Կյանքը կանգ է առել, ժամանակը՝ ոչ
03.04.2020 | 00:03
Չգիտեմ դուք ոնց, ես հոգնել եմ ամեն օր մահվան համաշխարհային վիճակագրություն կարդալ, գերադասում եմ իմանալ ապաքինվածների թիվը: Ես կամ անուղղելի լավատես եմ, կամ անուղղելի բթամիտ, որովհետև համոզված եմ, որ համընդհանուր վտանգի դեպքում ընթացիկ խնդիրները անկարևոր են, պետք է միասին վտանգը վերացնել, հետո վերադառնալ ընթացիկին: Ընկերս գրել էր. «Կյանքը կանգ է առել, ժամանակը՝ ոչ»: Թվացյալ է՝ կյանքը կանգ չի առել, կյանքն ինքը ժամանակ է:
Իբրև անուղղելի լավատես համոզված եմ, որ այս ամենը ավարտվելու է ավելի արագ, քան պատկերացնում ենք, մենք դուրս ենք գալու փողոց, եղրևանիներ ենք գնելու ու ձուլվելու ենք անկրկնելի բույրին, խելահեղ գեղեցիկ երկնքի տակ ապրելու ենք, գժվելու ենք ու գժվացնելու ենք մեր հարազատներին ու ընկերներին՝ մեր անկանխատեսելի պահվածքով՝ ինչպես միշտ:
Իբրև անուղղելի բթամիտ՝ ես նաև համոզված եմ, որ բոլորս պիտի այսպիսին լինենք:
Բայց՝ չենք: Կորոնավիրուսի հայելին ցույց է տալիս, որ մեր մեջ homo politicus-ը գերազանցում է homo sapiens-ին, իմա` չի զգում ու չի հասկանում, որ պանդեմիան համընդհանուր աղետ է, չի եկել, որ ինչ-որ մեկին օգնի, ինչ-որ մեկին խանգարի: Չի հասկանում, որ պանդեմիան միջոց չէ՝ սեփական հարցերը լուծելու, վտանգ է, աղետ, չարիք, որ պիտի ոչնչացնել՝ ապրելու համար:
Տեղեկատվության հորձանքի մեջ գերակշռում է նեգատիվը, աշխարհի բոլոր լրատվամիջոցները բազմացնում են նեգատիվը՝ դարձնելով հաղթական ու անհաղթ: Դա ընդհանրական սխալ է: Չինաստանը մաքրվում է վարակից, Իտալիայում, Իսպանիայում վարակի տարածումը չի նվազում, նվազում են մահերը, ու դա հրաշալի է: ԱՄՆ-ը դիմադրում է: Հայաստանն էլ է դիմադրում: Մեզնից ամեն մեկը ունի դիմադրության իր ձևն ու մակարդակը, ու դա բնական է: Homo sapiens-ը ինձ պարտադրում է մի վարքագիծ, homo politicus-ը` այլ: Տեղ-տեղ նրանք համամիտ են, տեղ-տեղ հակառակ կարծիքն ունեն: Homo sapiens-ը ասում է՝ մնա տանը, չվարակվես ու չվարակես՝ քո առաքելությունը ժամանակի այս շրջանի մեջ այդքանն է, բայց homo politicus-ը առարկում է՝ մտածելը շքեղություն չէ, բնական գործընթաց է: ՈՒ քանի որ բնական գործընթաց է, բնական է հարցեր տալը: Օրինակ՝ ՀՀ վարչապետը պանդեմիայի հետևանքներից համոզվե՞ց, որ պետք է տնտեսության կառուցվածք փոխել: Զբոսաշրջությունն ու սպասարկման ոլորտը օբյեկտիվորեն փլուզվում են առաջինը: Ֆորս մաժորը առաջինը ընթացիկն է ոչնչացնում: Պե՞տք է վերականգնել: Իհարկե: Բայց սա անհերքելի ապացու՞յց չէ, որ պետությունը պետք է արտադրությունը զարգացնի, ոչ թե գումարները փոշիացնի պարգևավճարների ու ֆլեշմոբերի վրա: Մենք հնարավորինս ջանում ենք ուրիշ պետություններից գնել թեստեր ու թոքերի օդափոխման սարքեր, ինչու՞ չենք ունեցել մեր արտադրությունը: Ինժեներնե՞ր չունենք, տեխնոլոգիանե՞ր չունենք: Ի՞նչ ենք արել, որ ունենանք: Հիմա չէ, առաջ: Առողջապահության նախարարը պատասխանատու է առողջապահության կազմակերպման համար, նախկինները մեղավոր են, սխալ են, գույք պարտքի դիմաց՝ հզորությունները օտարել են, տնտեսական հեղափոխության մեջ չկա՞ր առողջապահական արտադրություն: Թե՞ գործն ավարտվում էր միայն ՓԱԿԵԼՈՎ, մեկ էլ՝ ծխելու դեմ պայքարով: Արսեն Թորոսյանը փակում էր՝ ինչ աչքով ընկնում էր: «Անարդյունավետության» պատճառով: Ֆորս մաժորը կավարտվի, կփոխվի՞ նրա մտածելակերպը, թե՞ այսքանից հետո էլի կմեղադրի բժիշկներին ու յուրայիններով իրեն շրջապատելով՝ ասպարեզից դուրս կմղի փորձառուներին ու հեռանկարայիններին: Նա միակը չէ: Դա տրենդ է բոլոր ասպարեզներում՝ «Լավագույն ավանդույթները շարունակվում են» սկզբունքով:
Հընթացս պանդեմիայի դեմ պայքարի նորանոր ձևերի փնտրտուքի մեջ վարչապետը ժամանակ կունենա՞ մտածելու, որ ԻՐԱՎԻՃԱԿ Է ՓՈԽՎԵԼ: Ինքնաբերաբար առաջանում են խնդիրներ, որ ինքը հարկադրված է լուծել: Օրինակ՝ այս գարնանը, գուցե ամռանն էլ տրանսֆերտներ չեն լինելու, ոչ միայն դրսից փող չի մտնելու, այլև՝ հազարավոր մարդիկ երկրից դուրս չեն գալու, նրանց աշխատանք է պետք: Ճգնաժամի չինական հիերոգլիֆի հակառակ կողմը՝ ՀՆԱՐԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆԸ, դա է: ՈՒ հնարավորությունը այսօր պետության աջակցությունն է արտադրողին:
Նոր արտադրություններ ստեղծողին, նոր աշխատատեղեր ստեղծողին: Հրաշալի է, որ Վրաստանի վարչապետ Գեորգի Գախարիան հայտարարել է՝ կառավարության որոշմամբ՝ բոլոր բաժանորդների փոխարեն, որ սպառում են ավելի քան 200 կՎտ էլեկտրաէներգիա և ավելի քան 200 խմ բնական գազ, պետությունը կվճարի 3 ամսվա վճարները: Նաև՝ աղբահավաքության, նաև` ջրի: Նա նշել է, որ կորոնավիրուսային համավարակը ծանր հարված է տնտեսությանը, կարող է առաջացնել աշխատատեղերի կորուստ, և կառավարությունն ամեն ինչ անելու է բնակչությանը պաշտպանելու համար: Պանդեմիայի հետևանքների վերացման մեջ աշխարհի երկրները երկու մասի են բաժանվում՝ ԱՄՆ-ը, Ֆրանսիան, Մեծ Բրիտանիան, Սերբիան, Հնդկաստանը, գուցե նաև այլ երկրներ, բնակչությանը միանվագ գումար են տալիս՝ կենցաղային ծախսերի ու սոված չմնալու համար: Այդ գումարները արագ վերադառնում են պետությանը՝ պահելով սպառման շուկան ու արտադրությունը: Մյուս մասը փորձում է արտադրությունը պահել, որ մարդիկ աշխատանք չկորցնեն, բայց օրեցօր խստացող կարանտինի պայմաններում աշխատելը դառնում է ապրիորի ու վտանգավոր:
Իմ ներսի homo politicus-ը ինձ համառորեն հարցնում է՝ ժամանակը չէ՞, որ փոխվի կառավարության կառուցվածքը: Ֆորս մաժորը ունի իր պարտադրանքները, չի կարող երկիրը նախկին կանոններով կառավարվել ու վերականգնել է պետք նախարարությունները, որ չհիմնավորված փակվել էին: Օրինակ՝ գյուղատնտեսությանը, օրինակ՝ արդյունաբերությանը, օրինակ՝ էներգետիկայի: Օրինակ՝ մշակույթի: Նկատե՞լ եք, որ ոչ վարչապետը, ոչ պարետը, ոչ նախարարը ոչ մի խորհրդակցության, ոչ մի նիստի ժամանակ դեռ չեն անդրադարձել կոնկրետ մշակույթին ու մշակույթի մարդկանց:
Բացի՝ ընդհանրական որոշումները՝ փակվել են թատրոնները, համերգասրահերը, ցուցասրահները, և այլն, և այլն: Ինչպե՞ս են այսօր ապրում նրանք ու ինչպե՞ս են դիմանում: Պետության համատարած անտարբերությանը նրանք պատասխանում են իրենց համատարած անտարբերությամբ՝ փայտը երկու ծայր ունի: Մնացորդային վերաբերմունքը մշակույթին փաստացի մեր կյանքից դուրս է մղել մարդկանց, որ պետության անձնագիրն են ցանկացած երկրի համար: Բայց ոչ Հայաստանի: Ինչու՞ ոչ ոք՝ ոչ մի գրող, նկարիչ, դերասան, երաժիշտ, գիտնական իր պարտքը չի համարում դիմել բոլորիս քաջալերանքի, հույսի ու «ձախորդ օրերը կուգան ու կերթան»-ի խոսքով: Որովհետև ոչ ոք չի համարում, որ իր խոսքը պետք է, կարևոր է, ազդեցություն կունենա, սպասված է: ՈՒ դա դաժան է բոլորիս համար: Դաժան պատասխան է ոչ թե իշխանությանը, այլ մեզ, որ համաձայնել ենք իշխանության որոշումներին: Չենք դիմադրել, չենք պահանջել, չենք ապացուցել, որ սխալ է: Եվ ոչ միայն մշակույթի հարցում:
Ամերիկացի միլիարդատեր, Tesla և SpaceX ընկերությունների տնօրեն Իլոն Մասկը հիվանդանոցներին արհեստական շնչառական համակարգեր է անվճար տրամադրում։ «Մենք հավելյալ համակարգեր ունենք, որ ամբողջ աշխարհով մեկ հիվանդանոցներին կառաքվեն: Սարքերի և առաքման համար որևէ գումար չի գանձվի։ Միակ պահանջն այն է, որ սարքավորումներն անմիջապես օգտագործվեն հիվանդների համար և պահեստներում չմնան: Խնդրում եմ՝ ինձ կամ @Tesla-ին տեղեկացնել»,- գրել է Մասկը: Lamborghini-ին հայտարարել է, որ վերազինում է որոշ արտադրամասեր՝ բժշկական դիմակներ արտադրելու համար: Գործարանը մեկ օրում կարտադրի 1000 բժշկական դիմակ և 200 պաշտպանիչ էկրան: Ֆրանսիայի օծանելիք արտադրող ընկերությունները միավորվել են ու անտիսեպտիկներ են արտադրում, «Պեռնո Ռիկարը» նրանց 70000 լիտր սպիրտ է նվիրել: Ֆրանսիայի կուտյուրեներն ու բարձր մոդայի տերերը միավորել են արտադրությունները՝ դիմակներ, խալաթներ ու բուժաշխատողների, ոստիկանների համար անհրաժեշտ հանդերձներ են կարում: Համազգային միասնությունը դա է՝ երբ ազգովին, առանց ես ու դու-ի, միասին, պայքարում են, որ օր առաջ ֆրանսիացիները դադարեն մեռնել ու վերադառնան իրենց կյանքին: Դա է պայքարի ձևը, վաղը, երբ պանդեմիան ավարտվի, նրանք նորից են փողոց դուրս գալու՝ դեղին կամ չգիտեմ ինչ գույնի ժիլետներով ու իշխանության բարեփոխումների դեմ են բողոքելու, բայց այսօր անում են՝ ինչ կարող են, ինչպես ու ինչքան կարող են:
Իմ միջի homo politicus-ը ուրախանում է, որ հենց այս օրերին Արցախում եղան ընտրություններ: Իմ homo politicus-ը բնավ չի զարմանում ու անգամ չի զայրանում, որ Մինսկի խմբի համանախագահները՝ «ի գիտություն են ընդունել այսպես կոչված «ընդհանուր ընտրությունները», որոնց առաջին փուլը տեղի ունեցավ մարտի 31-ին»։ Չի զարմանում ու չի զայրանում, որ Ադրբեջանի խայտառակ ընտրությունները «այսպես կոչված» չէին, Արցախինը էին: Չի ուրախանում, որ համանախագահները, համենայն դեպս, «ղարաբաղյան հակամարտության համապարփակ կարգավորման կոնտեքստում ընդունում են Ղարաբաղի բնակչության դերը իր ապագան որոշելու հարցում համանախագահների՝ մարտի 9-ի հայտարարությունում տեղ գտած սկզբունքներին և տարրերին համապատասխան»։ Չի տխրում, որ «համանախագահներն ընդգծում են, որ Լեռնային Ղարաբաղը չի ճանաչվել որպես անկախ և ինքնիշխան պետություն ոչ համախագահ երկրների, ոչ էլ որևէ այլ պետության կողմից։ Հետևաբար համախագահները չեն ընդունում այդ «ընտրությունների» արդյունքները որպես Ղարաբաղի օրինական կարգավիճակի վրա ազդող գործոն, և ընդգծում են, որ արդյունքները չեն կարող որևէ կերպ կանխորոշել Ղարաբաղի վերջնական կարգավիճակը կամ ղարաբաղյան հակամարտության երկարատև և խաղաղ կարգավորման համար ընթացող բանակցությունների ելքը»: Բայց իմ homo politicus-ը ուզում է հարցնել՝ դուք ի՞նչ եք առաջարկում, անկախ պետության գոյության ի՞նչ տարբերակ կա՝ առանց ընտրությունների: ՈՒ իմ homo politicus-ը ուզում է հակադարձել՝ հենց էլ ընդունում եք արդյունքները, հենց էլ այդ արդյունքները կանխորոշում են թե Արցախի կարգավիճակը, թե Արցախի հարցի լուծումը: Պարզապես դուք չեք այդքան հասունացել, որ ընկալեք: Իմ homo politicus-ը նույն կերպ է վերաբերվում ԵՄ հայտարարությանը, որ համարյա նախատիպն է համանախագահների հայտարարության: Բնավ զարմանալի չէ, որ Թուրքիան է դատապարտում Արցախում ընտրությունները, իսկ ո՞վ էր Անկարային հարցնում՝ ճանաչու՞մ է, չի՞ ճանաչում «անօրինական ընտրությունները», երբ նույնիսկ դիվանագիտական հարաբերություններ չկան, ու Թուրքիան շարունակում է անպոչ գդալի իր դերը: Արցախն իր ճանապարհով է գնում՝ Ազգային ժողովում կլինեն 5 կուսակցություններ: Նախագահը կընտրվի երկրորդ փուլով՝ առավելագույն ձայներ հավաքած երկու թեկնածուներ Արայիկ Հարությունյանն ու Մասիս Մայիլյանը, իրենց հավակնությունները կհաստատեն: Իսկ ընդհանրապես՝ ինչքան պատրանքներ ջուրն ընկան, ու ինչ անակնկալներ արցախցին ինքն իրեն մատուցեց մրցակցային ընտրություններում, դեռ կերևա:
Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ
Հ.Գ. Իմ homo politicus-ը հուշում է, որ վարակակիրների թվով հազարն անցնելու ենք, չվախենաք: Չվախենաք Մարզահամերգայինի դատարկ մահճակալների պատկերից, պարզապես առողջապահության նախարարը պարտավոր է իմանալ՝ մահճակալները միջնորմներով պետք է հերմետիկ մեկուսացվեն: Պարետը նոր սահմանափակումներ կմտցնի, բայց ոչ մի պարետ չի կարող արգելել մտածել: Cogito, ergo sum՝ «Մտածում եմ, ուրեմն կամ»: Ձեզ Ռենե Դեկարտ զգացեք, օգնում է: Մանավանդ ապրիլի սկզբին, երբ լրանում է 2016-ի քառօրյայի 4 տարին ու բոլորիս ձգում է Եռաբլուրը: Հիշատակի ձեր մոմը այս տարի վառեք իբրև ԿՅԱՆՔԻ մոմ: Հիշատակի ձեր խունկը ծխացեք ու հարազատի կորուստը տանը մխացեք: Նրանք հենց այս ՏՈՒՆՆ են պաշտպանել, տանն ապրելու մեր հնարավորությունը, ու մենք ապրելով ենք նրանց կյանքը հավերժացնում: Չվախենաք: Կյանքը ժամանակ է, ժամանակը կանգ չի առնում երբեք: Ողջ լերուք՝ սյուրվիվալիստները հաղթում են նույնիսկ ժամանակին: Պատվիրանը նույնն է՝ չվարակվեք ու չվարակեք:
Հեղինակի նյութեր
Մեկնաբանություններ
Ասում են...
.
.
-
Ասում են Ռուսաստանի նախագահ Պուտինը Զանգեզուրի միջանցքի մասին ոչ մի նոր բան չի ասել Ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմից հետո, որն ավարտվել է 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի հայտարարությամբ։ Միևնույն ժամանակ, հայտնի չէ, թե այս հարցում Հայաստանը, Ադրբեջանը, Իրանը, Ռուսաստանն ու Թուրքիան ինչպես են «ընտելանալու» միմյանց:
-
Ասում են… Ռուսաստանի տարածքին հեռահար ճշգրիտ զենքերով հարվածներ հասցնելու հնարավորություն ՈՒկրաինայի ԶՈՒ-ն չունի, հետևաբար, եթե հայտարարվում է, որ ՈՒկրաինային թույլատրվում է նման հարվածներ հասցնել, ապա դա նշանակում է, որ ՆԱՏՕ-ն ուղիղ մտնում է կոնֆլիկտի մեջ Ռուսաստանի հետ
-
Ասում են… Վլադիմիր Պուտինի այցն Ադրբեջան պատմական իրադարձություն էր, քանի որ այն նշանավորեց Հարավային Կովկասում Ռուսաստանի գլխավոր դաշնակցի փոփոխությունը։ Ավելի քան 30 տարի Հայաստանն այդպիսի դաշնակից էր, բայց հիմա որոշել է անցնել Արևմուտքի կողմը՝ ներառյալ Ֆրանսիան, ԵՄ-ը և ԱՄՆ-ը
-
Նիկոլն արգելել է իրեն նկարել Արարատների ֆոնին Ըստ մերձնիկոլական շրջապատից տարածվող լուրերի` կապիտուլյանտ ոչնչությունը հրահանգել է իր աշխատակազմի լուսանկարիչներին և օպերատորներին իրեն չպատկերել Արարատ լեռների ֆոնին:
-
Ասում են… Մի շարք երկրներում, ցավոք, նաև Հայաստանում մեծ խանդավառություն չկար այն հարցում, որ Ռուսաստանն ինչ-որ կերպ վերահսկեր Հայաստանով լոգիստիկ ճանապարհը Նախիջեւանի և Ադրբեջանի հիմնական տարածքի միջև։ Այստեղ, նախ և առաջ, Թուրքիայի շահն է
-
Ասում են… Ես հստակ ասել եմ՝ նյութական որևէ ակնկալիք, կլինի կազմակերպություն կամ անձ, եթե ինքը ներգրավված է այս շարժմանը, չի կարող ունենալ, սկսած ինձնից, փոխարենը՝ մենք բոլորս կստանանք Հայրենիք ու Պատիվ
-
Ասում են… Հիմա մենք բավականին բարդ շրջան ենք ապրում մեր բարեկամ, եղբայրական Հայաստանի հետ հարաբերություններում։ Դա նույնիսկ ավելին է, քան եղբայրականը, քանի որ այստեղ ավելի շատ հայեր են ապրում, քան՝ բուն Հայաստանում
-
Ասում են Մարտի 8-ից առաջ Մեծ Բրիտանիայի և ԱՄՆ-ի դեսպանատները զգուշացնում էին իրենց քաղաքացիներին զգույշ լինել Մոսկվայում՝ չասելով, թե ինչ է կատարվում
-
Ասում են… Իհարկե, Բրյուսելը շահագրգռված է Հայաստան-ՀԱՊԿ կապի թուլացմամբ, իսկ Դաշինքի պաշտոնական խոսնակները մեկ անգամ չէ, որ հանրային լավատեսություն են հայտնել ՆԱՏՕ-ի հետ մերձեցման Հայաստանի հեռանկարների վերաբերյալ
-
Ասում են…
Ափսոսում ենք, որ ՀՀ ղեկավարությունը, ըստ ամենայնի, գիտակցված որոշում է կայացրել՝ վարել ՌԴ-ի հետ հարաբերությունների հետևողական վատթարացման, Լեռնային Ղարաբաղում տեղի ունեցած ամեն ինչում Ռուսաստանին մեղադրելու գիծ։ Դա, իհարկե, հարիր չէ դաշնակցային հարաբերություններին
-
Ասում են Պաղեստինյան ՀԱՄԱՍ-ը 10-20-100 անգամ ավելի քիչ զենք ունի, քան ունեին Լեռնային Ղարաբաղի հայերը և ադրբեջանական բանակը իսրայելական բանակը չէ։ Թող Հայաստանում մտածեն։
-
Ասում են… Որոշ երկրներ փորձում են խաթարել ԱՊՀ անդամների օրինական իշխանությունը, ավանդական արժեքները և իրավիճակն ամբողջությամբ: Անհրաժեշտ է կանխարգելիչ աշխատանք՝ ԱՊՀ երկրների անվտանգության ապահովման համար։
-
Ասում են… Ռուսաստանը և Բելառուսը օգուտ չունեն իսրայելա-պաղեստինյան հակամարտությունից: ՈՒ՞մ է այն ձեռնտու Մեզ ու ռուսաստանցիներին կշտամբում են «Ձեռնտու է Ուկրաինան հետին պլան է մղվել» Լսեք, եկեք անկեղծ լինենք այն, որ մեր մասին սկսել են ավելի քիչ խոսել, թերևս, վատ չէ: Բայց ո՛չ այդ գնով։ Մարդիկ են զոհվում։ Ինչի՞ վրա ենք ուրախանալու։
-
Ասում են…
Աշխարհում արևմտյան ազդեցությունը հսկայական ռազմաֆինանսական բուրգ է, այն իրեն պահելու համար անընդհատ նոր «վառելիքի» կարիք ունի՝ ուրիշներին պատկանող բնական, տեխնոլոգիական, մարդկային ռեսուրսներ
-
Ասում են…
10 ամսվա շրջափակումից հետո՝ սեպտեմբերի 19-ին, ադրբեջանական զինված ուժերը դաժան հրետակոծության ենթարկեցին Լեռնային Ղարաբաղը։
Սիրտս կոտրվում է, երբ իմանում եմ Լեռնային Ղարաբաղից բռնի տեղահանված և Հայաստան զանգվածաբար փախչող հազարավոր հայ ընտանիքների ցավի, կորստի, մարդու իրավունքների կոպիտ խախտումների մասին:
Տարածաշրջանային
