«Հայ ժողովուրդն ավելի հանդուրժող է և տոլերանտ, քան մեր հարևանները»

«ՀԱՅ-ԹՈՒՐՔԱԿԱՆ ՍԱՀՄԱՆԻ ԲԱՑՄԱՆ ՀԱՐՑԸ ԳԵՐԱԳՆԱՀԱՏՎԱԾ Է»
«Իրավունքը de facto»-ի հարցերին պատասխանում է ԱԺ ՀՅԴ խմբակցության և տնտեսական հարցերի մշտական հանձնաժողովի անդամ ԱՐԱ ՆՌԱՆՅԱՆԸ
-Եթե հայ-թուրքական սահմանը իսկապես բացվի, ի՞նչ ազդեցություն կունենա ֆինանսատնտեսական ճգնաժամի վրա, ի վերջո, այդ քայլը ի՞նչ նշանակություն ունի հայերիս համար` քաղաքակա՞ն, տնտեսակա՞ն, բարոյակա՞ն, հոգեբանակա՞ն։
-ՀՅԴ բյուրոյի որոշմամբ` աշխատանքային խումբ է ստեղծված, որն ուսումնասիրում է հայ-թուրքական սահմանի բացման տնտեսական հետևանքները, նաև ուսումնասիրում է Հայաստանի և Թուրքիայի տնտեսական քաղաքականությունը, առավելությունները, դրական և բացասական կողմերը, որպեսզի անաչառ վերլուծության ենթարկի սահմանի բացման հետևանքները մեր երկրի համար: Այդ եզրակացությունը կհրապարակվի, և դա չի լինելու քաղաքական գնահատական: Իմ կարծիքով` տնտեսական առումով մենք չենք ստանալու այն մեծ առավելությունները, որոնք ակնկալվում են: Հայաստանի Հանրապետության համար այդ սահմանը նշանակում է լրացուցիչ դարպաս արտաքին առևտրի համար, Հայաստանն արտահանելու համար չունի այն մրցունակ ապրանքացանկը, որը կարող ենք իսկապես նետել միջազգային շուկա և ոչ միայն ապահովել մեր տնտեսության համար հավելյալ եկամուտներ, այլև բարձրացնել երկրի հեղինակությունը` հայկական բրենդները միջազգային շուկայում ներկայացնելու ճանապարհով: Ես չեմ կարծում, որ պատճառը այդ սահմանի փակ լինելն է, ուստի նաև չեմ կարծում, որ սահմանի բացումը հանգեցնելու է նման ապրանքների արտադրության աճին: Մեր արտահանման պրոբլեմները բոլորովին էլ կապ չունեն հայ-թուրքական սահմանի փակ լինելու հետ: Սահմանի բացումից Հայաստանի արտահանման ծավալները հազիվ թե շեշտակի ավելանան: Ինչ վերաբերում է ներմուծման ծավալներին, Հայաստանը ներկրում է աշխարհում արտադրվող ամեն տեսակի ապրանք` ամենաէժանից մինչև ամենաշքեղ ու թանկ ապրանքները: Հայաստանը ներկրման առումով էլ խնդիր չունի: Չեմ կարծում, որ սահմանի բացումը լրջորեն նվազեցնելու է ծախսերը ներկրվող ապրանքների մասով: Ասեմ ավելին` հաշվի առնելով, որ մենաշնորհները փաստացի վերաբերում են ներկրմանը, չեմ կարծում, որ սահմանի բացման արդյունքում ունենալու ենք նաև գնանկում այս առումով: Հետևաբար, տնտեսական մեծ արդյունավետության սպասելիքներ, գոնե կարճաժամկետ կամ միջնաժամկետ կտրվածքով, ես չունեմ, հատկապես մեր այս տնտեսական վիճակում: Եթե համեմատենք մեր երկու երկրների տնտեսությունները, պետք է փաստենք, որ Թուրքիան զարգացրել է ազգային տնտեսություն, Թուրքիայում արտադրվում է գրեթե ամեն ինչ, ամենաէժան ապրանքից մինչև ավտոմեքենաներ, Թուրքիան ունի արտահանման մեծ հզորություններ, մրցունակ ապրանքներ, ունի ներկրման դեմ պաշտպանիչ միջոցներ, մինչդեռ Հայաստանը վարել է լիբերալ տնտեսական քաղաքականություն: Մենք Առևտրի համաշխարհային կազմակերպությանը անդամակցել ենք պայմանով, որ մեր երկրում ներկրվող ապրանքների մաքսատուրքը չի կարող գերազանցել 15 տոկոսը, իսկ Թուրքիան ԱՀԿ-ի անդամ է դարձել հետևյալ պայմանով` ապրանքների ցանկի միայն մի կեսի վրա է սահմանափակում տարածվում, մյուս կեսի համար ընդհանրապես սահմանափակում չկա, իսկ սահմանափակման բացակայությունը թույլ է տալիս կիրառել խիստ պաշտպանիչ միջոցներ, օրինակ` գինու վրա գործում է 400 տոկոս մաքսատուրք: Փորձեք հայկական գինին իրացնել Թուրքիայում, երբ Հայաստանն առավելագույնը կարող է կիրառել 15 տոկոս մաքսատուրք: Թուրքիան լայնորեն կիրառում է քվոտաների համակարգ, մենք դա էլ չունենք: Թուրքիան ունի պաշտպանիչ միջոցներ և վարում է ազգային տնտեսությունը խրախուսելու քաղաքականություն, մենք` լիբերալ տնտեսության կողմնակից ենք եղել և դրա արդյունքում կորցրել ենք մեր ապրանքների մրցունակությունը: Եթե սահմանը բացվի, չեմ կարծում, որ անհավասար տնտեսական մոդելներ ունենալու պայմաններում մենք ի վիճակի ենք մրցակցել: Հայ-թուրքական սահմանի բացումն ավելի շուտ քաղաքական խնդիր է: Կարծում եմ` հայ-թուրքական սահմանի բացման հարցը գերագնահատված է Հայաստանում, իրականում մեզ համար նման հարց պետք է գոյություն չունենար: Նաև տարօրինակ է, որ որոշ մարդիկ հայտարարում են, թե հայ-թուրքական հարաբերությունների նպատակը պետք է լինի դիվանագիտական կապերի հաստատումը և սահմանի բացումը: Դա աբսուրդ է, դիվանագիտական հարաբերությունները և բաց սահմանները 21-րդ դարում նորմալ երկրների նվազագույն փոխհարաբերություններն են: Ասել, որ մենք շփումներ ենք իրականացնում թուրքական կողմի հետ, որպեսզի հաստատենք դիվանագիտական հարաբերություններ և բացենք սահմանը, ուղղակի ծիծաղելի է:
-Լավ, ասենք մինչև հոկտեմբեր կամ հոկտեմբերից հետո սահմանը բացվել է։ Հետո՞, ի՞նչ ենք անելու:
-Այո՛ , պատկերացրեք, ամեն տեղ երկու դիվանագետ է նստած, և սահմանն էլ բացվել է, արդյո՞ք սա է նպատակը: Իհարկե` ոչ, թուրքական կողմը լավ էլ հասկանում է, որ ոչ։
-Գուցե հետագայում ենթադրվում են այլ քայլեր։
-Ես հասկանում եմ, որ դա առաջին քայլն է, բայց այն չի կարող լինել հարաբերությունների նպատակ: Հայ-թուրքական հարաբերությունների իրական առանցքը ցեղասպանության խնդիրն է, դրա ճանաչումը և Թուրքիայի կողմից դրա հետևանքների վերացման ուղղությամբ կատարվող քայլերը։
-Դուք երկու խնդիր առաջ քաշեցիք. ցեղասպանության ճանաչումը` մեկ, հետևանքների վերացումը` երկու: Ի՞նչ է նշանակում այդ «հետևանքների վերացումը»:
-Թուրքական կողմի համար օրակարգը հստակ է` ցեղասպանության ճանաչման հարց օրակարգում եղել է, կա և մնալու է:
-...թեպետ հայերս նախապայման չենք համարում:
-Անկախ դրանից` հարցը գոյություն ունի և թուրքական կողմը լավ էլ հասկանում է, որ հարաբերությունների առանցքը ցեղասպանության ճանաչումն է: Հասկանալով հանդերձ, ըստ էության, Թուրքիան նաև ընդունում է ցեղասպանությունը, գիտի` դա մի խնդիր է, որն իր գլխին կախված է, քանի դեռ չի ընդունել:
-Համենայն դեպս, 30000 թուրք այսօր ասել է` հայեր, ներեք մեզ:
-Ես կարծում եմ, որ նրանք, ովքեր չեն ասել, նրանք էլ են ընդունում ցեղասպանության փաստը, ուղղակի չեն ասում, որովհետև հասկանում են, որ ցեղասպանության ճանաչումը միանշանակ ունենալու է նաև ցեղասպանության հետևանքների վերացման գործընթաց, և հենց դա է հարաբերությունների իրական առանցքը: Մենք պետք է նաև հասկանանք, որ յուրաքանչյուր քայլ, որ կատարում ենք, չպետք է վնասի այդ գործընթացին, որովհետև եթե մենք կամ որոշակի պաշտոնյաներ այսօր ի վիճակի չեն դա անելու կամ չեն տեսնում կոնկրետ քայլեր հետևանքների վերացման համար, դա չի նշանակում, որ չեն տեսնում ուրիշները, և չի նշանակում, որ հաջորդ սերունդները տեր չեն կանգնելու ազգային իրավունքներին:
-Մենք մեզ համար, ոչ թուրքերի, ձևակերպե՞լ ենք` ինչ է նշանակում ցեղասպանության հետևանքների վերացում, ի՞նչ ենք ուզում` տվեք մեր հողե՞րը, փողո՞վ փոխհատուցեք, ներողությո՞ւն խնդրեք, մենք ձեզ կներենք կամ չենք ների, ի՞նչ հարթության մեջ ենք տեսնում այդ հարցի լուծումը: Ես անձամբ կողմնակից եմ հողերի տարբերակին, բայց այդպես լինո՞ւմ է։
-Կարծում եմ` մեր հասարակության ներսում քննարկումներ պետք է լինեն, որովհետև ցեղասպանության ճանաչման խնդիրը, ըստ էության, արդեն լուծված է, և երբեք միջազգային ու նաև թուրք հանրությունն այդքան ակտիվորեն այդ հարցը չի քննարկել, ինչպես այսօր: Եթե հարցը քննարկվում է, նշանակում է` ժամանակն է հաջորդ քայլը կատարելու, որովհետև հանրությանը պետք է բացատրենք, թե ինչ ենք հասկանում այդ հասկացության տակ, այն է` Թուրքիայի հետ նստել բանակցությունների սեղանի շուրջ` երկու երկրների միջև եղած խնդիրների լուծման նպատակով: Իսկապես մենք պետք է առաջարկենք մեր մոդելը, լուծման տարբերակները: Եթե թուրքական կողմը բարի կամք դրսևորի, իսկապես ցանկություն ունենա այդ խնդիրները լուծելու, կգտնենք և՛ հետևանքների վերացման հնարավորություն, և՛ այդ ամենը երկկողմ պայմանագրով վավերացնելուց հետո կամաց-կամաց կձևավորվեն բարեկամական հարաբերություններ, նվազագույնը` նորմալ հարևաններ կլինենք: Սակայն այսօր, ցավոք, թուրք հասարակությունը պատրաստ չէ դրան։
-Հայ հասարակությունը պատրա՞ստ է:
-Հայ ժողովուրդն ավելի հանդուրժող է և տոլերանտ, քան մեր հարևանները։ Մեր հասարակությունը նաև բաց հասարակություն է, մեզ մոտ խոսքի ազատությունը և քննարկումներն այն մակարդակում են, որ կերազեր ունենալ Թուրքիան: Իրականում պրոբլեմը այսօր թուրքական կողմինն է: Հայաստանի Հանրապետությունն աշխարհում եզակի պետություն է այն առումով, որ ունենք ռազմավարական նշանակության հարաբերություններ ՌԴ-ի հետ` ռազմական դաշինք, ՀԱՊԿ-ի անդամ ենք, միաժամանակ բարեկամական շատ լավ հարաբերություններ ունենք ԱՄՆ-ի հետ, համագործակցում ենք ՆԱՏՕ-ի հետ, համագործակցելով ՆԱՏՕ-ի և ԱՄՆ-ի հետ, նաև Իրանի հետ շատ լավ հարաբերություններ ունենք, և այս երկու պետությունները, անգամ իրենց հակամարտության ամենաթունդ ժամանակներում խանդով չեն վերաբերվել Հայաստանի հարաբերությանը մեկ այլ կողմի հետ: Մենք նաև եվրաինտեգրացման գործընթաց ենք վարում: ՈՒնենք պրոբլեմներ երկու հարևանների հետ` Ադրբեջան և Թուրքիա: Եվ հակառակը` Թուրքիան և Ադրբեջանը պրոբլեմներ ունեն և՛ Իրանի, և՛ ԱՄՆ-ի հետ, որոնց հետ հարաբերությունները երբեք այսքան վատ չեն եղել, որքան հիմա, և Եվրամիության հետ Թուրքիան խնդիրներ ունի` անդամակցության գործընթացն անընդհատ ձախողվում է, և՛ Ռուսաստանի հետ: Այսինքն` այդ երկու երկրները խնդիրներ ունեն բոլորի հետ, մենք չունենք: Մեր հասարակությունը և մեր պետությունը շատ ավելի հանդուրժող և համագործակցության տրամադրված են, քան թուրքական պետությունն ու հասարակությունը: Այսօր Թուրքիայում շատ վատ է ընկալվում Հայաստանի հետ բարիդրացիական հարաբերությունների հաստատման գործընթացը, և Հայաստանի նկատմամբ բավական մեծ զանգված ունի թշնամական վերաբերմունք, ինչն այս պահին սրվել է հայտնի նախաձեռնությունների պատճառով: Պրոբլեմը թուրքական և ադրբեջանական կողմի մեջ է, այլ ոչ թե Հայաստանի: Սա պետք է հասկանալ, որ մեղավորության զգացում չունենանք` հարաբերությունների հաստատման հնարավոր ձախողման դեպքում:
-Ես չեմ ուզում առանձնացնել հայ-թուրքական հարաբերությունների պատմությունը համաշխարհային պատմությունից, պարզ է, մեր հայրենիքն է, ամեն ինչից վեր է, բայց ժամանակի մեջ բոլոր հարևան երկրներն էլ միմյանց հետ ունեցել են պատերազմներ ու տարատեսակ կոնֆլիկտներ, կորցրել ու վերականգնել են տարածքներ: Բոլոր դեպքերում` հողային հարցերը լուծվում են կա՛մ պատերազմների միջոցով, կա՛մ հետպատերազմյան բանակցությունների։
-Այո՛, և Արցախն էլ դրա ապացույցն է: Ես տեսնում եմ հեռանկարը, և բավականին իրական։ Հայաստանի Հանրապետությունը կարող է լինել այդ պետությունը, մեր հասարակությունը կարող է լինել այն հասարակությունը, որը կարող է հասնել այդ նպատակին: ՀՅԴ-ն լավատեսության կուսակցություն է, մեր ծրագիրը լավատեսության ծրագիր է, և մենք հավատում ենք մեր երկրի ապագային ու մեր ծրագրի իրականացման իրատեսությանը: Այլ է խնդիրը, որ մեր հասարակությունը պետք է համախմբված լինի, հասուն, ուժեղ` ներքին ու արտաքին քաղաքականության առումներով։ Փոքրիկ պետությունը պետք է լինի առավել մոբիլիզացված, որ կարողանա իր խնդիրները լուծել: Ես չեմ ուզում առանձնացնել սփյուռքը Հայաստանից, որովհետև Հայաստանն առանց սփյուռքի մի երկիր է, սփյուռքով` բոլորովին այլ երկիր:
-Սփյուռքը միատա՞րր է:
-Անկախ նրանից` միատարր է, միատարր չէ, Հայաստանն էլ միատարր չէ: Եվ դա նորմալ է, ինչո՞ւ պետք է միատարր լինի, բայց մենք խնդիր ենք դնում պատմական արդարությունը վերականգնելու և մեր հողերը վերադարձնելու, իսկ այստեղ միատարրություն ու միակամություն կա, որքան էլ տարբերություններ լինեն ներքին քաղաքականության առումով:
-Ապրիլի 23-ին հայտնի դարձավ, որ Հայաստանը և Թուրքիան Շվեյցարիայի միջնորդությամբ համաձայնության են հանգել երկկողմ հարաբերությունների կարգավորման համապարփակ շրջանակի շուրջ` երկու կողմերին գոհացնող փաստաթղթով: Ճանապարհային քարտեզի մասին երեք կողմերն էլ դեռ լռություն են պահպանում։ Ձեր կարծիքով` սա միջպետական հարաբերությունների նո՞ր փուլ է, թե՞ ընդամենը լավագույն մտադրությունների հավաստում, որն անհրաժեշտ է, երբ բոլորը սպասում են ու գիտեն` ինչ ես անելու, իսկ դու ի վիճակի չես։
-ՀՅԴ Գերագույն մարմնի ապրիլի 27-ի հայտարարությունը արդեն ներկայացնում է կուսակցության դիրքորոշումը թե՛ վերը նշված իրադարձության, թե՛ կուսակցության հետագա կեցվածքի վերաբերյալ: Կարծում եմ` Ձեր բարձրացրած խնդիրը կարիք ունի առանձին քննարկումների, ընդ որում, ինչպես քաղաքական ուժերի, այնպես էլ մեր հասարակության կողմից:
-Կոալիցիայից դուրս գալուց հետո ՀՅԴ-ն ընդդիմությո՞ւն է դառնալու, թե՞ լինելու է երրորդ ուժ։
-Հայտարարությունն անդրադառնում է նաև այդ խնդրին: Միանշանակ է մեկ բան` Հայ հեղափոխական դաշնակցությունն այն ուժն է, որն ի վիճակի է իր շուրջը հավաքելու մեր հասարակությանը, մեր ժողովրդի ազնիվ, արդար, ազգային և հայրենասեր հատվածին:
Հարցազրույցը` Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆԻ

Մեկնաբանություններ