, գեղխորհուրդ, որի կազմավորումն արդեն իսկ պարզ է ինչ սկզբունքով է արվել՝ արդյունքում «հունցելով» ու «հնձելով» նման ապշեցուցիչ կադրային քաղաքականություն:
Այս ամենն այսպես հաստատապե՛ս չէր լինի, եթե տիկինը չինքնամեկուսանար կոլեկտիվից, իրեն չշրջապատեր «լուսե» գլուխներով, իմացության ունեցած «մասիսված» դիրքերից մեկ-մեկ էլ իրեն վեհանձնորեն թույլ տար ականջալուր լինել նրանց, ովքեր, ի հաշիվ իրենց հիմնավոր կրթության ու հետևողական ինքնազարգացման, առավել տեղեկացված են իրողություններից, արվեստից, գրականությունից, կինոյից, և կկանխվեին նման թյուրիմացությունները (ահա թե նաև ինչու էինք վերևն անում «Սպիտակ» կինոնկարի ստեղծման պատմությունը)։ Սակայն նման կերպ վարվելու համար պիտի…
Եթե մենք այստեղ կախման կետերով չառկախենք մեր խոսքը, կստացվի, որ կոնկրետ «Սուսերով պարը» կինոնկարի անդրադարձից անցում ենք անելու այլ բաների, որտեղ, ի թիվս բազմաթիվ խնդիրների (դրանք այնքա՜ն շատ են, որ այստեղ դրանց բարձրաձայնումը կգերծանրաբեռներ նյութը, ուստի կանդրադառնանք առանձին հրապարակումով- Մ.Հ.) մեջտեղ կգան փաստեր, թե ինչպես տիկին Միրզախանյանի ուղղորդմամբ փորձ է արվում կեղծելու հայ կինոյի պատմությունը, ինչպես կարելի է խճճվել սեփական չիմացության բավիղներում ու վերջնականապես մոլորվել ազգայինի ու համամարդկայինի շուրջ դատողություններում՝ ներկայանալով որպես կասկածելի իմացական մակարդակ ունեցող՝ հավասարապես վարկաբեկելով, ծիծաղի առարկա դարձնելով թե՛ սեփական անձը, թե՛ կինոկենտրոնը։
Կարծում եք` այս ամենը հենց այնպես ասվող, տակը հիմքեր չունեցող բանե՞ր են։
Ի դժբախտություն տիկնոջ՝ նա այս ամենի մասին անջնջելի հետքեր է թողել լրատվամիջոցներում։ Շատ չտարածվելու համար բավարարվենք երկու օրինակի հիշատակումով։
ԱԶԳԱՅԻՆԻ ՈՒ ՀԱՄԱԶԳԱՅԻՆԻ ԸՆԿԱԼՄԱՆ «ԽՈՐԻՄԱՍՏ» ԴԵԳԵՐՈՒՄՆԵՐՈՒՄ
2018-ի փետրվարի 18-ի թվագրությամբ «Հայկական ժամանակում» «Անավարտ մնացած երկու ֆիլմի կտրամադրվի լրացուցիչ ֆինանսական աջակցություն. «Միրզախանյան» վերտառությամբ հարցազրույցում իրեն ակնհայտորեն շփոթելով կառավարության հետ՝ Շուշանիկ Միրզախանյանը հաղթականորեն զեկուցում է, թե կինոնկենտրոն իր գալով՝ նոր կազմավորված գեղարվեստական խորհրդի հանգամանալից քննարկման արդյունքում որոշվել է նախորդ տարիներից «անավարտ մնացած կինոնախագծերից երկուսը` Միքայել Դովլաթյանի «Սողանքն» ու Արամ Շահբազյանի «Չնչիկը» ավարտին հասցնելու համար պետության կողմից լրացուցիչ ֆինանսական աջակցություն տրամադրել»՝ ընդհանուր իմացական կրթության բացակայության պատճառով այդպես էլ չհասկանալով, որ ոչ ինքը, ոչ էլ իր կազմավորած գեղխորհուրդը նման լիազորություն չունեն ու չեն կարող ունենալ, քանզի խնդիրը կառավարության իրավասության հարց է, որն այն քննության է առնում՝ հիմք ունենալով նախարարի միջնորդությունը, նախարարի կողմից հարցի բարձրաձայնումը։
Այս նույն հարցազրույցում լրագրողի «Ինչու՞ որոշվեց, որ հենց այդ երկու ֆիլմերը պետք է ավարտին հասցվեն» հարցին ի պատասխան, տեսեք փիլիսոփայական ի՜նչ դեգերումների մեջ է ներքաշվում ու ներքաշվելով անհուսալի խրվում մեր արգո Շուշանիկ Միրզախանյանը՝ շաղ տալով մտքի մեկը մեկից շողշողուն «գոհարներ» (մեջբերում ենք բառացի- Մ.Հ.). «Իրականում շատ կարևոր է ֆիլմերում պահպանել ազգայինը, որը համամարդկային արժեք ունի, և մանավանդ լավ է, երբ դրանք արժևորվում են միջազգային կինոփառատոներում, դառնում են եկամտաբեր` մտնելով տեղական և արտասահմանյան կինովարձույթ: Այս դեպքում երկու ֆիլմերն էլ իդեալական տարբերակ են, և հուսով եմ, որ մեր գեղխորհուրդը հետագայում էլ կաշխատի հենց այս սկզբունքով: «Չնչիկ» ֆիլմի հիմքում իրական մի դեպք է, որը պատահել է Հայաստանի գյուղերից մեկում: Երիտասարդ աղջկա հայրը սպանել էր իր դստերը, որը համարձակվել էր առանց օրինական ամուսնանալու հղիանալ: Վախենալով, որ իր ընտանիքը կարող է ադաթով ապրող համագյուղացիների մոտ ծիծաղի արժանանալ, ընտանիքի հայրը գերադասել էր առանց ավելորդ աղմուկի «ջնջել» իր դստեր հետքը: Իսկ «Սողանքը» գրավիչ արտաքինով 40-ամյա երիտասարդի մասին է, որը ցանկանում է ընտանիք կազմել հետաքրքիր ու հմայիչ կնոջ հետ, ցանկալի է օտար լեզվի իմացությամբ: Թերթին տված հայտարարությունն էլ հանդիսանում է այն անկյունաքարը, որի շուրջը զարգանում է «Սողանք» ֆիլմի սյուժեն»:
Ինչ ասեմ։ Եթե «առանց օրինական ամուսնանալու հղիանալու» փաստն են կինոկենտրոնի տնօրենի ժ/պ-ն ու նրա կազմավորած գեղխորհուրդը դիտարկում որպես համամարդկային արժեք ունեցող ազգային արժեք և կամ «վախենալով, որ իր ընտանիքը կարող է ադաթով ապրող գյուղացիների մոտ ծիծաղի արժանանալ, ընտանիքի հայրը գերադասել էր առանց ավելորդ աղմուկի «ջնջել» իր դստեր հետքը» փաստն է վերը հիշված տանդեմն ընկալում ազգայինի արժեք ունեցող համամարդկային արժեք, ուրեմն հայ կինոն ոչ թե մահամերձ է, այլ նման անձանց, նրանց հովանավորների ու ձայնափողերի թեթև ձեռամբ արդեն իսկ վաղուց հուղարկավորված, խնամքով հողին ի պահ հանձնված։
Սակայն ողբերգությունն ու զավեշտը միայն սրանք չեն։ Շատ ավելի խոշոր ողբերգությունն ու զավեշտն այն են, որ ճակատագրի հեգնանքով սույն տիկնոջն է վերապահվել կինոկենտրոնի նոր կառուցվածքի կազմավորումը, հաստիքային այն բազայի ձևավորումը, որը պիտի համակարգի ու իրականացնի կազմակերպության գործունեությունը։ Դե եկեք ու, խեղճ Համո Բեկնազարյան, հայ կինոյի մնացյալ երախտավորներ, փրկության ելքի հուսակոտոր որոնումներում անզորությունից ապաստան մի փնտրեք… գեհենի բոցերում։
Մարտին ՀՈՒՐԻԽԱՆՅԱՆ
Լուսանկարներ
Հեղինակի նյութեր
Մեկնաբանություններ