Չի կարելի հայրենիքը փոխադրել մի տեղից մյուս տեղ. Լեո (1860-1932), պատմաբան

Հայաստանի հողի վրա 11-րդ դարի առաջին կեսում իրար պիտի հանդիպեին, իրար հետ ընդհարվեին Բյուզանդիան և Արևմտյան Ասիայում առաջ եկած նոր հզոր ուժը՝ սելջուկները:
Եվ նրանց մի շունչը բավական պիտի լիներ, որ հայ ֆեոդալականության ստեղծած Վասպուրականի, Շիրակի, Կարսի, Սյունյաց, Աղվանից և Լոռու մանր-մունր թագավորությունները, որոնց միջև ոչ մի միացնող կապ չկար, տապալվեին խաղաթղթից շինած տնակների նման:

Առաջին ընկնողը Վասպուրականն էր: Տեսնելով, որ սեփական ուժով անկարելի է դիմագրավել սելջուկներին, Արծրունիների գահն շտապեց ընկնել Բյուզանդիայի գիրկը: Իշխող տոհմը կարծեց, թե մեծ իմաստությամբ է գործում՝ իր ազատության համար մի առուծախ առաջարկելով բյուզանդացիներին: Վասպուրականը փոխանակվեց Սեբաստիայի հետ:
Արծրունիները իրանց ժողովրդի, իրանց գահի հետ վեր կացան գնացին իրանց գնած տեղը:
Նրանք չգիտեին, որ կարելի է ժողովուրդ գաղթեցնել, բայց չէ կարելի հայրենիք փոխադրել մի տեղից մյուս տեղ, թագով պսակված գլխի մեջ չկար այն հասկացողությունը, որ թագը ուրիշ ազգերի ողորմությամբ չէ կարելի պահել, այլ պետք է հենված լինի սեփական ուժի վրա:
Բյուզանդիան գրավեց հայ ֆեոդալներին իր ներսը և արագ մարսեց նրանց:

...Վասպուրականից հետո հերթը հասավ Շիրակին, որտեղ սաստիկ էր բյուզանդական ազդեցությունը: Հունամոլության ամենածայրահեղ մի ներկայացուցիչ՝ Վեստ Սարգիսը, մեծ ազդեցություն ուներ գահը ժառանգած դանդաղաշարժ, անընդունակ, վախկոտ, բայց գրասեր և հոգեսեր Հովհաննես Սմբատի վրա:
Սարգիսը վախկոտ թագավորին համոզում է, որ փրկությունը հունաց քրիստոնյա կայսրին անձնատուր լինելն է: Նրա աջակիցն է դառնում ժամանակի հայոց Պետրոս կաթողիկոսը՝ մի ընչաքաղց ու փառամոլ անձ, որն անձամբ էլ Անին նվիրելու թուղթը տանում և հանձնում է Վասիլ կայսրին:

Վերջինս այնքան է շողոքորթում Պետրոսի փառասիրությունը, որ անձամբ ներկա է լինում ջրօրհնեքի արարողությանը և նպաստում, որ տարածվի այն առասպելը, թե երբ Պետրոսը հայոց մեռոնը կաթեցրեց գետի մեջ, գետը կանգ առավ:
Այսպիսով, մի անպատիվ պատվիրակություն կատարած հայոց կաթողիկոսը դեռ վարձատրվեց պատմության մեջ «Գետադարձ» տիտղոսով, որ հրաշագործ սրբություն է ցույց տալիս:

1903
«Անի, հուշագրություն», Եր., «Առեդիտ» հրատ., 2014)
Կարլ Յալանուզյանի ֆեյսբուքյան էջից

Մեկնաբանություններ